Ravage #3, 25 februari 2005 m

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ravage   ● Archief    ● Overzicht 2005    ● Overzicht #3


Wie redt IJsland?

Laatste Europese wildernis wordt industriële hel

Om de uitstoot van Co2 in Europa te verminderen, dreigt IJsland te worden volgeplempt met waterkrachtcentrales en aluminiumfabrieken. Tegenstanders voeren een internationale campagne. Het succes hiervan zal van doorslaggevend belang zijn voor het stoppen van de vernietiging van de 'draak van bloemen en ijs'.

Tekst Ilja Faun

Stel, je bent een welvarend land en je hebt toevallig het laatste ongerepte, woeste natuurgebied van West-Europa in handen. En dit uitgestrekte land is ook nog eens goed voorzien van gletsjers, rivieren en meren. En stel, je buren en beste vrienden zitten erg in hun maag met hun Co2 uitstoot en de vervuiling van hun industrie. Wat doe je dan?

Nou, je nodigt ze uit om bij jou alle rivieren af te komen dammen, al die waardeloze natuur onder water te zetten en overal waterkrachtcentrales te bouwen. Aangezien je zelf al prima voorzien bent van elektriciteit zet je gewoon het hele eiland vol met aluminium smelterijen. En omdat er helemaal niemand werk zoekt, vlieg je gewoon een stel Chinezen binnen die je hetzelfde armzalige loontje uitbetaalt als ze in hun eigen land zouden hebben gekregen.

En de toeristen dan? Ach, je draait in de zomer gewoon een kraantje open naast de stuwdam en kijk eens hoe woest en natuurlijk de rivier nog stroomt?! En omdat je toch omkomt in de elektriciteit bouw je een eco-disneyland waar men zich kan vergapen aan zoveel menselijk vernuft.

Monsterverbond

Een consortium van bedrijven waaronder Landsvirkjun (IJsland´s nationale energie maatschappij), Bechtel (hoofdaannemer van de Golfoorlog), Alcoa, Rio Tinto Zinc en nog een paar kleinere spelers heeft het onzalige plan opgevat heel IJsland om te bouwen tot een industrieel paradijs dat z'n weerga niet kent.

De eigenaren van de aluminium smelterijen, die vanwege milieuregels uit hun toch al krappe Amerikaanse jasje begonnen te groeien, hebben hier een soort walhalla ontdekt; een land met een enorm hydro-elektrisch potentieel, een land waar zo weinig vervuiling is dat er best wat bij kan, en bovendien een land waarvan de politiek maar al te graag bereid is zich te schikken naar Amerikaanse belangen.

Het wrange van de hele operatie is dat het door de betrokken bedrijven in kwestie gepresenteerd wordt als een 'milieuvriendelijke' optie in het kader van het Kyoto-protocol. Naar de eigen bevolking toe word er geschermd met, rekening houdend met de geringe exploitatiekosten, uiterst onwaarschijnlijke winsten.

IJsland, een eiland van ongeveer 100.00 km2, is de meest westelijke punt van Europa. Door zijn ligging op de midden-Atlantische rug is het geologisch actief. Een jong land met tal van vulkanen, warme bronnen, geisers en canyons. De ongeveer 300.000 IJslanders wonen haast zonder uitzondering in een paar steden aan de kust.

Het binnenland, dat het zwaarst zal lijden onder de aanleg van de stuwmeren, bestaat grotendeels uit ongerepte woestenij, zonder wegen, nederzettingen of andere tekenen van beschaving. Mede door de onbekendheid van de eigen bevolking met dit onbegaanbare oerlandschap verwachtte men relatief weinig weerstand tegen de plannen. Onbekend maakt onbemind, zullen we maar zeggen.

Zwarte lijst

Het eerste gebied om onder water te worden gezet voor de aanleg van een gigantisch stuwmeer is het noordoostelijke hoogland Kárahnjúkar. In het midden ervan ligt één van de grootste gletsjer-rivieren van IJsland, het hart van het één na grootste ongerepte natuurgebied van Europa.

Het areaal dat door de aanleg van de Kárahnjúkar-dam onder water zal verdwijnen bedraagt ongeveer 1000 km2. Veel van de planten en korstmossen die hier groeien, zijn uniek voor dit eiland met zijn warme bronnen, zwavelmeren en andere geologische rariteiten. Over het algemeen geldt dat veel van de planten en diersoorten die met de komst van stuwmeren bedreigd worden zeldzaam of reeds bedreigd zijn.

De volgende natuurgebieden die op de zwarte lijst van de energie maatschappij voorkomen zijn Langisjor, een meer van buitengewone schoonheid, Jökulsá á Fjöllu, een andere gletsjer-rivier en de Tjorsaver wetlands. Deze laatste vormen een oase van unieke permafrost vegetatie temidden van gletsjers en woestijnen van vulkanische as. Van sommige vogelsoorten, zoals de kleine rietgans, liggen hier enkele van de grootste broedgebieden.

De bedreiging van dit gebied door een stuwmeer dateert al van de jaren zestig, maar het succesvolle verzet van de milieugroeperingen lijkt nu te bezwijken onder de toenemende koehandel in Co2 en vervuilingsrechten. In contrast met haar eigen plannen heeft de regering delen van dit gebied tot reservaat verklaard en zelfs ondergebracht op de Ramsar-lijst (lijst van wetlands van internationaal belang).

Men heeft echter altijd een slag om de arm gehouden door de bepaling dat indien de regering´s eigen natuurbeheersorganisatie akkoord gaat, er toch een dam gebouwd mag worden. En hiermee is de kous nog niet af, want voor de komende dertig jaar heeft men plannen om haast elke rivier in IJsland af te dammen, industrieparken te bouwen enzovoorts, tot er geen stukje ongeschonden natuur meer over blijft.

Verstoring

Voor al deze projecten geldt dat de gevolgen op langere termijn uiterst onzeker blijven. Tegenover de zogenaamde milieu-voordelen van de dam staan de volledig onvoorspelbare hoeveelheden Co2 die zullen vrijkomen als al het organisch materiaal dat zich in deze gebieden bevindt, tengevolge van de overstroming gaat rotten.

Het fragiele evenwicht in de bodem tussen permafrost, grondwater en begroeiing kan gemakkelijk verstoord worden. Voorts zal veel van het vermogen van de dammen al binnen een bestek van 50 jaar verloren gaan als gevolg van de enorme neerslag van steen en gruis in de meren. Alleen de Kárahnjúkar rivier brengt per jaar al 10 miljoen ton aan sediment naar de zee.

En dan hebben we het nog niet gehad over de onnoemelijke hoeveelheden giftige stoffen die de aluminium-industrie loost in lucht, water en bodem. Alcoa´s fabrieken zijn in Amerika al jaren een bron van regelrechte aanslagen op het milieu en de mens. Alcoa´s aluminium smelterij in Massena, New York was een van de drie fabrieken die St. Lawrence rivier hebben vergiftigd.

Na decennia lang als stortplaats te zijn gebruikt, raakte de rivier in 1986 zo vervuild dat de consumptie van vis tot een minimum moest worden beperkt en zo de inheemse Mohawk gemeenschap van zijn bestaansmiddelen beroofde. Bovendien hadden de PCB´s dioxines, zware metalen en andere gifstoffen de gemeenschap opgezadeld met aangeboren afwijkingen, misgeboortes en kanker. Moeders werd met klem ontraden hun kinderen borstvoeding te geven.

Uiteindelijk kreeg Alcoa een boete van 3.75 miljoen dollar opgelegd, de hoogste gerechtelijke boete uit de geschiedenis van de VS voor de overtreding van de wet op gevaarlijk afval. Dit was slechts één van de vele incidenten waarbij Alcoa betrokken was. In de VS alleen al werden in de periode tussen 1987 en 1999 meer dan 47 fabrieken gedagvaard wegens overtredingen. Kortom, met Alcoa haalt het visrijke IJsland een zeer dubieuze partner in huis.

Vooruitzichten

Het heeft er alle schijn van dat dit krankzinnige project, dat duidelijk geen ander doel dient dan een paar mensen binnen de regering en de industrie schatrijk te maken, op geen enkele sympathie van de bevolking hoeft te rekenen. IJsland is geen derde-wereldland met een wurgende schuldenlast en een onmondige meerderheid.

Nog geen kilowatt van alle opgewekte energie zal gebruikt worden voor huishoudelijk gebruik. Bovendien kunnen de kosten voor het project explosief gaan stijgen als gevolg van de unieke gesteldheid van de bodem. Zozeer zelfs, dat indien men stroom wil gaan verkopen tegen de huidige prijs, er flink op bijgelegd zal moeten worden, jaar na jaar.

Indien het lukt de ogen van de lokale bevolking te openen voor de ecologische en economische gevaren waarmee dit project gepaard gaat, is er hoop. Vorig jaar nog stemde de bevolking van het district waar de Tjorsaver wetlands onder vallen unaniem in tegen verdere waterkracht projecten.

Tegenover deze potentieel afwijzende bevolking staan de IJslandse staatsbedrijven, een zoals gebruikelijk corrupte politiek en tal van buitenlandse investeerders. De regering heeft aangetoond niet terughoudend te zijn in intimidatie van tegenstanders van de dam. Veroordeling en laster zijn hierbij de favoriete middelen gebleken.

Van enig democratische gezindte is binnen de IJslandse politiek in ieder geval geen sprake. Het verhaal waarmee zij het project naar buiten toe zal proberen te verkopen is een schaamteloos voorbeeld van greenwash, van ecologische imago verbetering. Mede hierdoor staan tal van bedrijven met een dubieus verleden te trappelen om een zogenaamd groen gezicht te kunnen tonen.

Campagne

Dat stuwmeren alles behalve milieuvriendelijk zijn begint zo langzamerhand door te dringen tot een klein aantal mensen. De meestal onverwachte milieu-effecten, het enorme verlies aan natuur, de Co2 uitstoot als gevolg van rottende planten in het stuwmeer, de veiligheidsrisico´s en de vaak tegenvallende rendementen zijn belangrijke argumenten tegen waterkracht.

Deze en andere redenen hebben ook geleid tot het besluit waterkracht-energie uit grootschalige projecten niet als groene-stroom te verkopen. Het grote publiek blijft helaas al te gemakkelijk te paaien met gladde pr-campagnes. Daarom is er opgeroepen tot internationale solidariteitsacties bij IJslandse ambassades, en bij vestigingen van bedrijven zoals Alcoa en Phillip Morris. Aandacht voor de IJslandse zaak, hoe klein ook, slaat in de IJslandse media in als een bom.

In ieder geval heeft het collectief aan mensen achter 'Killingiceland.org' besloten niet af te wachten wat de publieke opinie gaat doen, maar om de bouwwerkzaamheden bij Kárahnjúkar en Langisjor, die nu al begonnen zijn, te stoppen. Naar schatting zal 90 procent van de schade aan de natuur plaatsvinden op het moment dat het stuwmeer volloopt.

Voor Kárahnjúkar is dit gepland voor 2006 maar waarschijnlijk later. Deze zomer in juli, dus na de G8 top in Schotland, is er opgeroepen tot en internationale bijeenkomst om de werkzaamheden te stoppen, liefst voorgoed. Elk vertraging geeft meer tijd om de enorme ecologische vernietiging en de problemen bij de constructie van de dammen onder de aandacht te brengen en de investeerders af te schrikken zich mee te laten slepen in dit hazard-spel op de rand van de vulkaan.

meer info:
www.killingiceland.org
beautiful_iceland@yahoo.co.uk
www.groenfront.nl

 

Naar boven