www.ravagedigitaal.org

Idylle temidden van natuurontwikkelingsgebied

Geruchten over een verlaten eiland ergens in het westen van Nederland bereikten begin dit jaar de randstad. Kort daarop sijpelden berichten door dat krakers hun intrek hebben genomen op Tiengemeten. Ravage toog naar Zuid-Holland om de kraakmeterstand op te nemen.

tekst Elly Jansen

Rotterdam is vlakbij, amper twintig autominuten langs uitgestrekte akkers met zwarte kluiten en veldjes met spruiten. Op een stralende, koude winterdag staan we aan het zuidelijkste punt van het Zuidhollandse vasteland, en kijken over 'het Vuile Gat', het water dat ons scheidt van het eiland Tiengemeten.

We wisselen ademwolkjes uit met twee met allerlei buitensportartikelen toegeruste recreanten, die op dezelfde pont staan te wachten. Een piepklein motorbootje legt aan om ons over te zetten. Hoeveel krakers hebben een eigen veerverbinding?, denk ik bij mezelf, terwijl we over het water tuffen. Stad, havens en industrie worden op slag deel van een andere wereld en een andere tijd.

Aan de overkant, in het haventje van Tiengemeten, ligt een binnenvaartschip rustig te wachten op de allerlaatste lading suikerbieten; er is vandaag geen activiteit. Op de kade wordt onze aandacht in beslag genomen door een gereedstaande quad (vierwielig motorvoertuig) dat wordt bestuurd door een blitse lilliputter.

De veerbootkapitein stapt achterop, met de posttas onder zijn arm. Als de twee zijn weggescheurd daalt een overdonderende stilte neer. Verbluft gapen we naar het immense reclamebord van de projectontwikkelaar, met de namen van alle nationale en internationale partnerorganisaties en al hun afkortingen en logo's.

Bouwrijp

We gaan op pad, langs verlaten gebouwen over de uitgestorven weg, tot aan de eerste kruising. Linksaf ziet er niet uitnodigend uit: graafmachines zijn in de weer geweest met nieuwe geulen en ophogingen. Het landschap ziet er uit alsof de grond bouwrijp wordt gemaakt voor de zoveelste vinex wijk. We slaan dus rechtsaf, waar in de verte bomen en lieflijke begroeiing waarneembaar zijn.

Het enige geluid op Tiengemeten is het vleugelgewiek van ganzen die met grote regelmaat overvliegen. Dan horen we ineens het gebrul van kettingzagen. Langs de weg die we zijn ingeslagen liggen honderden boomstammen aan de ene en grote hopen takken aan de andere kant. Ook de laatste pakweg twintig populieren langs deze lange laan, die oost met west verbindt, gaan er aan. De populieren hebben nou eenmaal een beperkte levensduur, zeggen de mannen met fluorescerende jassen die de natuur een handje zijn komen helpen.

We mogen hopen dat de inwonende musjes, spreeuwen, lieveheersbeestjes en eekhoorntjes zich dit bijtijds hebben beseft. Er zijn inmiddels 780 gerooid op het eiland. Niet alleen populieren, ook fruitbomen, siertuinen en een eeuwenoude wilg zijn verdwenen. Alleen in de oorspronkelijke voormalige woonkern zullen de bomen gespaard blijven.

Kefir

Enigszins verkleumd gaan we af op de rook die we uit de schoorsteen van een 19^e eeuws huisje zien kringelen. Na zes jaar leegstand werd de Nicola Hoeve in mei 2005 gekraakt door een groepje idealisten ten behoeve van hun project 'De Kiem'. De Kiem is een zelfvoorzienende leef-werkgemeenschap die is bedoeld om bezoekers te laten kennismaken met een levenswijze die in balans is met de natuurlijke omgeving.

We ontmoeten bewoners Dirk-Jan en Nicolette, en worden er in de keuken onthaald op kruidenthee van het eiland. Op het oude houtgestookte fornuis worden ondertussen eitjes gebakken voor het ontbijt. Kraker Dirk-Jan geeft geduldig tekst en uitleg over de alchemistisch aandoende biotoopjes in de potten voor het raam. Was het nou azijnzwam, kombucha of kefir? Er is een voorraadkast vol weckpotten en jampotten met ingemaakte etenswaren.

We zijn niet de enige bezoekers in de keuken: er is iemand van de EO-televisie, die is gekomen om te vragen of de groep wil meewerken aan een aflevering van een reality-tv serie, die in hun huis zou worden opgenomen. Dit zou uiteindelijk niet doorgaan omdat de omroep geen tijd had om op een beslissing van de bewoners te wachten.

Moestuin

Over gebrek aan media-belangstelling heeft De Kiem in elk geval niet te klagen; velen gingen ons reeds voor "Er is hier in de kilometers wijde omtrek geen mens te vinden, maar hier is het altijd druk", zegt Nicolette, een van de initiatiefneemsters van het project. Op haar dooie akkertje leidt ze ons rond op het buitenterrein. Via de oude boomgaard lopen we naar de winterse moestuin waar prei en kruiden floreren naast een verflenste struik andijvie. "Hebben we de afgelopen zomer gegeten."

Even verderop is een klei-oven in gebruik waarin het brood wordt gebakken, geflankeerd door een bult van stro en klei voor ingekuilde aardappelen. De aardappelen zijn van de verlaten akkers geraapt. De huisrat heeft deze lekkernij kennelijk ook ontdekt, getuige de hapjes in de aardappelen.

"Hier wil ik graag een rozentuin beginnen, ik ben een enorme rozen-fan. Dáár gaan we aardappelen planten en dat hele stuk dáár wordt bij de moestuin getrokken", wijst de volstrekt onthaaste Nicolette aan. Het klinkt alsof ze hier al honderd jaar woont. "Zo voelt het ook een beetje, ja. Bezoekers vragen wel eens of ik het niet zonde vind om mijn tijd zolang het niet zeker is hoe lang we hier kunnen blijven. Maar waarom zou het zonde zijn als ik elke dag bezig kan zijn met wat ik het liefst doe?"

Wat telt in haar visie is elke dag die je hier kunt zijn en te eten van wat hier groeit. De afgelopen zomer was De Kiem nagenoeg zelfvoorzienend. Nu in de winter zijn er boodschappen nodig. De verwachting voor het komende jaar is om voor 70 procent zelfvoorzienend te kunnen zijn. Wat De Kiem niet zelf heeft is water en stroom.

In het zonnetje achter het huis delen de mannen (toeval natuurlijk) hun technische ervaringen met alternatieve energieopwekking. De mensen van De Kiem hebben hier duidelijk de ultieme locatie voor de verwezenlijking van hun dromen gevonden. Onbegrijpelijk dat de mensen die hier in het verleden gewoond hebben ooit zijn vertrokken.

Wildernis

Tiengemeten was oorspronkelijk een zandplaat in het Haringvliet. Zo'n 250 jaar geleden streken de eerste boeren er neer. Er werden riet en biezen geoogst en stukje bij beetje werd de plaat ingepolderd. Vanaf 1950 ontwikkelde de overheid verschillende plannen voor het eiland, waaronder een vakantiepark, baggerstort, een vliegveld, en zelfs een kerncentrale. Zo ver is het gelukkig niet gekomen.

In de jaren '90 besloot men definitief Tiengemeten toe te voegen aan de 'ecologische hoofdstructuur' van Nederland. De provincie wees het eiland aan als gebied voor 'getijdennatuur, ook geschikt voor recreatie met herkenbare cultuurhistorie'. De toekomst van het eiland leek veiliggesteld. Het werd een project waarbij de Vereniging Natuurmonumenten met de Nederlandse overheid en een aantal Europese organisaties zich zouden gaan ontfermen over een staaltje unieke natuurontwikkeling.

'Weelde, Wildernis en Weemoed', zo zijn de verschillende gebieden op het eiland herdoopt, in jubelend projectontwikkelaarsjargon. Natuurontwikkeling van hogerhand blijkt in de praktijk echter een rigoreuze operatie, waarvoor vele miljoenen euro's en de inzet van zwaar sloop- en graafmaterieel zijn vereist. Er is helemaal geen tijd om de natuur rustig haar gang te laten gaan.

Het grootste deel van het eiland moet met spoed veranderen in natte wildernis waar ieder spoor van menselijke activiteit is uitgewist. Het hele eiland gaat op de schop: elk weggetje, de dijken, de sloten, bomen, akkers, tuinen en elk gebouw worden onder handen genomen. De bomenlaan wordt een kreek, het land wordt een moeras dat van tijd tot tijd zal overstromen. Er zal een enorm fourageergebied ontstaan voor watervogels en kuddes wilde runderen zullen er ronddartelen. Een uniek stuk natuur, niet alleen uniek voor Europa, maar ook voor Tiengemeten zelf, dat per slot voornamelijk is ontstaan dankzij menselijk bloed, zweet en tranen.

Uitsterfbeleid

Inmiddels is het laatste van de zes boerenbedrijven die Tiengemeten rijk was, verplaatst naar het vasteland. De familie van de bewoonster boerde al vele generaties op het eiland. De leeggekomen boerenhoeve is meteen gestript om versneld een authentieke ruïne te creëren waar vleermuizen en vogelsoorten zich kunnen nestelen. Begin maart zijn er van de oorspronkelijke eilandbewoners nog maar twee van over. Er is nog een handvol vakantiehuisjes in gebruik, maar ook daarvoor geldt een uitsterfbeleid.

Sporen van verzet tegen de gedwongen verhuizingen zijn summier: op een van de bomen die nog overeind staan, prijkt een verschoten aanplakbiljet met een spotprent, waarin men het opneemt voor de boerenstand. We treffen ook een proteststicker aan: 'Houd Tiengemeten boven water'.

Nicolette: "Het zou voor de hand liggen, maar aan de oorspronkelijke bewoners is nooit gevraagd naar hun ideeën voor een nieuwe invulling van het eiland. De boerenbedrijven moesten verkassen om te kunnen voortbestaan. Ze hadden geen keus en zijn uiteindelijk allemaal uitgekocht. De man die hier verderop woont heeft van dezelfde advocaat een brief gekregen als wij. Hij moet zich zo snel mogelijk op de wal inschrijven, anders wordt 'ie binnenkort ontruimd."

De stilte op het eiland krijgt langzamerhand iets lugubers. Alsof de neutronenbom is gedropt op het paradijs.

Recreatie

Een groot deel van de bebouwing op het eiland gaat tegen de vlakte. Alleen het oudste stukje polder blijft omdijkt. De historische schuren en boerderijen ter plekke moeten behouden blijven als cultuurmonument. Er zal onder andere een bezoekers- en informatiecentrum worden gevestigd. Ook zijn er plannen voor een tipi-camping en een zorg-boerderij.

Er zijn nog weinig concrete plannen; er wordt zelfs beweerd dat Natuurmonumenten, eigenaar van alle grond en gebouwen, in z'n maag zit met de exploitatie van de historische gebouwen. Natuurmonumenten vindt dat het gebruik als vakantiewoningen tot de mogelijkheden hoort. Nadat de mensen van De Kiem hoorden dat Natuurmonumenten op zoek was naar mensen die iets willen ondernemen, hebben ze plannen ingediend. De voorstellen van De Kiem passen immers prima in de uitgangspunten voor dit natuurgebied.

Maar Natuurmonumenten wil echter niet met De Kiem onderhandelen, en heeft laten weten 'geen zaken te doen met organisaties met minder dan een half miljoen euro op de bank.' Ze hebben inmiddels juridische actie ondernomen tegen de krakers. De rechter heeft Natuurmonumenten echter opgedragen eerst te proberen tot een vergelijk te komen en de voorstellen van De Kiem serieus te bestuderen. Saillant detail: van de resterende gebouwen op Tiengemeten is de Nicola hoeve de enige die nog een woonbestemming heeft.

Ontkiemen

Ondertussen zijn de activiteiten in De Kiem nog lang niet gesmoord: behalve yogales zijn er regelmatig workshops over permacultuur of het maken van een pijl en boog. Binnenkort is er een kruidenexcursie voor avontuurlijke christenen. Groenfront! heeft er onlangs een training 'boomhutten bouwen' gegeven. De boomhut moest helaas op last van Natuurmonumenten weer verwijderd worden. Momenteel zijn de krakers planting paradise acties aan het voorbereiden: In samenwerking met de stichting Proeftuin worden in 45 Nederlandse gemeenten zaden verspreid van inheemse planten en van lokale groente- en fruitvariëteiten.

"De meeste mensen die wij spreken vinden het raar wat er gebeurt op Tiengemeten", zegt Nicolette. "Bijna iedereen vindt het prima dat het eiland een natuurgebied wordt. Maar de manier waarop zou anders kunnen. Subtieler, eerst eens kijken naar wat er al is, in plaats van als een dictator tekeer te gaan. Door de mens is er ook iets moois ontstaan, we moeten er niet vanuit gaan dat alles dat door mensenhanden is gemaakt niet de moeite waard is."

Naar boven

Zwarte Kat

hghg