●
Ravage ●
Archief
● Overzicht
2005 ● Overzicht
#12
Koningshuis beschimpt en bespot
Ter lering ende vermaak én ter gelegenheid van het 25-jarig ambtsjubileum van koningin Beatrix organiseert het Ferdinand Domela Nieuwenhuis Museum in Heerenveen tot en met 6 november de tentoonstelling 'Lang leve de monarchie! Oranje in satire'.
De tentoonstelling geeft een overzicht van meer dan 200 jaar satire op de Oranjes. Gedichten, liederen, fragmenten uit toneelstukken, cabaret- en televisieprogramma's, affiches, pamfletten en heel veel spotprenten (o.a. van Len Munnink, Peter van Straaten, Joep Bertrams en Opland). Alle Oranjevorsten passeren de revue, van Koning Willem I verborgen in een Hollandse kaas tot een skiënde koningin Beatrix, die natuurlijk als jubilares extra aandacht krijgt.
De satire is gerangschikt op de thema's geld, macht, afgunst en politieke invloed. Heel bijzonder is de fascistische satire op de Oranjes uit de Tweede Wereldoorlog. Op de expositie is nog nooit eerder vertoond satirisch materiaal te zien uit de SS en WA bladen Storm en De Misthoorn. Daarin moet vooral de 'operetteprins' Bernhard het ontgelden, maar ook koningin Wilhelmina - afgebeeld als een bolsjewiek - wordt niet ontzien.
Satire op de Oranjes is van alle tijden en hoe groter het taboe, des te uitdagender is het om er grappen over te maken. We kennen natuurlijk allemaal de hilarische tv-programma's van Keek op de Week, Kopspijkers, Café De Wereld, Koefnoen en Egoland waarin het gajes van Oranje op de korrel wordt genomen. Satire die onlangs nog op een uitbrander van Donner en Balkenende kon rekenen.
Een dergelijke reprimande onderging ook Wim T. Schippers na een uitzending van het legendarische tv-programma 'Barend is weer bezig' in 1972. Hierin wordt koningin Juliana opgevoerd als gewone huisvrouw die spruitjes aan het schoonmaken is, niet omdat ze die in het paleis zo lekker vinden maar omdat ze het werk zo leuk vindt. Minister P. Engels van Cultuur noemde de persiflage het koningshuis onwaardig en berispte de omroep.
In de jaren zestig ontstond er een rel rond het cabaretgezelschap Lurelei. Dit naar aanleiding van hun programma Relderel, waarin Gerard Cox het prachtige lied 'Arme Ouwe' zong. Koningin Juliana die, ondanks haar vooraanstaande functie, vanwege haar alledaagsheid zelfs in republikeinse kringen sympathiek werd bevonden, werd door tekstschrijver Guus Vleugel genadeloos op de hak genomen. Het lied leverde het gezelschap een proces-verbaal op, terwijl agenten de voorstellingen bijwoonden. Een fragment:
't Is Prinsjesdag vandaag
En alle andre Provo's zijn vertrokken naar Den Haag
Maar ik ben d'r niet bij
'k Ben netjes thuisgebleven, want ze hebben niks aan mij
Niet dat ik pro Oranje ben, ik haat de monarchie
Ik kan wel kotsen als ik Trix of Claus of Bernhard zie
En Juliaan is ook niet veel, dat geef ik dadelijk toe
Ze is volstrekt verwerpelijk, maar ze lijkt zo op me moe
Die heeft ongeveer hetzelfde soort figuur
Die heeft ook zoiets onzekers in haar ogen
Die kan ook zo prutsen aan d'r brilmontuur
Als ze bang is dat de mensen haar niet mogen
En in Den Haag had ik dus nooit
Een rookbom naar d'r koets gegooid
Op de tentoonstelling is ook materiaal te zien dat de makers wegens majesteitsschennis op gevangenisstraf is komen te staan. Zoals het artikel 'De Koning komt', waarvoor Ferdinand Domela Nieuwenhuis in 1886 als verantwoordelijk hoofdredacteur van het blad Recht voor Allen een jaar gevangenisstraf kreeg.
Van recentere datum is een tekening van Willem uit het blad God, Nederland en Oranje. Justitie oordeelde dat de tekening van koningin Juliana achter de ramen op de Wallen niet door de beugel kon en liet de oplage in beslag nemen.
Naast opzienbarende affiches, zoals het vrij onbekende maar humoristische ontwerp 'Kroningnood' dat in 1980 in Haarlem werd verpreid, prijkt er een beschadigd schilderij van Willem V aan de wand. Het gezicht van Willem V van Oranje werd in 1798 verminkt nadat de patriotten de macht in Assen hadden overgenomen. Sindsdien bevindt het schilderij zich in de kelder van het Drents Museum. (AvV)
Website: www.fdnmuseum.nl