Een biografische rolprent over Bob Dylan, waarin de geniale muzikant gespeeld wordt door zes verschillende acteurs, dat klinkt intrigerend. De eigenzinnige Amerikaanse regisseur Todd Haynes heeft zich eraan gewaagd.

Haynes is een regisseur die graag de grenzen van het film maken verkent, en gebruikt hier ontregelende filmische middelen voor, onder meer ontleend aan Jean-Luc Godard. Evenals het werk van deze Franse regisseur is I'm Not There een intellectuele breinbreker. De film is bedacht als een caleidoscopische collage van episodes uit het leven van Bob Dylan.

Misschien is de film voor de ware Dylan liefhebber en kenner een fantastische uitdaging. Voor de niet in het werk van Dylan geschoolde leek is het vooral hard werken. Vooral ook omdat het door de losse structuur moeilijk is om greep te krijgen op een vertelling die alle kanten opstuift.

Binnen de film valt de naam Dylan niet. Aan het begin staat wel de tekst: geïnspireerd door de liederen en vele levens van Bob Dylan. De zes Dylan personages hebben andere namen gekregen. De zwarte acteur Marcus Carl Franklin speelt de 11-jarige Woody, een ode aan de legendarische Woody Guthrie. Christian Bale speelt de gedreven folkzanger Jack Rollins.

Christian Bale als Dylan

Ben Whishaw is de dichter (Rimbaud), die voornamelijk teksten van Dylan uitspreekt. Heath Ledger toont als Robbie de duistere en manipulatieve kanten van Dylan. Richard Gere speelt hem als de uitgebluste westernheld Billy. Cate Blanchett is als Jude de Dylan die de Judas tour in Engeland maakte. De Australische actrice speelt haar rol briljant, en toont de vrouwelijke kant van Dylan.

Het is allemaal hoogst verwarrend om deze acteurs bezig te zien in hun portretteringen van de fameuze rockster. Al die verschillende verhalen zijn ook nog door elkaar heen gemonteerd. Zodoende is er een gigantische rijstebrij van indrukken gecreëerd, en zijn de songs van Dylan als verbindend cement gebruikt.

Dat I'm Not There geen traditionele biografie over Bob Dylan zou worden, is gezien de vorige films van Tod Haynes voorspelbaar. Haynes keert in al zijn films met satanisch genoegen filmische conventies binnenstebuiten. Dan zou de mysterieuze en ongrijpbare Dylan het ideale onderwerp voor Haynes moeten zijn.

Zijn Velvet Goldmine uit 1998 kan gezien worden als een voorstudie van het onderwerp van de mythische en kameleonachtige muzikant. In deze fictionele biografie van een glam rocker, vooral geïnspireerd op het leven van David Bowie, gaat het niet zozeer over het leven van de muzikant, maar hoofdzakelijk over de mythevorming rond de persoon in kwestie.

In zijn nieuwste film gaat Haynes nog verder met het ontsluiten van een dergelijke mythevorming. Hij schuwt daarbij niet het gebruik van een mystificerende verteltrant om de kijker op het verkeerde been te zetten. Er worden in de vertelling belangrijke feiten en geruchten uit het leven van Dylan opgedist: zijn opkomst als folkzanger met een politieke boodschap, zijn gospelperiode en het mysterieuze motorongeluk.

Cate Blanchett (links) als Dylan

Maar de regisseur lijkt eerder geïnteresseerd te zijn in het effect van Dylan op de wereld, dan in het opdissen van biografische feiten. Dit Dylan-effect wordt subliem voor het voetlicht gebracht door Bruce Greenwood die als jakhals-achtige journalist Dylan achtervolgt, om hem steeds weer op een beschuldigende toon de les te lezen.

Precies wat de Britse journalisten in de befaamde documentaire van Pennebaker Don't Look Back deden in de jaren zestig. Dylan lijkt al een leven lang op de vlucht te zijn voor een journalistieke cultuur die hem probeert te vangen, en in een hokje probeert te duwen. De verbeelding van die wilde jaren met Cate Blanchett als Dylan is trouwens het meest boeiende deel van de film.

De films van Todd Haynes beroeren zelden het hart. Dat komt omdat hij een nogal cerebrale filmer is, die de filmkijker met zijn geëxperimenteer op een afstand houdt. Zijn vorige productie Far From Heaven (2002) is een deconstructie van het Amerikaanse melodrama uit de jaren vijftig.

De emotionele kracht van dit genre wordt uitgeknepen tot een kille stijloefening, dat patroon keert steeds terug in het werk van Haynes. Daarom is zijn opus over Dylan niet meeslepend genoeg. Ondanks prachtige momenten en soms geweldige acteerprestaties, blijft de film teveel steken in het harnas van een theoretisch leerstuk.

Terwijl film ook bedoeld is als medium om de kijker mee te voeren in wonderbaarlijke avonturen. Het lijkt wel alsof Haynes bang is om emotioneel meegesleept te worden door zijn personages. Daarom is I'm Not There eerder een interessant vormexperiment dan een meeslepende filmervaring. Maar wellicht is de enige manier om werkelijk door te dringen naar de essentie van Dylan, het telkens weer beluisteren van zijn onvergetelijke muziek.

Ulrik van Tongeren

I'm Not There (A-film), nu in de bioscopen.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Wat vind jij van deze film?