● Ravage   ● Archief    ● Overzicht 2005    ● Overzicht #9

Brandgevaar Afrika is een leugen

Brandgevaar, zegt burgemeester Cohen. Onzin, ze hebben de projectontwikkelaar gewoon een handje geholpen, zeggen de krakers. De ontruiming van pakhuis Afrika in Amsterdam houdt de gemoederen danig bezig. De bewoners en bezoekers van de vrijplaats voelen zich genaaid.

Tekst Alex van Veen

Foto: Nico Jankowski

,,Er is sprake van een smerig machtsspelletje. De diepere motieven van de ontruiming zullen we wel nooit achterhalen.'' Aan het woord is Rodrigo Fernandez, een van de twaalf krakers die tot vrijdag 17 juni in pakhuis Afrika aan de Veemkade verbleven.

Naast de zekerheid dat de vrijplaats ontruimd en dichtgemetseld is, twijfelen de voormalige bewoners er niet aan dat het zogenaamde brandgevaar voor de gemeente een leugentje om bestwil is geweest om snel en adequaat de beschikking te krijgen over het monumentale gebouw. Teveel feiten spreken elkaar tegen, het zaakje riekt.

Zo constateerde de brandweer bij de laatste inspectie ineens veel meer gebreken dan in de voorafgaande vijf inspecties bij elkaar, hebben ambtenaren van de Dienst Milieu- en Bouwtoezicht de krakers verteld dat projectontwikkelaar Heijmans toch eindelijk wel eens wil gaan verbouwen en er doen zelfs geruchten de ronde dat de Amerikanen aan hebben gedrongen op sluiting van de vrijplaats.

Vrijplaats

April 2003 worden de pakhuizen Afrika en De Zwijger aan de Oostelijke Handelskade, tegenwoordig Veemkade geheten, gekraakt. Vanwege de bouwstaat mag er in De Zwijger niet gewoond of gewerkt worden. Pakhuis Afrika groeit in korte tijd uit tot een vrijplaats voor alternatieve projecten: film, muziek, theater, poëzie, weggeefwinkel, oefenruimtes, eethuis, manifestaties, etc.

In tegenstelling tot De Zwijger heeft de gemeenteraad eind jaren '90 besloten om Afrika niet als broedplaats te behouden. 'De ontwikkeling van de Zuidelijke IJ-oever vroeg om keuzes', schreef Marcel Delahaij van de directie Stedelijke Bestuursadvisering onlangs in een brief aan burgemeester Cohen.

Het Rijksmonument pakhuis Afrika is eigendom van Heijmans Vastgoed IBC. In het pakhuis zal bedrijfs- en kantoorruimte ontwikkeld worden. Het monument zal overkraagd worden door nieuwbouw, waarvan de fundering door het pakhuis loopt. In de nieuwbouw worden vrije sectorwoningen gevestigd.

Op 21 maart is door de Dienst Milieu- en Bouwtoezicht zowel de monumenten- als de bouwvergunning verstrekt. Voor wat betreft de monumentenvergunning loopt er een procedure bij de Raad van State. De vereniging 'Eeuwig gaat voor het Ogenblick' is in beroep gegaan tegen de uitspraak van de rechtbank die haar bezwaren ongegrond heeft verklaard.

De vereniging maakt vooral bezwaar tegen de aantasting van de monumentale status van het pakhuis als gevolg van de "doorboring" door de nieuwbouw. 'De Rijksdienst voor de Monumentenzorg is akkoord met de plannen. Zodra de juridische procedure is afgerond zal Heijmans starten met de verbouw van Afrika en de nieuwbouw', zo meldt Delahaij begin april aan de burgemeester.

Gepiepeld

Niet geheel toevallig stapelen, sinds er sprake is van het verlenen van de bouwvergunning aan de projectontwikkelaar, de problemen zich op voor de bewoners. Eind maart, aan de vooravond van het maandelijkse culturele festijn DamoClash krijgen de bewoners van de gemeente te horen dat deze publieksbijeenkomst geen doorgang kan vinden.

Als reden voert men aan dat DamoClash meer dan honderd bezoekers trekt, terwijl er vanwege brandgevaar maximaal vijftig personen tegelijk zich in de benedenruimte van het pakhuis mogen bevinden. De gemeente baseert zich op een nog niet openbaar gemaakt rapport van de Dienst Milieu- en Bouwtoezicht, de instantie die samen met de brandweer de brandveiligheid van gebouwen onderzoekt.

Iedereen die wel eens een kijkje is wezen nemen in deze ruimte, die bij elkaar 1.200 m² beslaat, weet dat er nauwelijks sprake kan zijn van brandgevaar: betonnen vloeren, muren en een aantal forse buitendeuren aan de voor- en achterzijde van het gebouw. Omdat de gemeente dreigt met politie-inzet, wordt het programma van 30 maart op de kade voor het pakhuis gehouden.

De krakers voelen zich gepiepeld. Bij eerdere inspecties van het pakhuis zijn minimale gebreken geconstateerd die vervolgens door de krakers verholpen en goedgekeurd zijn door de brandweer. Ruim drie maanden na de laatste inspectie komt nu de dienst Milieu- en Bouwtoezicht met de eis van maximaal vijftig bezoekers per programma.

De krakers eisen een onafhankelijk onderzoek van de brandweerinspectie en een gerechtelijke toetsing van de aangekondigde bestuursdwang. Ze krijgen binnen de gemeenteraad steun van de VVD, die bij monde van het raadslid Nederveen tijdens de commissie Zorg, Cultuur, Lokale Media en Monumenten opmerkt dat Amsterdam dit soort bijzondere broedplaatsen met rust moet laten.

Oprotbrief

In april ontvangen de bewoners een zogenaamde oprotbrief van Heijmans. Hierin worden de krakers vriendelijk doch dringend verzocht het gebouw vrijwillig te verlaten. Indien men hier geen gevolg aan geeft, dan stapt Heijmans naar de rechter. Uiteraard leggen de krakers de eis van Heijmans naast zich neer.

Op 4 mei, tijdens een bijeenkomst van DamoClash in het pakhuis, voert de brandweer samen met ambtenaren van de Dienst Milieu- en Bouwtoezicht (DMB) een nieuw onderzoek uit naar de brandveiligheid van de benedenruimte. De inspecteurs stellen dit keer ter plekke vast dat er veel moet gebeuren om de situatie brandveilig te maken.

Op de vraag van de krakers wat dan zoal, antwoordt B. Mica van DMB dat zij ,,geen consultants'' zijn. Mica: ,,Er is sprake van een nieuwe status quo. Heijmans wil gaan bouwen, jullie moeten hier weg. Wat er mis is met het pand zoeken jullie zelf maar uit.''

Dezelfde vraag wordt voorgelegd aan de heer Wassenaar van de brandweer, maar ook die is weinig behulpzaam: ,,Daar doen wij geen mededelingen over, dat bespreken wij later met DMB.'' Opnieuw eist DMB dat er maar vijftig personen naar binnen mogen tijdens DamoClash en dat de bewoners voor het houden van activiteiten een gebruikersvergunning nodig hebben.

Rodrigo Fernandez is met name verbolgen over de uitspraken van Wassenaar. ,,Al bij een eerdere brandinspectie in 2004 hebben we de brandweer wel degelijk verteld dat we activiteiten organiseren waarbij soms enkele honderden bezoekers aanwezig zijn. Nu beweert Wassenaar dat hij van niets weet. Dat is gelogen.''

Brandwachten

Met de nodige inzet hebben de krakers van pakhuis Afrika vervolgens nieuwe aanpassingen verricht aan de benedenruimte, onder andere aan de deuren zodat groepen mensen sneller naar buiten kunnen in noodsituaties. Rodrigo: ,,Ook deze aanpassingen werden door de brandweer in orde bevonden, maar toen moesten we er ineens voor zorgen dat er brandwachten ingehuurd werden. In wezen zochten ze continu een stok om ons mee te slaan.''

Al deze dwingende adviezen hadden tot nu toe betrekking op de activiteitenruimte op de begane grond. In de zes boven gelegen woonverdiepingen van het pakhuis, waar maximaal twaalf bewoners gedoogd worden, zijn sinds de kraak vier inspecties uitgevoerd waarbij de woonlagen in orde werden bevonden door de brandweer en de Dienst Milieu- en Bouwtoezicht. Dit staat ook beschreven in een rapport van wethouder Stadig dat in april is verschenen.

Op 10 juni slaat in figuurlijke zin de vlam in de pan. In pakhuis Afrika vindt die avond een benefietfeest plaats. Bij de gemeente beginnen ze er zo langzamerhand schoon genoeg van te krijgen. Alle dwingelandij richting de krakers, met als doel ze te ontmoedigen, heeft tot nu toe geen positief resultaat opgeleverd.

Die avond wordt de politie op pad gestuurd om de benedenruimte te controleren op de aanwezigheid van brandwachten, zoals was bevolen. Die brandwachten zijn wel degelijk geregeld, maar de agenten mogen het gebouw niet betreden. Hen wordt te verstaan gegeven dat de brandweer wél welkom is. In reactie verbiedt de burgemeester het benefietfeest en de zaak loopt uit de hand. Er vinden schermutselingen plaats waarbij zes arrestaties worden verricht.

Ultimatum

Donderdagochtend 16 juni. Wederom voert de brandweer (Wassenaar) met DMB (De Lange) een brandinspectie uit. Ook de boven gelegen verdiepingen worden onderzocht. De rapportage is vernietigend: er deugt ineens niets meer aan het pakhuis. Allerlei bouwtechnische aspecten (smalle trappen, allesbranders, grote vloeroppervlakten), die bij eerdere inspecties goed bevonden werden, zijn opeens een onoverkomelijk probleem.

De inspecteurs vinden het betonnen gebouw dermate brandgevaarlijk, dat de brandweer het zelfs uitgesloten acht het eigen personeel in te zetten in geval van een calamiteit. Die middag dienen de bewoners van Afrika zich te vervoegen in de kamer van de burgemeester op het stadhuis. Men krijgt een ultimatum voorgelegd: binnen 24 uur het pakhuis verlaten, anders zal er worden over gegaan tot ontruiming.

,,Daar zaten we dan'', verzucht Rodrigo. ,,Op onze vraag wat er plotseling veranderd was aan de situatie, kregen we van Cohen te horen dat nu is gebleken dat er gewoond wordt in het pand en voorheen kennelijk niet. Verder gaf de burgemeester aan dat de brandweer bij de laatste inspectie veel brandgevaarlijk materiaal had aangetroffen.''

Vrijdag 17 juni om 15.00 uur, drie uur voordat het ultimatum afloopt, vindt er in de rechtbank een kort geding plaats, aangespannen door de krakers. Het gegeven dat de burgemeester de ontruiming mondeling heeft medegedeeld en dat er geen sprake is van een noodbevel maakt het voor de bewoners van Afrika ondoenlijk om zich juridisch te verweren.

Ontruimd

Tijdens het kort geding stelt de advocaat namens de gemeente vast dat het pakhuis ontruimd moet worden vanwege de brandveiligheid van de begane grond, terwijl Cohen en de brandweer een dag eerder op de woonverdiepingen doelden. Verder stelt de advocaat dat er meer dan 25 personen in het pakhuis wonen, terwijl er maar 12 worden gedoogd.

Het aantal van 25 is gebaseerd op de aangetroffen afzonderlijke ruimtes, waarbij wc's, oefenruimtes, doka's e.d. zijn meegeteld. Verder stelt de advocaat dat de brandweer slechts één inspectie heeft uitgevoerd, terwijl de krakers aan kunnen tonen dat het er minstens vijf zijn geweest. Kortom, de advocaat van de gemeente heeft z'n zaakjes niet bijster goed voorbereid.

Maar voor de rechter maakt het niet uit. Zij acht haarzelf niet capabel genoeg om het besluit van de burgemeester te veroordelen, en kan het slechts marginaal toetsen. Klokslag 18.00 uur heeft de mobiele eenheid het pakhuis omsingeld. Drie uur later worden er negen krakers uit het gebouw gehaald en gearresteerd. Het gebouw wordt van boven tot onder dichtgeplankt.

De ontruimingsactie blijkt vrij gedegen te zijn voorbereid. De bouwplaats van Heijmans, gesitueerd aan de voorzijde van pakhuis Afrika, bleek volgens omwonenden al vier dagen eerder te zijn 'schoongeveegd'. Hijskranen, generatoren, houtmateriaal, aannemer, deurwaarder, e.d. werden strak op schema aangeleverd. Gewoonlijk heeft de politie een aantal weken nodig om een dergelijke operatie voor te bereiden, nu lukte het in 24 uur...

Reden

Er is geen kraker in de stad te vinden die gelooft in het verhaal dat pakhuis Afrika brandgevaarlijk was. Laat staan dat het om die reden na twee jaar kraakstatus plotsklaps binnen 24 uur verlaten moest zijn. Het argument 'brandgevaar' is slechts aangevoerd om efficiënt en zonder al teveel gedoe het gebouw leeg te krijgen, zo hoor je in de wandelgangen.

De gebruikelijke manier om panden te sluiten wegens brandgevaar, is met toepassing van aanschrijving op basis van artikel 14 van de Woningwet cq artikel 17 van de Woningwet. Cohen heeft in dit geval een noodbevel uitgevaardigd op basis van artikel 175 van de Gemeentewet. Hiermee werden de krakers niet in de gelegenheid gesteld zich juridisch te verweren.

Cruciale vraag blijft wat dan wél de reden is geweest waarop de gemeente aan heeft gestuurd op een snelle ontruiming, en waarom op dit moment? Het verlenen van hand- en spandiensten voor de projectontwikkelaar Heijmans wordt het meest waarschijnlijk geacht. De toekenning van de bouwvergunning eind maart en de ontruiming ruim twee maanden is wel erg toevallig.

Heijmans en de gemeente hadden kennelijk geen trek in een civiele procedure: het zou meer tijd kosten, de krakers zouden zich weten te organiseren en de projectontwikkelaar, met tal van bouwprojecten in de directe omgeving van pakhuis Afrika, is kwetsbaar. Maar ook het hardnekkige gerucht over de veiligheidsaspecten op de Veemkade doet de ronde. (zie kader)

We hebben uiteraard bij de Dienst Milieu- en Bouwtoezicht, de brandweer en op het stadhuis om commentaar gevraagd op deze prangende vragen. De bij recente brandinspecties betrokken personen als Mica, De Lange en Wassenaar weigeren echter elk commentaar: persstop sinds 17 juni. Zelfs de persvoorlichting van het stadhuis wenst een week na de ontruiming niet op onze vragen in te gaan. Men zal toch niet iets te verbergen hebben?

Naar boven