1ddRavagedigitaal 28-03-08dPrint deze pagina | |
|
In het soms ruwe en harde debat over immigratie, integratie en identiteit is de stem van Paul Scheffer genuanceerd, weloverwogen en beslist. In zijn boek Het land van aankomst probeert hij een uitweg te vinden uit de impasse waarin de voortwoekerende discussie terecht is gekomen. door Ulrik van Tongeren foto's Thomas Schlijper Toen Het land van aankomst oktober 2007 uitkwam leidde dat tot een eindeloze stroom van recensies en interviews met publicist en bijzonder hoogleraar grootstedelijke problematiek Paul Scheffer. De aandacht voor Scheffer is enigszins geluwd, maar de thema's die hij behandeld zijn nog steeds splijtend actueel. Dat bewijst het verhitte debat over Geert Wilders met zijn Fitna rolprent ten overvloede. Immigratie en alles wat daarmee samen hangt, blijft de media beheersen. Paul Scheffer is ongetwijfeld een belangrijke aanjager in het verhitte debat over de multiculturele samenleving. Scheffer vestigde zijn naam met het geruchtmakende essay in NRC Handelsblad: Het multiculturele drama, gepubliceerd op 29 januari 2000. Taboe doorbrekendHet artikel in de NRC maakte heel wat tongen los. Dat Scheffer met zijn essay over het multiculturele drama de houding van onverschilligheid en conflictvermijding wist te doorbreken, staat als een paal boven water. Dat hij als intellectueel in het linkse kamp de discussie openbrak, was ontegenzeggelijk van grote politieke betekenis. Taboe doorbrekend waren zijn waarschuwende woorden over een dreigende segregatie, en het ontstaan van een onderklasse. Grote groepen allochtonen dreigden maatschappelijk ver achter te blijven, en de groeiende kloof tussen witte en zwarte scholen zouden deze problemen verergeren. Daarbij plaatste hij kanttekeningen over wat nu eigenlijk onze identiteit is; wat het eigene van onze Nederlandse cultuur zou zijn. Thema's die vele jaren angstvalig onder het tapijt verborgen werden gehouden door politici en opiniemakers. Bovendien kreeg hij zware kritiek te verduren uit de progressieve hoek; zijn essay zou tot xenofobie aanzetten. Scheffer was niet de eerste prominente burger die deze gevoelige problematiek op de agenda zette. Tien jaar eerder kwam Frits Bolkestein als voorman van de VVD met zijn kritiek op de integratieproblematiek. Hij legde andere accenten, maar een belangrijk deel van zijn discours was vergelijkbaar met het essay van Scheffer. Toch kwam destijds in de jaren negentig de discussie niet werkelijk op gang. Wat perfect past in de door Scheffer beschreven politieke cultuur van Nederland, waarin conflicten worden vermeden, desnoods door ze te ontkennen. De bestuurlijke elite had ook nog de gewoonte om alarmerende rapporten over de integratieproblematiek angstvallig in bureaus verstopt te houden. Na 11 september 2001, Pim Fortuyn, de moord op Theo van Gogh en de huidige opmars van Geert Wilders, is de geest niet meer in de fles te houden. Inhoudelijke discussieIn het soms ruwe en harde debat over immigratie, integratie en identiteit is de stem van Scheffer genuanceerd, weloverwogen en beslist. In zijn boek Het land van aankomst probeert hij een uitweg te vinden uit de impasse waarin de voortwoekerende discussie terecht is gekomen. Dat houdt in dat we eindelijk eens een inhoudelijke discussie aangaan over de vele kanten van immigratie en integratie. Het gaat dan onvermijdelijk over het 'wij' en 'zij'. Niet alleen over hoe de immigrant zich een plaats in onze maatschappij verwerft, maar ook over de wijze waarop de inwoners van ons land moeten leren omgaan met die nieuwkomers. Ook Scheffer raakt tijdens zijn betoog verstrikt in het benoemen van die ander en doet evenals vele anderen een vruchteloze poging om de inmiddels beladen woorden allochtoon en autochtoon te herdefiniëren. Wél overtuigend is zijn beschrijving van het onbehagen en de angst in de samenleving ten opzichte van de migrantenstroom. En dan zowel bekeken vanuit het perspectief van de immigrant, als van het ontvangende land en de inwoners. Daarbij plaatst hij immigratie in een uitvoerig en gedetailleerd historisch kader. De geschiedenis van immigratie in Amerika en Europa wordt uitvoerig belicht. Voor de uitvoerige historie van de immigratie heeft Scheffer zijn imposante boekenkast geplunderd. Dit overzicht van de wortels van immigratie is niet het meest meeslepende deel van het boek. De belangrijkste conclusie is dat in Amerika de onzekerheid waarmee gereageerd werd op komst van de migranten, vergelijkbaar is met wat er in onze contreien de afgelopen veertig jaar gebeurd is. Als historicus is Scheffer minder overtuigend. Zijn scherpe blik als socioloog, van wat er vandaag in ons land op het gebied van immigratie en integratie gebeurt, is doeltreffender. Met name de twee openingshoofdstukken, 'Een koffer op de overloop' en 'De wereld in de stad' zijn schitterend geschreven overdenkingen naar aanleiding van Scheffers zeven jaar durende rondgang door de Nederlandse multiculturele samenleving. OntdekkingsreisDeze zeven jaar had hij nodig voor het schrijven van zijn boek. Hij noemt deze reis een rauwe en ontroerende ontdekkingsreis in eigen land, een inburgeringcursus om van te dromen. In zijn ontmoetingen met allerlei migrantengemeenschappen ging hij de discussie aan, wat soms tot harde woordenwisselingen leidde. Het zorgde ervoor dat hij zich meermaals pijnlijk getroffen afvroeg, waarom migranten niet wat dankbaarheid kunnen tonen voor de kansen die de Nederlandse samenleving hen schenkt om zich te ontplooien. Scheffer komt soms tot harde conclusies. Zoals het feit dat de migratie van de afgelopen decennia niet vanzelfsprekend een verrijking voor onze samenleving heeft opgeleverd. Afgezet tegen de baten zijn de kosten van migratie vooralsnog hoog gebleken. De migranten leggen een zware druk op de verzorgingsstaat, en het is de vraag of onze samenleving een dergelijke overbelasting in de toekomst kan dragen. Hij wijst ook op de moeilijk te voorspellen effecten van de aanwezigheid van vijftien (over twintig jaar waarschijnlijk dertig) miljoen moslims in de seculiere, ongelovige West-Europese wereld. Deze nieuwkomers hebben andere opvattingen over bijvoorbeeld de verhouding tussen man en vrouw, homoseksualiteit en vrije meningsuiting. Dat kan onze gekoesterde vrije samenleving met onze zwaar bevochten vrijheden ernstig onder druk zetten. In een treffende passage over integratie en vrijheid raakt Scheffer aan een pijnlijk dilemma. Het gaan hier over moslimvrouwen die hun recht op het dragen van een hoofddoek opeisen: 'Maar wie in een open samenleving kiest voor een gesloten gemeenschap en zo de vrijheid gebruikt om de onvrijheid te omarmen, stuit op een grens wanneer de vrijheid van anderen in het geding is. En dat blijkt in de praktijk al snel het geval te zijn. Is het preken van verdraagzaamheid tegenover de onverdraagzaamheid geen afscheid van het idee van gelijkwaardigheid?' Scheffer is overigens niet pessimistisch over de integratie van de islam in onze democratie. Het land van aankomst is hoe dan ook een belangrijk discussiestuk en naslagwerk over alles wat met immigratie te maken heeft. Grote kracht ervan is dat iedereen er wel wat uit kan halen om zijn of haar betoog kracht bij te zetten. Hoe leeft een dergelijk boek dan verder, anders dan dat het regelmatig geciteerd wordt in kranten- en tijdschriftartikelen? VermijdingHet lijkt erop alsof de politieke elite die nu aan de macht is, de waarschuwingen van Scheffer negeert: minister van Integratie Ella Vogelaar is de koningin van de 'vermijding'. Haar plannen met de 'pracht-krachtwijken' lijken spectaculair te stranden door bestuurlijk onvermogen en taaie tegenwerking van de woningcorporaties. Ze lijkt ook niet in staat om haar beleid op een krachtige manier te verdedigen, wat Wilders en consorten een prachtig schutsveld biedt. Haar voorganger Rita Verdonk was met haar stoere aanpak ook niet erg succesvol. Haar massale inburgeringoffensief strandde in een bureaucratische jungle, en de uitzetting van uitgeprocedeerde asielzoekers was eveneens een indrukkwekkend fiasco. Per saldo lijkt het niet zoveel uit te maken wie er aan de macht is. Er zijn de afgelopen veertig jaar teveel catastrofale blunders gemaakt door de regerende elites, dat is dan moeilijk in een paar jaar tijd recht te breien. In zijn slothoofdstuk probeert Scheffer de contouren te schetsen van onze door immigratie snel veranderende samenleving. Hij gebruikt hierbij de term 'gedeeld burgerschap', waar een idealistische boodschap aan vastzit. Hij poogt hiermee om ingezetenen en migranten met elkaar te verzoenen. We zitten nou eenmaal in hetzelfde schuitje, allochtoon of autochtoon. Meermaals herhaalt hij de mantra: 'Telkens opnieuw moet onder woorden gebracht worden wat ons samenbindt en verdeeld'. Deze verzoenende en verbindende toon van Scheffer wordt niet door iedereen op prijs gesteld. Vooral de islamcritici verwijten hem een weinig gewaagde stellingname. Volgens arabist Hans Jansen verzuimt hij zijn lezers eerlijk mede te delen dat mainstream islamieten niet bestaan. Scheffer verdoezelt volgens hem het gevaar van de radicale islamitische denkers. ImmigratieproblemenScheffer wil zachte, maar resolute dwang uitoefenen voor zijn beoogd gedeeld burgerschap. Terwijl op dit moment de overheid in toenemende mate harde dwang toepast om mensen 'mee te laten doen'. Bijstandstrekkers worden tot zogenaamde Work First projecten gedwongen, onder de druk van zware sancties. Deze dwang leidt zelden tot betaald werk, junkies moeten papier prikken, allochtonen worden gedwongen ingeburgerd. Zodoende blijft geen groep buiten de greep van de overheid. Maar levert dat dan het vurig bepleite gedeeld burgerschap op, waar Scheffer met tergende overtuigingskracht op hamert? De toekomst zal het leren. Waarschijnlijk is een onorthodoxe aanpak gevraagd om de talloze problemen die samenhangen met immigratie op te lossen. De gigantische onderwijsachterstanden van allochtonen, vooral door hoge schooluitval, en het probleem van zwarte en witte scholen lijken harde kluiven te zijn voor de politiek. De hoge werkeloosheid onder allochtonen, en de toenemende arbeidsmigratie van Oost-Europeanen vragen aandacht van de beleidsmakers. Hoe om te gaan met grote groepen die zich afzonderen in de achterstandswijken is ook al een probleem waar Scheffer zich grote zorgen om maakt. Toch overheerst in de slotconclusies van hem een optimistisch gevoel geschraagd door een scherpe angel. Met een dwingende zin onderstreept hij dat: 'De komst van migranten is niet alleen onomkeerbaar, maar dwingt iedereen om boven zijn bevangenheid uit te stijgen.'
|