Er is op het moment geen regisseur die zo raak de staat van de mens in deze donkere tijden weet te treffen als Roy Andersson. Hoewel You, The Living zich afspeelt in een duister Scandinavië, heeft de film wel degelijk een tergend universele lading.

Na zijn schitterende Songs From the Second Floor uit 2000 is Andersson op dezelfde voet doorgegaan met You, The Living (Du levande). Volgens menigeen zou deze nieuweling lichtvoetiger zijn dan de voorganger, terwijl de film toch echt onder de schaduw van 11 september 2001 ontstaan is. Het begin en het eind van de rolprent refereren aan deze gebeurtenis. Beide films hebben ontegenzeggelijk een beklemmende apocalyptische lading gemeen.

In ruim vijftig korte scènes in statische tableaus, waarbij de camera zelden beweegt, wordt een beeld geschetst van een samenleving waar men wanhopig, gespleten en verbitterd rond doolt. Of het nou om werklozen, kantoorklerken, ontevreden huwelijkspartners of alcoholisten gaat, allemaal zitten ze in hetzelfde schuitje.

Toch valt er ondanks de verterende zwartgalligheid veel te lachen, maar dat moet dan wel een ingehouden lach zijn. De scène waarin een schuifelende oude man achter een rollator een hondje meesleept die op zijn rug ligt, dat is komisch en pijnlijk tegelijkertijd.

Evenals de struise vrouw op een parkbankje die wanhopig uitroept dat niemand haar begrijpt, zelfs haar man niet, die er beteuterd bij staat. Op het moment dat ze pathetisch begint de zingen, is dat splijtend en grappig. Andersson betrapt mensen op hun pijnlijkste momenten, zonder dat het tot goedkoop cynisme leidt. Ondanks de genadeloze humor houdt de Zweedse regisseur compassie voor zijn personages.

Een groot aantal personages bevolken de film. De regisseur selecteerde ze eerder op hun grotesk uiterlijk dan op acteerkwaliteiten. Sommigen werden van de straat geplukt, anderen waren afkomstig uit de kennissenkring van Andersson. Met behulp van bleek makende make-up lijken de gezichten van de acteurs op kabuki-maskers, wat een extra vervreemdend effect heeft. Ook het uitgebleekte kleurpallet waarmee alles met een fijn stof overdekt lijkt, zorgt voor een wurgende vervreemding.         

Vervreemding is natuurlijk het sleutelwoord om het werk van Andersson te duiden. Daarom zijn de droomscènes zo belangrijk in de film. Wanneer een man vanuit een auto roept dat hij een droom had, leidt dat tot een min of meer komische scène waarin hij onnozel in de fout gaat. De clou dat hij voor deze onnozelheid op de elektrische stoel belandt, bezorgt de toeschouwer een onnavolgbare huivering. Inderdaad, wat een nare droom kan een mens hebben.

Het vervreemdende effect van realiteit en droom die naadloos in elkaar overvloeien, maakt de film tot een ongemakkelijke kijkervaring. Toch zijn de situaties waarin de personages zich bewegen herkenbaar en alledaags, hetgeen de melancholie en wanhoop van de personages in de film aangrijpend en realistisch maakt. Ondanks de expressionistische en fantasierijke vormgeving heeft de film een universele kracht, en is het zeker geen afstandelijk en sarcastisch commentaar op de ondergang van de wereld geworden.

De Zweedse regisseur Roy Andersson blijft een uniek figuur in de hedendaagse cinema. Dankzij het maken van veelbekroonde reclamefilms heeft hij een onafhankelijke positie bereikt. Hij produceerde tot nu toe vier films. You, The Living werd bijna geheel in de studio's van de filmmaker opgenomen, dat heeft gezorgd voor een totale controle op de condities van het film maken. Dat hij zodoende jarenlang aan zijn films kan werken, heeft tamelijk bijzondere rolprenten opgeleverd. Een tegendraads en eigenzinnig cineast als Andersson is jammer genoeg een zeldzaamheid in de hedendaagse cinema.

Ulrik van Tongeren

You, The Living (Filmmuseum), nu in de bioscopen.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Wat vind jij van deze film?