Annexeer ons maar. Dat was in 1986 de boodschap van Sari Nusseibeh aan Israël. In Once Upon A Country kijkt Nusseibeh terug. Zijn autobiografie biedt een frisse blik op het conflict in het Midden-Oosten.

Sari Nusseibeh

door Dirk Kloosterboer

Tijdens de eerste intifada schreef Sari Nusseibeh in het geheim de pamfletten die min of meer de ideologie van de opstand zouden gaan vormen. Later werd hij door Palestijnen in elkaar geslagen omdat hij met politici van de rechtse Israëlische Likudpartij had gesproken. Door de Israëlische autoriteiten werd hij drie maanden in de gevangenis gegooid.

Nusseibeh zou je kunnen beschrijven als de Geert Mak van de Palestijnen: een enigszins excentrieke, goedmoedige intellectueel in een tweedjasje, die betrokken is geraakt bij de politiek zonder daarin een hoofdrol te (willen) spelen.

Nusseibeh komt uit een aristocratische familie met eeuwenoude wortels in Jeruzalem. Na een opleiding in Engeland en Amerika keerde hij in 1978 als een soort langharige hippie terug naar Jeruzalem. Tegenwoordig is hij voorzitter van de Al-Quds Universiteit.

Frisse blik

In Once Upon A Country kijkt Nusseibeh terug. Net als Mak krijgt ook Nusseibeh kritiek dat de historische feiten bij hem niet altijd kloppen. Daar staat tegenover dat hij een meeslepend boek heeft geschreven dat een frisse blik biedt op het conflict in het Midden-Oosten.

omslag boek

Het boek wordt overigens pas interessant op pagina 185, als zijn toenmalige collega's van de Birzeit Universiteit bij hem aankloppen. Eén van hen is Hanan Ashrawi, die later nog een tijd minister zou zijn bij de Palestijnse Autoriteit, maar opstapte toen ze genoeg kreeg van de corruptie (onlangs sprak zij in de Rode Hoed).

Tot dat moment had Nusseibeh zich niet met de politiek bemoeid, maar nu kon hij zich niet langer afzijdig houden, zo vonden zijn collega's. Het personeel van de universiteit werd uitgebuit en er moest een onafhankelijke vakbond komen om het voor ze op te nemen. De vakbond groeide uit tot een sociale beweging waar ook studenten bij betrokken raakten.

Al snel ging het niet meer over de salarissen. In 1980 plaatste Israël de universiteiten min of meer onder curatele en werd bepaald dat een groot deel van de professoren een loyaliteitsverklaring moest ondertekenen. Ze moesten onder meer verklaren dat ze geen verzet zouden plegen tegen de militaire autoriteiten en dat ze zich niet in zouden laten met organisaties als de PLO.

Namens de vakbond onderhield Nusseibeh contact met de PLO in Amman. Opvallend genoeg vond die dat de vakbond maar toe moest geven, om van het gedoe af te zijn. Nonsens, vond Nusseibeh: als je hieraan toegeeft, kan je net zo goed de universiteiten sluiten. Bovendien was hij in het bezit van honderden handtekeningen van plaatselijke vakbonds- en studentenleiders die het verzet steunden. Ze zetten door en uiteindelijk besloot Israël het nieuwe beleid niet uit te voeren.

Annexatie

In 1986 kreeg Nusseibeh een ingeving. 'Wat zou er gebeuren, zo vroeg ik me af, als de Palestijnen hun politieke aspiraties binnenste buiten zouden keren? Waarom zouden we, in plaats van onafhankelijkheid na te streven in een nieuwe staat, niet gelijke rechten eisen binnen Israël? [...] Waarom zouden we niet gewoon eisen dat we geannexeerd worden? Eisen om Israëliërs te worden?'

Hij schreef er een artikel over in een Arabische krant en werd uitgenodigd door een Israëlische actualiteitenrubriek. De interviewer kon moeilijk geloven dat hij het meende. Zou u dan ook onze nationale symbolen zoals de vlag en het volkslied accepteren, zo wilde hij weten. "Ik zal wel moeten", antwoordde Nusseibeh. "Maar laten we niet vergeten, Israël is een democratie, toch?"

Volgens Nusseibeh begon de interviewer nu een beetje nerveus te worden en vroeg hij wat hij daarmee bedoelde. "Gewoon, stel dat we als Arabieren de meerderheid zouden hebben in de Knesset, dan zouden we als we dat wilden de nationale symbolen kunnen vervangen, toch?"

Voor Nusseibeh was het een manier om Israël voor het blok te zetten: geef ons nou maar een onafhankelijke staat. Zoniet dan kan je kiezen: of je geeft de Arabieren politieke rechten en dan krijgen zij het voor het zeggen, of je krijgt met een anti-apartheidsbeweging te maken waardoor je internationaal voor schut staat.

Burgerlijke ongehoorzaamheid

In de jaren zeventig voerden de Palestijnen opvallende terreuracties uit. En, zo stelt Nusseibeh, 'niemand kan ontkennen dat de wereld pas oog kreeg voor ons lot toen passagiers in de business class begonnen te vrezen dat ze in Beirut zouden landen in plaats van Tokio'.

Toch wijst hij geweld af. Niet alleen omdat het inhumaan is, maar ook omdat het volgens hem niet werkt. Hij pleit voor geweldloze burgerlijke ongehoorzaamheid, een strategie waar tegenover Israël volgens hem machteloos staat. De bezettingspolitiek valt alleen te legitimeren als antwoord op geweld van de kant van de Palestijnen; als dat geweld uitblijft, valt ook de bezetting niet meer goed te praten. Kortom, zo redeneert hij, Israëlische leiders hebben het meest te vrezen van geweldloos verzet.

Ahmad Yassin

Nusseibeh onderbouwt deze stelling met voorbeelden waaruit blijkt dat Israël geweldloze leiders hard aanpakt en tegelijk radicale leiders met rust laat. Het duidelijkste voorbeeld is misschien wel sjeik Ahmad Yassin, de latere Hamasleider die vanaf 1978 door Israel werd gesteund. De bedoeling was om verdeeldheid te zaaien onder de Palestijnen en de PLO een voet dwars te zetten, aldus Nusseibeh.

Hij baseert zich onder meer op uitspraken van de voormalige Amerikaanse ambassadeur Daniel Kurtzer. Volgens Kurtzer zag Israel in de jaren tachtig liever dat Palestijnen zich bezighielden met religie dan met de strijd voor een eigen staat. De toenmalige groei van de islamitische beweging kan niet helemaal los worden gezien van de latere opkomst van Hamas, aldus Kurtzer.

Het is onmogelijk om hier niet de overeenkomsten te zien met de manier waarop Amerikanen, Saudiërs en Pakistanen in de jaren tachtig in Afghanistan de mujahedeen in hun strijd tegen de Sovjets steunden met geld, wapens en expertise. Met deze strategie werd de basis gelegd voor Al Qaeda.

Yassin - wiens organisatie antisemitische uitspraken deed die ‘klonken alsof ze rechtstreeks afkomstig waren van de pagina’s van der Stürmer' - kon zijn gang gaan, zo stelt Nusseibeh (hij gaat er een beetje aan voorbij dat Israel Yassin in 1982 en 1989 oppakte en hem in 2004 vermoordde).

Spionage

Nadat Saddam Hussein in 1990 Kuweit binnenviel, bracht Nusseibeh een persbericht uit waarin hij de inval veroordeelde. PLO-leider Yasser Arafat koos echter de zijde van Hussein. Niet veel later werd Nusseibeh opgepakt en beschuldigd van spionage voor Irak.

Een bizarre beschuldiging, die echter valt te begrijpen als je aanneemt dat Israël er belang bij had om de Palestijnen als terroristen af te schilderen. Palestijnen die op hun dak stonden te dansen als er weer een scud-raket was geland, dat paste in dat beeld. Een Palestijn die Irak veroordeelde kwam wellicht slecht uit.

Hetzelfde scenario zou zich later herhalen, zoals in 2001, toen Nusseibeh de zelfmoordaanslagen van Hamas veroordeelde. Minister Uzi Landau beweerde domweg dat het een truc was om de Israëliërs zand in de ogen te strooien.

Nusseibeh zelf staat politiek dicht bij de PLO, waarvoor hij zelfs enige tijd optrad als officiële vertegenwoordiger in Jeruzalem. Toch is hij over de leiders van de PLO en de latere Palestijnse Autoriteit (PA) niet minder kritisch dan over de Israëlische leiders. De PLO-leiders in ballingschap verwijt hij regelmatig dat ze op afstand standpunten innamen die niet de belangen dienden van de bewoners van de bezette gebieden.

De PA bouwde een reputatie op als 'de zoveelste smerige Arabische kleptocratie'. Ramallah beleefde als zetel van de PA een bloeiperiode. Er kwamen martinibars, een Mercedesdealer en een casino. Arafat zelf leidde een sober bestaan, maar zijn positie was gebaseerd op het uitdelen van gunsten.

Graffiti op de apartheidsmuur

Als je vrede wilt dan heb je weinig aan de leiders, want die hebben er belang bij om het conflict in stand te houden, aldus Nusseibeh. Overigens verhult hij niet dat ook de bevolking niet altijd even vredelievend is. Palestijnse jongeren gingen zelfmoordterroristen als halve popsterren beschouwen.

Toch liet hij zich overtuigen door Ami Ayalon, voormalig hoofd van de Israëlische geheime dienst Shin Beth, dat vrede alleen bereikt kan worden als je de bevolking mobiliseert en zo de leiders dwingt om te gaan onderhandelen. Samen besloten ze om een miljoen handtekeningen te verzamelen voor een vredesplan.

In de Palestijnse gebieden was nauwelijks een infrastructuur om zo'n campagne uit te voeren. Men ging naar steden als Jenin, Nablus, Hebron en Gaza om bijeenkomsten te organiseren en huis aan huis handtekeningen op te halen, soms met gevaar voor eigen leven.

Apartheidsmuur

Uiteindelijk wist Ayalon onder Israëliërs 250.000 handtekeningen op te halen en Nusseibeh 160.000 handtekeningen onder Palestijnen. Uit opiniepeilingen bleek dat er zowel onder Palestijnen als onder Israëliërs een grote meerderheid bestond voor het plan, aldus Nusseibeh.

Ook dit vredesinitiatief viel echter in het water toen premier Ariel Sharon besloot om een 'veiligheidshek' (volgens critici 'apartheidsmuur') te bouwen, dat het gebied van de Palestijnen zou opdelen in nauwelijks levensvatbare enclaves. Om het voor Nusseibeh extra pijnlijk te maken zou de muur het voetbalveld van zijn Al-Quds universiteit doorsnijden.

Het tekent Nusseibeh dat hij meteen weer een protest organiseerde. Om te voorkomen dat de boel zou escaleren hield hij dagelijks een voetbalwedstrijd. De nerveuze Israëlische soldaten veranderden in fanatieke supporters. Uiteindelijk was hem toch nog een klein succesje gegund: na vierendertig dagen protesteren kreeg hij een telefoontje dat het traject van de muur werd aangepast.

Ondanks de successen die Nusseibeh wist te behalen, is de situatie in het Midden-Oosten er alleen maar uitzichtlozer op geworden. Toch is hij niet bitter. De Palestijnen moeten Israël niet zien als dolk in het hart van de Arabische wereld, zo zei de peacenik onlangs nog tegen de Jerusalem Post, maar als brug naar de rest van de wereld.

Sari Nusseibeh met Anthony David, Once Upon A Country: A Palestinian Life. Halban. 31,99 euro.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Reageer op dit bericht