Emotionele wake een jaar na Schipholbrand

Rond de 150 mensen hebben in de nacht van donderdag 26 op vrijdag 27 oktober deelgenomen aan een herdenking bij het uitzetcentrum Schiphol-Oost. Naast sprekers werden er kaarsen aangestoken en bloemen gelegd. Vanaf middernacht tot acht uur de volgende ochtend werden er elk uur wakes gehouden.

door Peter Barton   foto's  Bas Baltus

Als de avond om negen uur wordt geopend door Frits ter Kuile, staan er ongeveer vijftig belangstellenden op het grasveldje bij de ingang van het cellencomplex Schiphol-Oost. Organisatoren van de wake, die deze nacht ter herdenking van de slachtoffers van de Schipholbrand precies een jaar geleden, zijn gemakkelijk te herkennen aan een witte sjerp met hun naam erop.

Al worden er wel vaker wakes gehouden bij uitzetbajessen, en ook al voordat er vorig jaar brand woedde in het cellencomplex op Schiphol, waarbij toen elf mensen om het leven kwamen. "In 1993 werd bij de eerste grensgevangenis, achter het Amsterdams Medisch Centrum, de eerste wake gehouden. Sindsdien zijn er steeds meer van dit soort gevangenissen bij gekomen", vertelt Ter Kuile.

En worden er ook op meer plekken in het land maandelijks wakes gehouden. Ter Kuile: "Vorig jaar, na de brand, is hier ook een wake gehouden. Ik hoop dat die brand zal leiden tot bezinning op de vraag wat er afkeuringswaardig of misdadig is: het zonder papieren in ons land verblijven of mensen zonder papieren opsluiten." Het is een mooi begin van een herdenkingsavond.

Een avond die vooral in het teken komt te staan van emoties, zo zou later blijken. Bijvoorbeeld als Joke Kaviaar, die de dag ervoor nog betrokken was bij de blokkadeactie bij hetzelfde uitzetcentrum en daarbij werd gearresteerd, aan het woord komt. "Toen ik gisteren gearresteerd werd, werd ik hier in deze bajes vastgezet. Ik heb hier de nacht doorgebracht en gezien dat het er gewoon gevaarlijk is. De gemeente Haarlemmermeer zegt dat er een sprinkler-installatie moet komen. Nou, daar hebben we wat aan!"

Vrijdagochtend zal minister Verdonk (Vreemdelingenzaken) een monument, een klein zuiltje met opschrift, bij de ingang van het cellencomplex onthullen ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de brand. Dit tot groot ongenoegen van Kaviaar. "Ze zou af moeten treden", buldert ze door de microfoon. "Ze heeft nog nooit de woorden dat er 'adequaat is gehandeld' teruggenomen. Adequaat? Amehoela! Mensen die bang zijn voor die brand een beetje met geweren bedreigen! Godverdomme, hoe haalt ze het in haar hoofd!? En nu een jaar na dato komt ze hier weer krokodillentranen huilen. Hoe presteert ze het, verdomme! Het is een grof schandaal!"

De reactie uit het publiek laat duidelijk merken dat ze niet de enige is met deze mening. Ook andere sprekers zijn geëmotioneerd. Een moeder van een van de slachtoffers kan haar tranen niet in bedwang houden als ze vertelt dat haar enige zoon hier is verbrand. Een van de overlevenden van de brand vertelt hoe bang hij was op de bewuste nacht. Hij heeft moeite zijn emoties on bedwang te houden, maar wil per se zijn verhaal kwijt. "Toen ik onze afdeling verliet, deden de bewakers de deur achter mij dicht. Ik zei tegen ze: er zijn nog mensen binnen. Fuck them, was het antwoord van de bewakers."

Ronduit indrukwekkend ook is hoe enkele overlevenden van de brand en familieleden van overledenen kaarsen aansteken, wat zo af en toe bemoeilijkt wordt door de aanhoudende wind, en de twee minuten stilte die erop volgde.

Dezelfde avond vond er ook een speciale herdenkingsdienst plaats in de Dominicuskerk in Amsterdam. Hierbij waren ongeveer honderd mensen, waaronder overlevenden van de ramp, aanwezig. Vrijwel alle bezoekers van deze dienst gingen later met bussen naar het cellencomplex om de wakes bij te wonen.

Grote afwezige deze avond was Tineke Netelenbos, waarnemend burgemeester van de gemeente Haarlemmermeer, waar Schiphol onder valt. "Zij was degene die direct na haar aantreding al grote woorden had over het cellencomplex dat zij zou sluiten als niet binnen twee maanden veiligheidsmaatregelen waren genomen. Maar bij de herdenking van de slachtoffers blijft ze weg", aldus een van de aanwezigen.