De beelden van Abel Heijkamp duiken plotsklaps uit het niets op in het publieke domein. Steevast met een achterliggende boodschap. "Ik wil verwarring zaaien en discussie ontlokken."

door Alex van Veen

Gebruikers van de rotonde van de Aartshertogenbaan en Rompertsebaan in Den Bosch ontdekten in de vroege ochtend van 12 september tot hun stomme verbazing dat er een imposant kunstwerk was neergedaald in het centrum van het verkeersplein. Een reusachtige woedende ijsbeer, vormgegeven met een reliëf van autobanden, wekt de suggestie dat het een olievat richting automobilisten werpt.

Het 5000 kilo wegende beeld werd die nacht door de actiegroep Acting Forward met behulp van een takelbedrijf op zijn sokkel geplaatst, zonder dat de lokale autoriteiten hiervan op de hoogte waren gesteld. Abel Heijkamp, de maker van het beeld, vraagt met het kunstwerk aandacht voor de klimaatverandering. "De ijsbeer is hier naartoe gekomen omdat zijn natuurlijke habitat aan het verdwijnen is."

De Boze IJsbeer in Den Bosch -- Klik foto voor vergroting

De ijsbeer is woedend "omdat mensen hier doorgaan met hun kortzichtige manier van leven." Met de actie wijst Acting Forward erop dat de negatieve gevolgen van autoverkeer niet nadrukkelijk genoeg zichtbaar kunnen worden gemaakt in de openbare ruimte. "Dé plek waar de vervuiling tot stand komt en auto's het broeikasgas CO² uitstoten dat klimaatverandering veroorzaakt."

De Bossche wethouder Rodney Weterings van Cultuur is gecharmeerd van het beeld en de actie. "Het is een uitdrukking van het klimaatprobleem en ik deel het statement, daar sta ik achter." Desondanks kreeg Heijkamp aanvankelijk opdracht van de gemeente Den Bosch om het beeld meteen te verwijderen, maar Weterings stak daar een stokje voor. Hij vindt het niet erg als daar "een paar dagen overheen gaan."

Acting Forward plaatst vraagtekens bij bestaande situaties en formuleert daar waar mogelijk een alternatief. "Het zichtbaar maken van de realiteit in een andere context is het middel daartoe", aldus Heijkamp. De actiegroep kent tot nu toe een wisselende samenstelling, in totaal hebben zo'n twintig personen eraan deelgenomen. Men beoogt met het plaatsen van de beelden verwarring te zaaien en discussie te ontlokken.

Concrete Nigger in het centrum van Ljubljana, Slovenië
Klik foto voor vergroting

Zoals met het beeld 'Concrete Nigger', een extreem vermagerd figuur vervaardigd uit beton vastgeketend aan een betonnen blok. Het kunstwerk werd juli 2005 door Acting Forward geplaatst op Kongresni trg, een groot plein in het centrum van Ljubljana in Slovenië, waar acht voetpaden elkaar kruisen. Heijkamp studeerde in die tijd op de lokale kunstacademie van Ljubljana.

"Concrete Nigger is mijn eerste 'klassieke naakt'", zegt Heijkamp. Het was vervaardigd uit beton en staal en woog zo'n 200 kilo. "Duizenden mensen liepen erlangs, mensen keken weg, bespuugden het beeld en uiteindelijk werd het totaal gesloopt door passanten." Het provocerende beeld heeft er drie weken gestaan, waarna de autoriteiten het lieten opruimen.

Met het 'Euromonument', geplaatst op Miklosiceva trg in Ljubljana, wilde Heijkamp het gebrek aan democratische legitimiteit in Slovenië zichtbaar te maken in de publieke ruimte. De locatie betrof een plein midden in de stad waar veel winkelend publiek langs komt.

Het Euromonument, hier tentoon gesteld in de tuin van de Kunstacademie in Den Bosch -- Klik foto voor vergroting

"Valerie Giscard d'Estaing, voorzitter van de commissie voor de toekomst van Europa, die het Verdrag voor een Europese Grondwet op heeft gesteld, presenteert deze aan het volk en zwaait met het blauwe boekje. De sterren stellen de Europese vlag voor en konden worden gebruikt om op te zitten", aldus Heijkamp.

Het stoort hem dat in de toen net toegetreden tien nieuwe (Oost-Europese) lidstaten, waaronder Slovenië, er geen publieke discussie heeft plaatsgevonden over de Europese Grondwet. De parlementen hebben deze grondwet zonder enige discussie geratificeerd.

"Hieruit bleek maar weer eens dat de EU geen democratische legitimiteit heeft", aldus Heijkamp. "De bevolking van Slovenië werd buitenspel gezet. Parallellen met voorgaande socialistische autoritaire systemen doemen op. Dit volksbedrog wilde ik zichtbaar maken in de publieke ruimte."

Heijkamp wil de passant aan het denken zetten. "Soms door middel van over-identificatie in het geval van het Euromonument, of door dingen op een indringende wijze te verbeelden." Het kiezen van een eigen onbemiddelde context voor de beelden vindt Heijkamp belangrijk. "Een ijsbeer tegen klimaatverandering op een drukke rotonde functioneert namelijk beter als in een museum."

De vraag is het kunst is of activisme. "Als activist is er niet zoveel speelruimte meer, aan allerlei democratische vrijheden word geknaagd. Als kunstenaar ben je de parel van de democratie, kunst is een symbool voor vrijheid van meningsuiting. Mits het ongevaarlijke kunst is. Ik denk dan ook dat hier interessante speelruimte ligt voor buitenparlementaire activisten."

Twee weken na plaatsing van de Boze IJsbeer staat het beeld er nog steeds, tot genoegen van de kunstenaar. "De actie is goed opgepikt door de media, lokale blogs, Brabants Dagblad. Er is zelfs een filmpje op Omroep Brabant te zien waarin de actie wordt toegelicht en de met olievaten smijtende ijsbeer wordt gevisualiseerd door de cameraman. Het filmpje werd vervolgens door gelinkt naar De Dag MSN, De Telegraaf etc."

Meer informatie, bezoek de website van Acting Forward 'in opbouw'. Op 16 oktober is Heijkamp in het Havenkwartier in Deventer te gast: Wat zijn de kwaliteiten als kunstwerk en wat als activisme? Tevens worden videoregistraties en foto's van voorgaande acties getoond.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Reageer op dit bericht