Een klein deel van de Nederlandse bevolking ondervindt hinder van bepaalde elektromagnetische velden. Begin deze maand kwamen deskundigen op een symposium in Utrecht bijeen om deze problematiek, die zich met name openbaart rondom zendmasten voor het mobiele communicatieverkeer, aan de orde te stellen.

door Hugo Schooneveld

Voor het eerst is in Nederland een symposium georganiseerd ter bestudering van het probleem van elektrohypersensitiviteit, ook wel elektrostress genoemd. Doel van deze bijeenkomst was het verschaffen van opheldering over de aard van de fysische factoren die hinder opleveren, de verwerking van de signalen in het lichaam, het afschermen van storende apparatuur en de wijze waarop we mensen leren met hun probleem om te gaan.

Sommige mensen hebben last hebben van bepaalde elektromagnetische velden ('straling' = 'elektrosmog') in hun omgeving. Dit uit zich in gezondheidsklachten behorend tot hun stress-syndroom. Het betreft ongeveer 1,5 procent van de mensen die dan chronisch moe worden en lijden aan slaap-, concentratie en geheugenproblemen, huidklachten, oorsuizingen, spier- en gewrichtspijnen of andere ongemakken.

Elektrostress gaat nooit vanzelf over en de enige remedie is opruiming van de schadelijke velden. Gelukkig hebben de meeste 'gewone' mensen geen last van die velden. Medici en andere gezondheidsdiensten en werkgevers kennen de problematiek meestal niet en bovendien zijn de problemen variabel en persoonsgebonden. Daarom is onderzoek naar de oorzaken van elektrostress complex en wordt een maatschappelijke acceptatie vertraagd.

Huiszendertjes

Het symposium maakte duidelijk dat er een grote afstand zit tussen de ervaring van gezondheidsklachten en wetenschappelijke aanknopingspunten door de grote verschillen tussen menselijke reacties. Daarom is het van belang specifieke elektrostress kenmerken op te sporen.

De huidige aandacht gaat vooral uit naar effecten van hoogfrequente velden van onder andere GSM en UMTS basisstations. De sprekers Hugo Schooneveld (Werkgroep elektrische overgevoeligheid) en Michiel Haas (Ned. Instituut voor bouwbiologie en ecologie) zijn van mening dat er eveneens aandacht dient uit te gaan naar de kleine digitale 'huiszendertjes' als Dect telefoons en draadloze communicatiesystemen (Wlan) bij mensen thuis.

Volgens een enquête hebben veel van de ondervraagden juist last van gewone apparaten als tv, stofzuiger, waterbed, elektrische deken, wekkerradio etc. die laagfrequente velden uitstralen. Klachten over GSM/UMTS zenders zoals ook het MeldpuntenNetwerk MNGM die verzamelde, zouden voor een deel op conto kunnen komen van juist die huiselektronica. En daarbij zijn vooral de digitale apparaten een risicofactor.

In experimenten die Norbert Leitgeb (Graz technical university, Oostenrijk) en Lucas Reijnders (Universiteit van Amsterdam) behandelden, kwam ook keer op keer aan de orde dat mensen niet goed in staat zijn te rapporteren of zij aan schijn- of echte hoogfrequente straling werden blootgesteld. Dat kan komen doordat er überhaupt geen effecten zijn, maar evengoed doordat aan de mensen niet de juiste vragen werden voorgelegd.

Ruis

Dat is een slechte zaak voor de geloofwaardigheid van elektrogevoelige personen, maar ook van de wetenschappers die faalden in het bedenken van de goede blootstellingregimes en beoordelingscriteria. Want dát mensen gezondheidsklachten hebben of ziek worden staat buiten kijf, alleen de oorzaak van de ziekte wordt vaak in een verkeerde richting gezocht.

Het is nodig de proefpersonen voor experimenten zorgvuldig te toetsen en uit te gaan van de gerapporteerde en persoonlijke hinderfactoren, voorzover valt na te gaan. Dit vergt onconventioneel denk- en experimenteel werk.

Tot nu toe werd uitsluitend gewerkt met 'gemiddelde' reacties van grote aantallen proefpersonen om statistische verschillen tussen gevoelige en ongevoelige personen vast te stellen. Deze gewoonte levert weinig of geen nieuwe gezichtspunten omdat juist specifieke reacties verloren gaan in  de 'ruis' van niet-specifieke reacties.

Julia van Os deelde mee dat het ministerie van VROM een budget van € 16,6 miljoen beschikbaar stelt voor onderzoek naar gezondheidseffecten van elektromagnetische velden. De wetenschapsorganisatie ZonMW zorgt er voor dat die middelen worden uitgezet onder kansrijke onderzoeksprojecten. Hopelijk komt er dus meer klaarheid in de oorzaken van effecten op de mens.

Het publiek was tevreden met de mogelijkheid nu eens van gedachten te kunnen wisselen met deskundigen en te horen hoe deze over elektrostress denken. Het grote probleem blijft dat gezondheidsautoriteiten zo aarzelen elektrostress te (h)erkennen en voorlichting te geven over te nemen maatregelen.

Verder lezen over dit onderwerp, raadpleeg de websites van Electroallergie, Gezond Milieu en Gezondheid en Milieu.