●
Ravage ●
Archief
● Overzicht
2005 ● Overzicht
#12
'Wij eisen geluk!'
Voor actievoerders bieden affiches bij uitstek de mogelijkheid om wensen, verlangens en eisen van de veranderende samenleving aan het grote publiek over te kunnen brengen. Het middel sterft echter een langzame dood, maar is vereeuwigd in het boekwerkje 'Met emmer en plak'.
tekst Alex van Veen
Zwalkend
door de straten van een willekeurige Nederlandse stad valt vooral de wildgroei
aan gespoten tags en commerciële plakkaten van bedrijven en culturele
instellingen op. Wie oog heeft voor een politieke boodschap in de vorm
van gekalkte leus of een actieposter moet goed zoeken. Ze worden nog wel
geplakt, al begint het zo langzamerhand een bijzonderheid te worden.
Toch is het nog niet zo gek lang geleden dat krakers en ander activistisch volk bij nacht en ontij en soms meerdere malen per week erop uit trokken om een statement te maken richting de boze buitenwereld. Veelal in groepjes van drie of vier: een die de kwast en emmer met behangselplak hanteert, een die de posters uitrolt en de overigen die op de uitkijk staan. Want illegaal plakken is verboden.
Hoogtijdagen
Actieposters bevatten veelal oproepen voor acties en demonstraties, zetten aan tot burgerlijke ongehoorzaamheid, stemmen tot nadenken of waarschuwen de voorbijganger voor een naderend onheil. Hoe minder tekst de poster bevat, hoe beter. Het grafisch ontwerp dient bij voorkeur sober te zijn en zodanig confronterend, prikkelend en/of humoristisch zodat de voorbijganger in de straat er niet omheen kan. Ook het formaat is van belang, kleiner dan A2 wordt afgeraden.
Begin
jaren '80 van de vorige eeuw waren hoogtijdagen voor de actieposter. De
politieke tegenstellingen uit die tijd kwamen meedogenloos tot uiting
in honderden affiches die door het land werden verspreid. Gemaakt door
geëngageerde kunstenaars of door creatieve krakers van de do-it-yourself
generatie. Het materiaal werd bij voorkeur gedrukt in zelf opgezette drukkerijtjes,
betaalbaar en betrouwbaar.
Juweeltjes
Duivenvoorden heeft voor de samenstelling van het boek naast het Staatsarchief vooral gebruik gemaakt van het gigantische archief dat toebehoort tot het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) in Amsterdam. In totaal heeft hij kunnen putten uit een verzameling van 42.000 affiches uit de periode 1965-2005, ga er maar aan staan.
'Met
emmer en kwast' is niet het eerste boek dat een overzicht geeft van affiches
van nieuwe sociale bewegingen, een term die de samensteller meegeeft aan
buitenparlementaire actiebewegingen. In 1983 verscheen 'Een teken aan
de wand' waarin ruim 500 geselecteerde affiches uit de periode 1963-1983
zijn afgebeeld. Uit die publicatie heeft Duivenvoorden slechts 110 affiches
in zijn uitgave opgenomen, echter de gehele inhoud ervan is terug te vinden
op de cd-rom.
Voor de totstandkoming van 'Met emmer en kwast', dat ondanks de oerlelijke omslag vele tijdloze grafische en gramaticale juweeltjes bevat, is de samensteller uitgegaan van tientallen thema's. Op iedere twee pagina's wordt een thema middels een korte toelichting belicht, al is het jammer dat de afzonderlijke posters niet worden behandeld. De toeschouwer maakt een politieke reis door de beeldtijd. Van dit soort boekwerkjes kan ik geen genoeg krijgen.
Maatschappelijke calamiteiten en schokkende gebeurtenissen op het wereldtoneel leidden in het verleden steevast tot kortsachtig opererende vormgevers en ronkende drukpersen. Van de oorlog in Vietnam, het WK-voetbal in Argentinië, de apartheidsstrijd in Z-Afrika en de Golfoorlog tot aan de komst van de Paus naar Nederland, de dreigende ontruiming van krakersbolwerk de Groote Keyser en de dood van kraker Hans Kok; het komt allemaal voorbij.
Dalletje
Dat het de laatste jaren aanzienlijk minder is geworden aan het actieposterfront maakt Duivenvoorden onder meer duidelijk aan de hand van een grafiek die lijkt op de Franse Alpe d'Huez, bekend van onze wielerhelden. In vergelijking met de piek in pak-'m-beet 1981 bevinden we ons momenteel in een diep diep dal. Enigszins vergelijkbaar met de situatie in 1965, maar toen stond de actiebeweging nog in de kinderschoenen.
Het
huidige tijdsgewricht wordt gekenmerkt door een gebrek aan politieke tweestrijd,
merkt de samensteller op in het voorwoord. De voornaamste partijen, die
vroeger lijnrecht tegenover elkaar stonden, zijn min of meer met elkaar
vergroeid geraakt als gevolg van het coalitiespel. 'Op bijna elk terrein
waarop de nieuwe sociale bewegingen zich manifesteerden zijn de klassieke
tegenstellingen dan ook vervaagd of hebben plaats gemaakt voor vraagstukken
waarop een direct en eenduidig antwoord niet een, twee, drie voorhanden
is. De speelruimte voor de actieposter is daarmee dramatisch afgenomen',
aldus Duivenvoorden.
Zonder beweging geen posters, zou je kunnen zeggen. Maar ook de hoge drukprijzen voor A2-posters - de kraakdrukkerijtjes van weleer zijn er niet meer - spelen de neergang in de kaart. En niet te vergeten de nieuwe media (internet) en de nieuwe burgermoraal waarbij het wildplakken in de stad als ongewenst en vanuit overheidswege vaak ook onmogelijk wordt gemaakt (denk aan plakverboden).
Zelfs al zou de polarisatie in Nederland de komende jaren weer substantiële vormen aannemen, dan nog zijn de voordelen die de nieuwe media bieden te groot om weer massaal over te schakelen op het produceren van papieren actieposters, denkt Duivenvoorden. De kans dat er over een jaar of twintig dan ook een vervolg komt op 'Met emmer en kwast' lijkt dan ook erg klein. Gelukkig hebben we het boek nog.
'Met emmer en kwast; 40 jaar Nederlandse actieaffiches 1965-2005'. Samenstelling Eric Duivenvoorden. Bevat 208 pag., 600 illustraties en 7.500 affiches op cd-rom. Uitgeverij Fort van Sjakoo (www.sjakoo.nl). Prijs gebonden versie 45 euro, paperback uitgave 30 euro.
meer
info over 'Met
emmer en kwast'