Print
deze pagina 
Robots tegen de vergrijzing
De groeiende vraag naar zorgtaken als gevolg van de vergrijzing wordt niet opgelost door meer en beter betaalde banen te scheppen, maar in verder onderzoek naar de relatie tussen robots en ouderen.
tekst Herman van Wietmarschen
Regelmatig verschijnen er publicaties over de aankomende 'vergrijzingsgolf'. De verhouding tussen het aantal ouderen en jongeren zal veranderen, maar in wezen gaat het om de verhouding tussen werkenden en niet-werkenden. Een steeds kleiner aantal mensen met een betaalde baan zal moeten gaan opdraaien voor de kosten van een groeiende groep ouderen zonder baan.
Er wordt naarstig gezocht naar manieren om dit probleem te voorkomen of op te lossen. Zo wordt er gedacht aan het stimuleren van het krijgen van meer kinderen. Daarnaast wordt er bezuinigd op bestaande rechten van ouderen, zoals toegang tot en betaalbaarheid van de gezondheidszorg. Een andere oplossing die wordt aangedragen is de robot.
Trendwatchers voor innovatie en technologie meldden vorig jaar dat Toyota Motors van plan is op grote schaal geavanceerdere robots te introduceren in zijn fabrieken in Japan. Hiermee wil het concern een opdoemend tekort aan arbeidskrachten tegengaan en arbeidskosten reduceren. De robots dienen de concurrentiepositie ten opzichte van lagelonenlanden als China te verbeteren.
Volgens United Nations Economic Commission for Europe is de productiviteit van robots enorm toegenomen, en de prijs drastisch gedaald. Dit maakt robots een aantrekkelijke investering. In 2004 waren er ongeveer 800.000 robots werkzaam in de Europese industrie. Dit zal oplopen tot 1 miljoen in 2007.
In Japan zijn rond de 320 robots op de 10.000 werknemers actief in de productiesector. In Duitsland is dit ongeveer 148 robots op de 10.000, in Italië 116 op de 10.000, in Zweden 99 op de 10.000 en in Finland, Spanje, Frankrijk, de VS, Oostenrijk, Benelux en Denemarken tussen de 80 en 50 op de 10.000.
Zorgtaken
Robots worden veelvuldig aangeschaft voor huishoudelijke taken. Eind 2003 waren er ongeveer 610.000 'autonome stofzuigers en grasmaaiers' actief. De verwachtingen zijn dat dit aantal in 2007 zal groeien naar 4 miljoen. De functies van de robots worden uitgebreid. Ze zullen niet alleen onze vloer schoonmaken, grasmaaien en ons huis bewaken maar ook ouderen en gehandicapten helpen met ingewikkelde interactieve apparatuur, operaties uitvoeren, leidingen aanleggen en plaatsen inspecteren die gevaarlijk voor mensen zijn.
Robotdieren moeten verschillende zorgtaken overnemen, vooral ten behoeve van bejaarden. In de documentaire 'Roboliefde' van de VPRO vertellen ouderen openlijk over hun relatie met hun robot. Zij vonden uit dat de robots hun eenzaamheid verminderden en hun gezondheid positief beïnvloedden.
Verschillende instituten doen momenteel onderzoek naar de acceptatie van robots door ouderen. Het instituut voor Information Engineering onderzocht de iCat van Philips. Deze robot snort als ze wordt aangehaald en kijkt verdrietig als je haar vertelt weg te gaan. Maar als je het haar aardig vraagt wil ze de dvd-recorder voor je programmeren. Ze kan vele verschillende gezichtsuitdrukkingen aannemen en zou wellicht een emotionele band met mensen kunnen aangaan.
In een verzorgingshuis in Lelystad werd de acceptatie van een neutralere en socialere versie van iCat getest. Het onderzoek toonde aan dat de sociale versie beter geaccepteerd wordt, maar dat de meeste mensen de iCat vooral als een leuk speeltje zien, en bang zijn om hun onafhankelijkheid te verliezen als ze een iCat mee naar huis zouden krijgen.
Mechanisch hondje
Het Center for the Human-Animal Bond onderzocht of robot-honden de beste vriendjes kunnen worden van ouderen. Er werd studie gedaan naar de impact van robots op depressies, fysieke activiteit, levensvreugde en het moraal van de ouderen.
Ruth
Lawson, een van de deelneemsters aan de studie, verklaarde: "Ik praat
de hele tijd tegen de robot-hond, en hij reageert op mijn stem. Wanneer
ik tv kijk zit hij op mijn schoot totdat hij eraf wil. Hij heeft een eigen
wil." Mensen blijken zich snel te kunnen hechten aan de robot-honden,
ook al hebben ze geen zachte vacht.
Robot-honden kunnen vooral geschikt zijn voor mensen met handicaps of ouderen die niet voor een dier kunnen zorgen. Ook wordt het houden van huisdieren niet altijd toegelaten door de woningeigenaren. Bovendien kunnen de robots niet verwaarloosd worden en kunnen ze een grotere rol gaan spelen voor de gezondheid. Ze kunnen in de toekomst wellicht de bloeddruk, zuurstof gehalten en hart ritmen meten.
Afschrijfpost
De samenstelling van een bevolking verandert voortdurend. In de ene periode neemt het aantal ouderen toe, dan is er weer sprake van een baby-boom periode. Ook zijn er perioden dat er veel mensen naar Nederland migreren, andere tijden emigreren we juist weer in groten getale. Een groep mensen die ergens samen leeft is nooit constant, maar voortdurend in beweging.
De sociale structuur van een samenleving maakt het mogelijk op dergelijke veranderingen in te spelen. Daar is een zekere flexibiliteit voor nodig. Mensen moeten bijvoorbeeld meer zorgtaken op zich kunnen nemen als daar behoefte aan is. We moeten ook van beroep kunnen veranderen wanneer er aan bepaalde diensten minder behoefte is, of juist meer behoefte ontstaat. Hierbij is het wel belangrijk dat mensen op elkaar letten, en opmerken dat er behoeften ontstaan of toenemen.
Opmerkelijk aan de ontwikkeling van robots voor allerlei sociale taken is het geloof in een technologische oplossing voor deze problemen. De vergrijzing zou bijvoorbeeld opgelost kunnen worden door meer robots te introduceren. Echter het lijkt erop dat deze robots slechts mensen de mogelijkheid geven nog individualistischer te zijn, en alleen te doen waar ze zelf zin in hebben. Je hoeft je straks niet meer om je ouder wordende moeder te bekommeren; het wordt makkelijker om zonder schuldgevoel meer dagen te werken, want een robot zal zich wel om haar bekommeren.
Mensen worden gezien als oncontroleerbare kostenposten terwijl robots volledig voorspelbaar zijn met een duidelijke afschrijftijd. De groeiende vraag naar zorgtaken als gevolg van de vergrijzing wordt niet opgelost door meer en beter betaalde banen te scheppen, maar in verder onderzoek naar de relatie tussen robots en ouderen. Een kenmerkende gedachte voor een samenleving waarin mensen moeten presteren en scoren, zonder tijd te verliezen met de zorg voor elkaar.
Bronnen:
Amy
Patterson-Neubert (2002)
'Can robotic dogs be senior citizens' new best friends?' Purdue News
Stroeks, Rob (2005)
'Robot: wondermiddel tegen vergrijzing?' TWA-nieuws
VPRO (2006)
'Roboliefde' De Toekomst
Dit artikel is in z'n originele staat terug te vinden op de website van Werkgroep Biopolitiek: http://www.biopolitiek.nl
hghg