Het Indonesische hooggerechtshof heeft de veroordeling van de vermeende moordenaar van de mensenrechtenactivist Munir Thalib vernietigd. Vrienden van Munir beschuldigen de Indonesische overheid ervan de opdrachtgevers van de moord een hand boven het hoofd te houden.

Munir Said Thalib

Munir werd september 2004 vergiftigd op een vlucht van Jakarta naar Amsterdam. Het hof behandelde de beroepszaak van de Garuda-piloot Pollycarpus Priyanto achter gesloten deuren. De rechters kwamen volgens de zegsman tot de conclusie dat er onvoldoende bewijs is om de vliegenier te veroordelen wegens hulp bij de moord.

Een rechtbank veroordeelde Priyanto vorig jaar december tot veertien jaar cel wegens de moord op de prominente mensenrechtenactivist Munir Thalib. Volgens het hooggerechtshof is alleen bewezen dat de piloot documenten heeft vervalst. Daarvoor veroordeelde het hof hem tot twee jaar cel.

Munir zat onder meer in een onderzoekscommissie naar de milities die op Oost-Timor, ten tijde van het door de VN afgedwongen referendum over de onafhankelijkheid van dat gebied, massaal moordden. De vermoorde mensenrechtenactivist toonde aan dat de milities bewapend werden en informatie kregen van het reguliere Indonesische leger.

Samenzwering

Een onafhankelijke commissie die in opdracht van de Indonesische regering de moord onderzocht, concludeerde eerder al dat sprake moet zijn geweest van een samenzwering tegen Munir. Zonder namen te noemen stelde zij dat daarbij ook agenten van de veiligheidsdienst betrokken waren.

Desondanks is Priyanto de enige verdachte die voor de rechter is gebracht. Hij werd door een lagere rechtbank veroordeeld voor moord omdat hij arsenicum in een glas sinaasappelsap van Munir zou hebben gedaan. Priyanto heeft steeds ontkend Munir te hebben vermoord.

De 38-jarige Munir Said Thalib was in Indonesië de belangrijkste mensenrechtenactivist. Hij stichtte de Commissie voor Verdwenen Personen en Slachtoffers van Geweld (Kontras) en de Indonesische Mensenrechtenmonitor (Imparsial). Zijn werk, dat illegale activiteiten van de overheid en het leger blootlegde, oogstte respect.

Munir had omwille van zijn acties machtige vijanden en werd meermaals met de dood bedreigd. Veel mensen geloven dan ook dat het leger of de geheime dienst bij de moord betrokken zijn. Een onafhankelijke onderzoekscommissie die president Susilo Bambang Yudhoyono in december 2004 in het leven riep, bevestigde die veronderstellingen.

Arsenicum

De hoofdverdachte is een meereizende piloot van Garuda, Pollycarpus Priyanto. Hij bood Munir een upgrade aan naar businessclass, waar hij werd vergiftigd. Enkele uren voor de landing in Nederland overleed hij. Het personeel van de Garuda-vlucht wees een hartaanval aan als waarschijnlijke oorzaak, maar uit een autopsie in Nederland bleek dat Munir een dodelijke dosis arsenicum binnenkreeg.

Betoging na het bekend worden van de moord op Munir

Volgens de weduwe van Munir telefoneerde Pollycarpus verschillende keren naar hen thuis om het vluchtplan van Munir te checken. De onderzoekscommissie analyseerde ook de gesprekken op Pollycarpus' gsm en ontdekte verschillende nummers, waaronder een vertrouwelijk nummer van de oud-generaal Muchdi Purwoprajoyo, die bij de nationale veiligheidsdienst werkte.

Pollycarpus belde Muchdi maar liefst 26 keer voor en na het overlijden van Munir. Muchdi Purwoprajoyo diende in 2005 zijn ontslag in bij de veiligheidsdienst. Hij weigerde voor het onderzoeksteam te verschijnen en ontkende telefoongesprekken met Pollycarpus te hebben gevoerd. Zijn telefoon zou door iemand anders zijn gebruikt.

Pollycarpus werd schuldig bevonden aan de moord en werd veroordeeld tot 14 jaar cel in december 2005. De rechter oordeelde dat de piloot deel leek uit te maken van een samenzweringscomplot en riep op tot verder onderzoek. Het Indonesische hooggerechtshof heeft de veroordeling van Pollycarpus op 3 oktober teruggebracht tot twee jaar bij gebrek aan bewijzen. Daardoor is de piloot binnen vijf maanden terug op vrije voeten.

Ontgoochelend

Indonesië-specialist Agung Yudhawiranata van de mensenrechtenorganisatie ELSAM had de vrijspraak verwacht: "De uitspraak is ontgoochelend, maar niet echt verrassend. De rechters werden onder het oude regime van dictator Suharto benoemd en dit is hun manier van werken."

Volgens Yudhawiranata ontbreekt de politieke wil om de moord volledig op te lossen. "Politie en militair personeel van een lagere rang hebben de onderzoeken uitgevoerd. Ik denk niet dat die mensen de moed of wil hebben om echt dieper te graven en uit te vissen wie de opdracht voor moord gegeven heeft. De overheid heeft veel beloofd. Indien het de moord echt wil oplossen moet het ambtenaren met hogere rangen aanstellen."

Vrienden van Munir in de rechtbank

Human Rights Watch en andere organisaties roepen de Indonesische president Yudhoyono op om een onafhankelijk orgaan te installeren dat moet nagaan welke aanbevelingen en bewijzen van de onderzoekscommissie genegeerd werden tijdens het proces. De organisaties vragen ook dat de veiligheidsdienst zijn volledige medewerking verleent aan de politie en andere onafhankelijke onderzoeksinstellingen.

"De politie en de procureur hebben systematisch alle bewijzen en aanbevelingen van de presidentiële onderzoekscommissie genegeerd. Het onderzoek toonde duidelijk de rol aan van medewerkers van de geheime dienst en de medewerkers van de luchtvaartmaatschappij", aldus Bram Adams, de Aziatische directeur van Human Rights Watch. "De waarheid moet boven tafel."

Geheime dienst

In de wandelgangen wordt de betrokkenheid van de geheime dienst van Indonesië, BIN, veelvuldig genoemd. BIN is een civiel overheidsorgaan, maar de hogere functies zijn in handen van veelal gepensioneerde militairen. En juist zij hebben veel te verbergen. Dát de BIN een rol speelde in de moord op Munir, werd eind juni bevestigd door Asmara Nababan, vice-voorzitter van de onderzoekscommissie naar de moord.

Sleutelfiguur bij BIN is Abdullah Hendropriyono, tot de verkiezingsnederlaag van Megawati Sukarnoputri in september vorig jaar chef van deze dienst, maar ook de leider van het legeronderdeel dat in september 1999 een bloedige afrekening hield met het Oost-Timorese verzet in Lampung. Hij weigerde tot dusverre medewerking aan het onderzoek naar de moord op Munir.

Niemand verwacht dat de politie BIN zal durven aanpakken. BIN is overal, en vooral in het politieapparaat. De macht van BIN reikt tot in de allerhoogste kringen, en niemand wil kennelijk zijn vingers branden aan een orgaan dat zoveel macht bezit. Die macht is nooit wezenlijk aangetast. Na de val van Soeharto heeft BIN even een stapje terug gedaan, en sindsdien wordt er gesproken over een hervorming van de dienst.

Bronnen: IPS, Volkskrant, Nederlands Dagblad