Befaamd fotograaf en videoclipmaker Anton Corbijn heeft met zijn Control een liefdesbrief over de legendarische rockband Joy Division afgeleverd. Toch heeft hij ervoor gewaakt om de band en de tragisch jong overleden leadzanger Ian Curtis te romantiseren. Het is ook een nuchtere verkenning geworden van het met doem en duisternis geladen tijdsgewricht eind jaren '70, begin jaren '80.

door Ulrik van Tongeren

'Als Morrissey Engelands nationale treurwilg is, dan moet Ian Curtis het omgekliefde wilgje ernaast geweest zijn dat lag te snikken in de dorre bladeren', schrijft een Belgische popjournalist treffend op Digg.be.
Joy Division is meer dan een cultfenomeen; bij het bekijken van de film Control en het beluisteren van de muziek blijkt hoe modern en springlevend de rockband is.

Hoe zullen jonge muziekliefhebbers tegen dit fenomeen aankijken? In ieder geval heeft Joy Division een groot aantal recente groepen, zoals Interpol en The Editors, geïnspireerd. Met het uitbrengen van Control, en de heruitgave van de drie Joy Division albums Unknown Pleasures, Closer en Still, evenals de documentaire Joy Division van Jon Savage, die volgend jaar verschijnt, staat deze opmerkelijke rockband weer volop in de belangstelling.

Mijn collega, liefhebber van Joy Division sinds 1980, heeft Ian Curtis jarenlang als een cultheld vereerd. Vooraf had hij zo zijn bedenkingen tegen Control. Hij was bang voor een geromantiseerd verhaal, hetgeen zijn persoonlijke herinneringen aan de depressieve jongeman uit Macclesfield geweld aan zou doen. De biografische opzet zou kunnen leiden tot oppervlakkigheid. Voor mensen die een vage herinnering aan Joy Division hebben over gehouden, hoeven dergelijke gedachten geen rol te spelen.

Want dat is de altijd de grote kracht van film: de kracht om sluimerende herinneringen met een donderslag tot leven te brengen. Het heeft natuurlijk geholpen dat Anton Corbijn als beginnend fotograaf de opkomst en ondergang van Joy Division heeft mee gemaakt door de band te vereeuwigen met zijn foto's. Authentiek tot in de kleinste details is het toenmalige Manchester en omgeving in Control bijna overweldigend overtuigend verbeeld. Het sublieme zwart-wit camerawerk van Martin Ruhe draagt daar zeker aan bij.

Corbijn en Ruhe grijpen met hun sobere en plastische visuele taal terug naar het zogenaamde kitchen sink realisme uit de Britse film van eind jaren '50, begin jaren '60. Films als A Taste of Honey en Look Back in Anger zullen ongetwijfeld als voorbeeld hebben gediend. Het claustrofobische decor van de arbeiderswijk Macclesfield en de verstikkend burgerlijke ingerichte woningen grijpen de kijker direct bij de keel. Ook het gebruik van het Manchester-dialect in de spreektaal van de personages maakt het levensecht.

Als leidraad voor het scenario van Control is de biografie
Touching From a Distance van weduwe Deborah Curtis gebruikt. Deborah schreef nuchter over haar huwelijk met Ian; genadeloos worden de emoties bloot gelegd onder de controlerende, maar ook de wankele façade van haar echtgenoot. Deborah vertelt over de jeugd van beiden in de buitenwijk van Manchester, over geldproblemen, over zijn epileptische aanvallen en zijn flirten met de dood. Over het tot stand komen van de liedteksten heeft ze niets te melden. Zelfs voor de weduwe blijft Ian een mysterie.

Het is tragisch en komisch om in Control te zien hoe Curtis op 19-jarige leeftijd in een traditioneel en ongelukkig huwelijk belandt, om overdag geduldig als ambtenaar voor de sociale dienst werklozen hulp en advies te geven. Terwijl hij 's avonds op het podium zijn nihilistische met doem en duisternis geladen liederen, waarmee hij zijn ziel ten overstaan van het schreeuwende publiek bloot legt, ten gehore brengt. Deze tegenstelling moet hem gekweld hebben.

Evenals zijn epileptische aanvallen. Welk een intense onderzekerheid moet deze ziekte veroorzaakt hebben, met als stekende ironie dat hij waarschijnlijk onbewust de spastische bewegingen van zijn vallende ziekte in zijn hypnotiserende podiumact gebruikte. Acteur Sam Riley is een revelatie als Ian Curtis. Niet alleen uiterlijk een evenknie, maar hij verbeeldt de breekbare en onberekenbare zanger met tergende precisie. Als muzikant had Riley al enige ervaring, maar de wijze waarop hij en zijn collega acteurs de muziek van Joy Divison live (!) weten te vertolken is virtuoos.

Michael Winterbottom maakte in 2002 al een geslaagde film over de Manchesterscène, 24 Hour Party People. Dit historische document, waarin Joy Division eveneens aan bod komt, is in zekere zin een wegbereider voor Control. Het is vooral een portret van tv-reporter en scène-maker Tony Wilson, gespeeld door komiek Steve Coogan. Het opstandige podiumoptreden van Ian Curtis en zijn zelfmoord worden door Winterbottom ietwat vluchtig verbeeld.

Verhalen over te jong overleden goden, of het nou om acteurs of rocksterren gaat, zijn altijd dankbare onderwerpen. Wat leent zich beter dan het korte heftige leven van Ian Curtis om tot mythische proporties op te blazen. Corbijn heeft zich beschermend opgesteld in zijn weergave van Curtis en zijn muzikale erfenis. De podiumangst en dwangmatigheid van de zanger, evenals zijn moeizame burgerlijke bestaan zijn pakkend en realistisch in Control verwerkt.

Ian stond tegen wil en dank op de rand van de main-stream, en was een paar dagen verwijderd van een tournee naar Amerika, wat de grote doorbraak voor de band had moeten betekenen. In feite had hij geen flauw idee wat een carrière als reizende rockster voor zijn huwelijk zou betekenen. Terwijl hij ook nog verwikkeld was in een affaire met de Belgische Annik Honoré, een vrouw die hem de aandacht gaf die hij bij zijn vrouw moest ontberen. Hij verloor hiermee de controle over zijn leven.

Instinctief moet hem dat op 23–jarige leeftijd tot zelfmoord gedreven hebben. Daarvoor had hij al twee pogingen achter de rug. De vraag waarom hij een eind aan zijn leven maakte, daarbij zijn vrouw en dochtertje Nathalie achter latend, blijft hoe dan ook een kwellende. Desondanks heeft hij een unieke erfenis achtergelaten met zijn vijftig songs. Control is een zeer geslaagde biografische film over de mens en muzikant Ian Curtis. Het is allereerst zijn muziek die tot in de eeuwigheid blijft doorgalmen.

Control (Paradiso Entertainment) vanaf 11 oktober in 13 bioscopen.
Hier aanschouw je de trailer, foto's en een aantal scènes met muziek. Muziekregistraties en clips van de échte Joy Division op You Tube.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Reageer op dit bericht