● Ravage   ● Archief    ● Overzicht 2005    ● Overzicht #9

Van patiënt tot zorgconsument

Opeens zijn we allemaal zorgconsument. De patiënt is verleden tijd. Met een winkelwagentje rijden we straks door de zorgsupermarkt, zoekend naar de producten die we lekker vinden, die er goed uitzien en waar we nog wat geld voor over hebben. Zorg is voortaan geen basisrecht meer, het is een privilege.

Tekst Herman van Wietmarschen

Minister Hoogervorst van Volksgezondheid moet peentjes hebben gezweet om zijn nieuwe zorgverzekeringswet. De huisartsen hielden hun driedaagse staking en zetten de bezwaren tegen een door de Zorgverzekeraar gedomineerde gezondheidszorg flink op de kaart. Er waren op 6 juni dan ook opvallend veel camera's aanwezig toen de Eerste Kamer uiteindelijk toch instemde met de nieuwe wet.

Per 1 januari 2006 zal, als de invoering op rolletjes verloopt, het ziekenfonds worden afgeschaft en worden vervangen door een basisverzekering. Meer marktwerking in de zorg moet de kosten verlagen, belooft Hoogervorst. Echter de kritieken op het nieuwe zorgstelsel nemen toe en de consument zal er niet beter op worden.

Privilege

Met een winkelwagentje rijden we straks door de zorgsupermarkt, zoekend naar de producten die we lekker vinden, die er goed uitzien en waar we nog wat geld voor over hebben. Rijke mensen gaan naar de duurste supermarkt met prachtige producten, de armeren zullen genoegen moeten nemen met goedkope, kwalitatief mindere producten of zullen op een houtje moeten bijten. Zorg is geen basisrecht meer, het is een privilege.

Eind dit jaar krijgt iedere verzekerde een polis aangeboden voor een nieuwe basisverzekering. Zorgverzekeraars mogen mensen niet weigeren voor deze basisverzekering. Echter deze polis zal rond de 1.100 euro per jaar gaan kosten, tegen de 400 à 500 euro die mensen nu betalen. Via de no-claim regeling en de zorgtoeslag moeten mensen proberen nog wat van hun betaalde premie terug te krijgen.

Zaken als fysiotherapie, tandarts en de pil zijn niet in de basisverzekering opgenomen en moeten bijgekocht worden. 'Omdat alleen het uitgeklede basispakket een acceptatieplicht kent, kunnen verzekeraars straks ongestoord selecteren op gezondheidsrisico's, zoals diabetes', zei cardioloog Menno Baars vorig jaar in Mednet.

Het uitkleden van de zorgverzekering neemt echter al sinds 2004 ernstige vormen aan. De Chronisch zieken en de Gehandicaptenraad (CG-Raad), een overkoepelend orgaan, signaleert sterk toegenomen kosten voor hun cliënten door het schrappen in het ziekenfondspakket. ,,De maatregelen van de minister betekenen vooral een lastenverschuiving van collectief gedragen kosten naar individuele lasten. Het zijn met name mensen met een chronische ziekte of beperking die de rekening gaan betalen'', zei voormalig voorzitter Jan Troost begin dit jaar op een themabijeenkomst van de CG-Raad.

'De zorgverzekeraar dwingt ons eigenlijk om de patiënten te mishandelen', zegt huisarts Bram de Wit in Mednet. 'In de voorgelegde contracten wordt heel slecht gezorgd voor diabetes patiënten, amputatie van tenen en voeten is de laatste tijd enorm toegenomen. Zorgverzekeraar CZ weigert de benodigde zorg in te kopen; deze groepen zijn gewoon te duur.'

Moeilijke keuze

Begin dit jaar kreeg iedereen een paar maanden de tijd om van zorgverzekeraar te wisselen. Zorgverzekeraars gaven eind 2004 ruim 35 miljoen euro uit aan reclamecampagnes. Marktwerking in de zorg, en vooral de druk op verzekeraars zou door de kritische consument gewaarborgd worden.

Echter slechts weinig mensen veranderden van verzekeraar. Relatief gezien is de verschuiving dus te verwaarlozen. Verzekerden blijken over het algemeen te blijven zitten waar ze zitten waardoor de verzekeraar haar kwaliteit niet hoeft te waarborgen.

De Nederlandse Patiënten en Consumenten Federatie (NPCF) signaleert dat mensen juist wél willen overstappen, maar niet kunnen. Uit hun telefonische meldlijn blijkt dat verzekeraars mensen die iets mankeren al snel beschouwen als een risico. Verzekeraars mogen mensen niet weigeren voor het basispakket, maar wel voor het aanvullende pakket. Hierdoor kunnen mensen zich na een overstap moeilijker verzekeren voor aanvullingen.

Een andere reden waarom mensen niet kunnen kiezen tussen verzekeraars is dat mensen gewoonweg niet weten welke ziekte of aandoening ze zullen krijgen. PvdA woordvoerder Hamel voorspelt dat mensen gaan kiezen voor de goedkoopste zorgverzekering. 'Dit betekent dat de kwaliteit van de zorg op de tweede plaats komt en dat vind ik een achteruitgang', aldus Hamel in Trouw.

Bijzonder hoogleraar patiëntenperspectief Margo Trappenburg vraagt zich in hetzelfde dagblad af of mensen wel behoefte hebben aan meer keuzevrijheid: 'De meeste mensen zullen zich straks overspoeld voelen met alle aanbiedingen.' Om mensen te leren kritische zorgconsument te worden is volgens Trappenburg een 'volksopvoedingsproject' nodig. Maar mensen hebben het volgens Trappenburg gewoon veel te druk om zich hiermee bezig te houden.

Bezuinigen

Veel ouders blijken niet te weten dat kinderen onder de 18 jaar uitgesloten zijn van de no-claim regeling. Een kwart van de ziekenfondsverzekerden zegt niets te snappen van de no-claimregeling, zo blijkt uit onderzoek van Achmea Zorg. Eén op de vier Nederlanders denkt ten onrechte dat huisartsenbezoek ten koste gaat van de teruggaaf. Eén op de vijf ziekenfondsverzekerden weet niet dat de no-claimregeling al is ingegaan.

Een kwart van de mensen met kinderen denkt ook dat zorg gebruik door minderjarige kinderen hun teruggaaf vermindert. Zes procent heeft zelfs om die reden de kinderen daadwerkelijk zorg onthouden. Twee miljoen Nederlanders hebben het afgelopen jaar afgezien van zorg omdat ze de kosten van een behandeling te hoog vonden, toonde hetzelfde Achmea onderzoek aan. Er werd vooral bezuinigd op tandarts, fysiotherapie en geneesmiddelen.

Bovendien zijn er in Nederland zo'n 225.000 mensen met helemaal geen zorgverzekering. Dit zullen er alleen maar meer worden wanneer mensen hun veel hogere premie niet meer kunnen betalen. Op verschillende vlakken zijn de lasten alleen maar toegenomen, denk aan de huur- en energieprijzen. Het beleid van Hoogervorst lijkt dus nu al te werken. Door de onduidelijkheid en ingewikkeldheid rond de zorgverzekeringen zien mensen af van zorg, ook al zou dit gewoon vergoed worden.

Wurgcontracten

Niet alleen de 'zorgconsument' lijdt onder Hoogervorsts beleid, menige beroepsgroep in de zorg ondervindt de gevolgen van de marktwerking in de zorg. Zorgverleners kunnen het zich niet permitteren om machtige zorgverzekeraars te negeren. Zo heeft CZ 2 miljoen klanten en kondigde onlangs een fusie aan met zorgverzekeraar OZ, die nog eens 600.000 klanten aan zal leveren.

Zorgverzekeraars hebben het afgelopen jaar hun economische machtspositie doen laten gelden, schrijft Bouten in het Financieel Dagblad. De fysiotherapeuten kregen wurgcontracten aangeboden voor behandelingen in de hoofdverzekering én de aanvullende verzekering. De aanvullende verzekering is een particuliere verzekering.

Er bestaat geen wettelijke verplichting om contracten te sluiten. De onderhandelingsmarge die de ziektekostenverzekeraars boden was: zegt u maar ja of nee tegen het totale contract. Deze wurgcontracten bieden tarieven die ver beneden de kostprijs liggen, en dat terwijl de tarieven in de fysiotherapie al 50 procent te laag zijn.

Ook de kraamzorg ligt in de clinch met verzekeraars. Menzis en Achmea hebben bedacht kraamzorg te gaan veilen. Kraamzorgbureaus moeten tegen elkaar opbieden om een deel van de markt voor zich te winnen. De laagste bieder krijgt de opdracht. Verzekeraars zeggen dat dit niet ten koste zal gaan van de kwaliteit.

Een paar maanden later zijn de eerste spaanders gevallen. Op verschillende plaatsen in het land zijn bureaus op de fles gegaan of afgeslankt. Commerciële kraamzorg aanbieders bezuinigen rustig twintig procent op het uurtarief. Blijkbaar moeten de bezuinigingen in de kraamzorg gehaald worden bij de salarissen van de zorgverleners.

Bonussen

Een andere taktiek is het verstrekken van bonussen als huisartsen zich een door de zorgverzekeraar gewenst gedrag aanmeten. Zo gaat zorgverzekeraar CZ huisartsen die zo verstandig mogelijk medicijnen voorschrijven extra belonen. Deze extra beloning kan oplopen tot circa 3.000 euro.

Wat een verzekeraar onder 'verstandig' verstaat laat zich raden: kostenbesparing. Ook al kan dit in sommige gevallen betekenen dat groepen mensen meer medicijnen voorgeschreven krijgen door de huisarts, zoals CZ zich verdedigt, de verzekeraar waant zich steeds meer een praktijkgenoot van de arts.

Zorgverzekeraars kunnen er voor kiezen de touwtjes helemaal in eigen handen te nemen door zelf ziekenhuizen te starten. Zo heeft zorgverzekeraar CZ een orthopedisch centrum opgericht samen met het Veldhovense ziekenhuis Maxima Medisch Centrum. Annelies Huygen noemt in Trouw de nieuwe rol van verzekeraars een spannend experiment: 'De dubbelrol maakt de verzekeraar ook ongeschikt om budgetten te verdelen. Ze kunnen de gelden dan naar zichzelf sluizen, bijvoorbeeld door normen te stellen waaraan zij zelf het beste voldoen. Het kan slagen, maar het kan ook falikant misgaan.'

Daarnaast zullen verzekeraars zich steeds meer gaan bemoeien met het leven van mensen. Zorgverzekeraar VGZ gaat een vergoeding aan haar leden uitkeren voor het consumeren van producten van Becel Pro-activ. VGZ-directeur Wouter van Soest noemt het in Trouw 'preventief beleid', door het consumeren van margarine, melk en yoghurt van Becel Pro-activ gaat het cholesterolgehalte naar beneden. Unilever en VGZ hebben een goede deal gesloten.

De patiënt is door Hoogervorst ingeruild voor de consument. De veranderingen in het zorgstelsel van de afgelopen jaren worden aangevuld met een nieuwe zorgverzekeringswet. Verzekeringsmaatschappijen gaan steeds meer de dienst uitmaken in zorgland. Zij, en steeds minder artsen, zullen bepalen welke zorg geschikt voor je is. Of de macht van verzekeraars nog in toom te houden valt, is een vraag waarop we het antwoord de komende jaren zullen zien.

Herman van Wietmarschen is werkzaam voor Werkplaats Biopolitiek.
Info: www.biopolitiek.nl

Naar boven