www.ravagedigitaal.org

De zwalkende proteststemmer

tekst Alex van Veen

'Met uitzondering van Rotterdam hebben de Leefbaren de hooggespannen verwachtingen niet waargemaakt', becommentarieert de Volkskrant de verkiezingsuitslag van 8 maart. 'Hoewel de partijen wat betreft signatuur niet allemaal over één kam kunnen worden geschoren, blijken zij toch vooral te hebben gediend als uitlaatklep voor het ongenoegen over Paars. Nu de gevestigde partijen veel punten van de Fortuyn-agenda hebben overgenomen, lijken zij hun rol te hebben vervuld.'

"Onzin", zegt fractievoorzitter Vincent Oldenborg van Leefbaar Utrecht. "Wij hebben vijf jaar in de raad gezeten en een heleboel grote problemen in de stad opgelost. Het valt niet met elkaar te rijmen dat je met het college successen boekt, maar als enige partij zetels verliest. Want dan had de PvdA hier in Utrecht net zo hard op de bek moeten gaan."

Bij de vervroegde verkiezingen in 2000 trad Leefbaar Utrecht samen met de PvdA tot het college. De toon werd gematigder en Leefbaar Utrecht werd een bestuurspartij. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van begin maart werden de lokalo's vrijwel volledig weggevaagd: van de veertien zetels bleven er drie over. De partij dient weer genoegen te nemen met een plekje in de oppositie.

Pragmatisch

Leefbaar Utrecht kwam in 1998 onder aanvoering van BN-er Henk Westbroek in de raad als een echte oppositiepartij. Oldenborg: "We hebben vervolgens een aantal lokale afdelingen van nationale partijen wakker geschud en aangetoond dat de mening van de burger er óók toedoet, dat het stadhuis geen gesloten bolwerk is. We zijn van origine een sociale partij, recht door zee, heel pragmatisch. De Utrechtse afdeling van de PvdA is deze koers de afgelopen jaren ook gaan varen."

Het verlies van Leefbaar Utrecht had volgens Oldenborg vooral te maken met het nationale karakter van de verkiezingscampagne. "Er was sprake van een enorme inzet van landelijke politici. Als je het op deze manier doet, kan je de gemeenteraadsverkiezingen wel afschaffen. Deze stelling wordt bevestigd door minister Van Aartsen die aftrad na de nederlaag van de VVD op lokaal niveau."

Als we in de steden een levende democratie in stand willen houden, dan dienen de landelijke politici zich afzijdig te houden van de lokale debatten, zo vindt Oldenborg. "Niemand is ermee gediend dat Wouter Bos in Utrecht debatteert over de inkomenspolitiek, dat heeft namelijk geen ene fuck te maken met lokaal beleid! Daarmee hou je de onwetendheid van burgers over de lokale politiek in stand."

Politicoloog Philip van Praag is kritischer over het bestuur van Leefbaar Utrecht. Hij beaamt weliswaar dat de partij "redelijk goed gefunctioneerd" heeft, maar een deel van de Utrechtse kiezers zou niet blij zijn met de nieuwbouwplannen voor het stationsgebied, dat ondanks de aanpassingen nu toch een grootschalig betonnen herstructureringsproject wordt. Een project waar Leefbaar Utrecht zich eind jaren '90 heftig tegen verzette.

Actieposter van Leefbaar Utrecht eind jaren '90 tegen de
cityplannen van het stationsgebied

Dat collegepartij PvdA in Utrecht wél heeft gewonnen, komt volgens Van Praag door de populariteit van de partij die nu in het parlement in de oppositie zit. "Door de nationalisering van de gemeenteraadscampagne hebben veel burgers op de PvdA gestemd. De landelijke partijen hebben de campagne in de media beheersd. Voor veel burgers zijn de lokale verkiezingen hét moment geweest om te laten blijken wat ze van het huidige kabinetsbeleid vinden."

Van Praag heeft niet zoveel moeite met deze trend. "Je kan kankeren op de nationalisering van de lokale verkiezingen, het draagt wel bij aan een grotere opkomst. Zo groot is de belangstelling voor lokale politiek nu ook weer niet. Aan de andere kant heeft het merendeel van de lokale partijen vier jaar geleden geprofiteerd van alle negatieve aandacht voor Paars 2 en het succes van Fortuyn."

'Bos effect'

Niet alleen de Leefbaar-partijen hebben het flink te verduren gehad bij de gemeenteraadsverkiezingen. In Amsterdam verdween de actiepartij Amsterdam Anders/De Groenen uit de raad, tot ontsteltenis van velen. Ook de linkse Stadspartij Rotterdam keerde na twaalf jaar oppositie niet terug in de raad.

"Het Wouter Bos effect", zegt voormalig fractievoorzitter Manuel Kneepkens van de Stadspartij. "Veertig procent van de burgers heeft dit keer gestemd op grond van landelijke overwegingen, een proteststem tegen het kabinet Balkenende. De geestelijke crisis is groot, er zijn tussen de grote partijen geen grote ideologische verschillen meer. Qua stijl is Bos de belangrijkste Fortuynist van dit moment."

Ook Kneepkens heeft zich vreselijk geërgerd aan de deelname van landelijke politici aan de campagne. "We leven in het tijdperk van de televisiedemocratie. De media maken icoons van landelijke politici. Degene die in het licht staat krijgt zodoende steeds meer licht."

De politiek in Den Haag dient paal en perk te stellen aan deze vorm van manipulatie van het stemgedrag, maar Kneepkens heeft daar geen vertrouwen in. "De landelijke partijen in Den Haag met hun lokale afdelingen hebben geen belang bij het voortbestaan van onafhankelijke lokale partijen, dus waarom zouden ze hier tegen optreden?"

Kneepkens ziet ook andere oorzaken voor het verlies van zijn partij en lokale partijen in het algemeen. "Het zijn ook min of meer protestpartijen. Hou je de kiezers wel vast zodra de lokale problemen min of meer opgelost zijn of als blijkt dat lokale partijen er vanwege een gebrek een kennis en ervaring te weinig aan kunnen doen?"

Veel Rotterdammers die voorheen voor de Stadspartij kozen, hebben volgens Kneepkens dit jaar strategisch gestemd. "Ze wilden de 'leefbarbaren', zoals de politici van Leefbaar Rotterdam in onze kring worden aangeduid, niet langer in het college."

Restzetel

De Haagse Stadspartij daarentegen behield nipt haar enige zetel in de raad, al is het dit keer met duizend stemmen minder een restzetel geworden. Maar in Den Haag was dit jaar dan ook sprake van een extreme vorm van concurrentie. Er deden maar liefst 29 partijen mee aan de verkiezingen, het dubbele aantal ten opzichte van 2002. Hiervan hebben er maar liefst 21 een lokale signatuur.

Joris Wijsmuller van de Haagse Stadspartij is best trots op z'n restzetel die "voor de poorten van de hel" werd weggesleept. "Onze achterban is klein. Kritische burgers die bewust op een lokale progressieve partij stemmen, zijn er niet zoveel. Dus zullen we meer dan voorheen een grotere groep mensen aan moeten spreken met onze standpunten", blikt Wijsmuller alweer vooruit.

Dat de burger deels de lokale partijen de rug heeft toegekeerd, heeft volgens Wijsmuller te maken met de zichtbaarheid van lokale politiek. Maar ook hij heeft geconstateerd dat er dit keer meer dan ooit sprake is geweest van aandacht voor landelijke politici en de verhoudingen in Den Haag.

In de aanloop van de verkiezingen heeft hij voor het radioprogramma Standpunt NL de stelling mogen verdedigen dat landelijke politici zich niet moeten bemoeien met gemeentepolitiek. Tachtig procent van de luisteraars was het met deze stelling eens. "Voor een deel dienen de landelijke partijen in deze hun eigen verantwoordelijkheid te nemen, al hoeven we daar weinig van te verwachten."

De Haagse Stadspartij heeft nu het plan opgevat om gedurende de gemeenteraadscampagne over vier jaar de rollen om te draaien. "Ditmaal zullen wij kopstukken als Bos en Balkenende voor laf uit maken omdat ze niet met ons in discussie durven te gaan over de Haagse gemeentepolitiek. Ik schoffel ze daarbij onder het maaiveld, want daar hebben ze namelijk helemaal geen verstand van!"

Golfbeweging

Ondanks het verlies aan stemmen ziet Wijsmuller de toekomst van zijn Stadspartij positief in. "Dat de aandacht van de burger zich dit keer heeft verlegd naar de landelijke partijen, komt voort uit een golfbeweging. We hebben weliswaar een flinke tik te verduren gekregen, maar over vier jaar gaat het ongetwijfeld weer de andere kant op. De groep zwevende kiezers is nu eenmaal heel groot."

Ook Philip van Praag denkt niet dat het nu helemaal gedaan is met het lot van de lokale partijen. "Landelijke partijen zullen er onvoldoende in slagen om het contact met de burger te verbeteren. Momenteel is er relatief weer veel aandacht voor landelijke partijen, maar zodadelijk zit de PvdA weer in de regering en loopt in 2010 een deel van hun achterban weer teleurgesteld over naar een lokale protestpartij", voorspelt Van Praag.

Of ze het zolang vol zullen houden bij Leefbaar Utrecht is nog maar de vraag. "Leefbaar Utrecht is niet voor de eeuwigheid opgericht", zegt Oldenborg. "In de aanloop van deze verkiezingen hebben we als partij uitvoerig besproken of we nog wel wat te betekenen hebben voor de inwoners van deze stad. De conclusie was dat het misschien nog niet zo verkeerd zou zijn om er nog vier jaar aan vast te plakken. Achteraf kun je je afvragen of dat besluit wel zo verstandig is geweest."

Kneepkens van Stadspartij Rotterdam is somber gestemd. "Indien deze trend zich doorzet vrees ik dat we over vier jaar vrijwel geen lokale partijen meer overhouden in dit land. Dat is een trieste constatering, slecht voor de lokale democratie", zegt de voormalige voorzitter van de zetelloze Stadspartij. "Lokale partijen komen en gaan. Ze lijken op stromingen als de kabouter- en provobeweging."

Naar boven

Zwarte Kat

hghg