'Mislukte coup typeert Verdonk' kopt NRC Handelsblad van 29 november op de voorpagina. Die typering betreft de manier waarop Verdonk het afgelopen jaar heeft geopereerd. Hoe komt het dat het steeds weer misging? Ontbreekt het Verdonk aan strategisch politiek inzicht? Is ze politiek dom? Of is er iets anders aan de hand?

door  Martin Hetebrij

Er zit een duidelijke lijn in het politieke spel van minister Rita Verdonk. Eerst bij de affaire Hirsi Ali, daarna bij haar eerste presentatie van zichzelf als concurrent van VVD-partijleider Mark Rutte en deze week bij de coup. Steeds begint Verdonk met een aandacht trekkende presentatie in de media. Pas daarna worden andere spelers in Den Haag erbij betrokken, ook haar eigen VVD-makkers.

Die zien zich voor voldongen feiten gesteld en moeten vanuit een achterstandspositie de confrontatie aangaan. Verdonk had in elk van de situaties een andere route kunnen volgen: eerst intern overleg met Balkenende, Zalm, Rutte en anderen, en pas dan naar buiten treden. Dat had haar heel wat minder schade opgeleverd.

In dit politieke spel blijkt Verdonk haar koers steeds in nauw overleg uit te zetten met twee vertrouwde adviseurs, Kay van de Linde en Ed Sinke, haar 'campagneteam'. Binnen de beslotenheid van dit team worden de keuzes gemaakt. Geïnstrueerd door dit team treedt Verdonk dan zo goed mogelijk voorbereid de openbaarheid en de strijd in.

Dom?

In alle drie de gevallen faalde Verdonk. Hirsi Ali bleef Nederlander. Verdonk werd geen VVD-leider en ze moest bakzeil halen bij de coup. En dat alles verzwakte haar positie in den Haag, zowel buiten als binnen de VVD. Wie zulke brokken maakt moet politiek behoorlijk dom zijn.

Toch blijft het gek. Een ervaren spindoctor als Van de Linde moet zich toch bewust zijn van de risico's in Verdonks spel en van de gevolgen daarvan op haar positie? Zijn Verdonk en haar adviseurs echt zo dom of ging het misschien om iets anders?

Verdonks spel levert ook positieve resultaten. Steeds weer slaagt ze erin om het brandpunt van de publiciteit te vinden. En al verzwakt haar Haagse positie, haar electorale positie bij een grote groep kiezers wordt steeds sterker. Zou het misschien om dit electorale effect gaan? Maar waarom dan die overvalmethode, waarom steeds weer al die opgeroepen commotie?

Een antwoord is misschien te zoeken in een unieke eigenschap die Verdonk deelt met Pim Fortuyn. Evenals bij Fortuyn gebeurt er wat met Verdonk als ze onder vuur komt te liggen. Haar uitstraling verandert en er worden eigenschappen zichtbaar die anders verborgen waren gebleven.

Als Verdonk de vechthouding aanneemt, dan toont ze kracht en koppigheid, een groot incasseringsvermogen en ingehouden maar zeer expressieve emoties. Wie dat ziet blijft niet ongeraakt. Een vechtende en uitdagende Verdonk roept bij ieder emoties op, soms heel negatieve, bij veel kiezers ook zeer positieve.

Strategie?

Stel nu dat het Verdonk en haar spindoctors om de electorale positie zou gaan. Stel dat Van de Linde de beschreven eigenschappen van Verdonk heeft onderkend en ze tot inzet van zijn acties heeft gemaakt. Dan zou het logisch zijn om Verdonk in het zicht van een breed publiek in een toegankelijke arena aan het vechten te zetten? Daar immers zou de persoonlijkheid van Verdonk, winnend of verliezend, uitdelend of incasserend, volledig zichtbaar worden.

Of ze dat wel of niet hebben gewild, het spel van Verdonk en haar campagneteam leidde precies tot dat resultaat. Ze riep de woede op van politieke mee- en tegenspelers. Ze joeg de katten in de gordijnen, ze lokte confrontaties uit. Een ieder viel over haar heen en een ieder mocht meegenieten via de gretig registrerende tv-camera's. In dit licht gezien behaalde het campagneteam grote successen.

Dus niet zo dom en dus toch strategisch inzicht? Maar waarom een sterke Haagse positie zo grondig aangetast? Was dat toch niet dom? Misschien gaat het Verdonk voorlopig alleen maar om de electorale positie en om toekomstige verkiezingen waar elke stem op haar ook echt voor haar is. Misschien heeft Verdonk helemaal geen haast om een definitieve machtsbasis te krijgen in de VVD. Dat de coup mislukt is dan niet zo erg, belangrijker is de commotie.

Rutte

Dat wil niet zeggen dat de VVD geen bruikbaar middel kan zijn, maar niet noodzakelijk op weg naar de top. Zou ze de leiding van de VVD krijgen dan is dat een voordeel, maar wél als haar tegenstanders verdwijnen en alleen als haar aanhangers blijven. Krijgt ze die leiding niet, dan is dat ook geen probleem. Er is ook een weg buiten de VVD om: de weg van Geert Wilders tot de volgende verkiezingen.

Misschien verbergt de schijnbare domheid van Verdonk en haar team politieke sluwheid. Misschien zijn ze gewoon dom. Of iets er tussen in. Wat waar is weet ik niet. Het is Rutte's opdracht om er achter zien te komen wat zich werkelijk afspeelt. Vergissen leidt tot verliezen.

Hoe dan ook, Rutte doet er goed aan om het campagneteam te laten ontbinden. Als Verdonk dom is, verlost hij haar uit een valkuil en wordt ze zijn trouwe maatje. Als ze sluw is dwingt hij haar zo om kleur te bekennen en uit de VVD te stappen als ze deze niet kan overnemen. Dat kan vechten worden. Maar misschien kan Rutte de huidige VVD alleen nog maar redden door haar bestaan op het spel te zetten en met Verdonk de arena in te gaan.

De auteur is deskundige op het gebied van politiek handelen en besluitvorming in Nederland.