Ravage
#16
23 december
2004
●
Ravage ●
Archief
● Overzicht
2004 ● Overzicht
#16
De wereld op z'n kop
In 'Ondersteboven' geeft Eduardo Galeano een stroom van feiten, meningen, verbanden en beelden die vertrekt uit één simpel idee: de huidige wereld zet de waarheid op zijn kop. 'De omgekeerde wereld leert ons de werkelijkheid te ondergaan in plaats van die te veranderen, het verleden te vergeten in plaats van ernaar te luisteren en de toekomst te accepteren in plaats van haar te bedenken'.
Tekst Freek Kallenberg
'Honderddertig jaar geleden, na haar bezoek aan Wonderland, ging Alice een spiegel binnen om de omgekeerde wereld te ontdekken. Als Alice in onze tijd opnieuw geboren zou worden, zou zij niet door een spiegel hoeven te stappen: zij hoefde dan alleen maar voor het raam te gaan staan', aldus de Uruguayaanse schrijver, journalist en historicus Eduardo Galeano in zijn boek 'Ondersteboven'.
In deze omgekeerde wereld zijn de landen die de wereldvrede bewaken ook de landen die de meeste wapens fabriceren en aan andere landen verkopen, vergiftigen de succesrijkste industrieën de aarde het meest en is het behoud van het milieu de voordeligste zaak voor de ondernemingen die het milieu vernietigen.
En degene die de meeste mensen in de kortste tijd doden, degene die het meeste geld met de minste arbeid verdienen en degene die de grootste hoeveelheid natuur tegen de geringste kosten vernietigen, verdienen straffeloosheid en een felicitatie, zo weet Galeano.
Criminaliteit
Ondersteboven is geen academische studie van het neo-liberalisme. Galeano bedrijft een soort poëtische journalistiek die gebaseerd is op een selectieve lezing van rapporten, archieven en nieuwsberichten. Dat levert een andere waarheid op dan de algemeen aanvaarde waarheid die zegt dat het mondiale kapitalisme tenslotte goed is voor ons allemaal.
Volgens Galeano leidt dit kapitalisme tot een toenemende tweedeling en een menssoort die slechts geïnteresseerd is in twee dingen: consumeren en televisie kijken. Degene die niet over de middelen beschikt om te consumeren is daarom wel gedwongen om te jatten.
Geen wonder dat met name in Latijns-Amerika de criminaliteit enorm is. Hier werden immers de theorieën van Milton Friedman en de Chicago-School voor het eerst in de praktijk gebracht door dictators die na jaren hun eigen bevolking beroofd en vermoord te hebben, zonder straf van hun oude dag mogen genieten.
Wie denkt dat het vermoorden van de eigen (arme) bevolking daarna gestopt is, heeft het mis. De politie van de staat São Paulo doodde in 1995 'officieel' vier mensen per dag, hetgeen aan het eind van het jaar een totaal opleverde dat vier keer zo hoog ligt als alle doden die gevallen zijn onder de militaire dictatuur, die vijftien jaar in Brazilië heerste. Wie denkt dat de agenten worden gestraft heeft het mis. Integendeel, zij krijgen salarisverhoging.
Galeano laat in Ondersteboven weinig tot niets heel van de door sommigen zo bezongen twintigste eeuw, enkel nog 'moedeloosheid en berusting'. Het boek wemelt van pleonastische corrupte politici, klassejustitie, schoothondjesmedia ('de industrie van de openbare mening'), massavernietigingswapens verkopende predikers van democratie en een enorme kloof tussen de beloftes en de daden van de beleidsmakers. Politici beloven verandering, en houden zich steeds aan hun woord, merkt de schrijver op: 'zodra zij verkozen zijn, veranderen zij van idee'.
Recht op dromen
Wat Galeano uiteindelijk het meest verontrust, is dat zoveel mensen bij het begin van het nieuwe millennium nog enkel leven bij de gratie van door de massamedia met tonnen aangevoerde (consumenten)mythes, en van angst, moedeloosheid en berusting. Dat komt ervan, meent Galeano, als je het leven gelijkstelt met economische groei en iets of iemand pas waarde heeft als je er een prijskaartje op kan plakken.
Toch geeft Galeano n en hij niet alleen n wat al te gemakkelijk de media, politici en het bedrijfsleven de schuld. Waarom laten mensen zich deze mythes zo gemakkelijk aanmeten? Waarom kijken mensen de gehele dag naar de 'schijnwerkelijkheid' op televisie? Waarom kopen we voortdurend 'nutteloze' producten als we er eenmaal het geld voor hebben? Is de omgekeerde wereld wellicht heel verleidelijk?
Galeano beschrijft op een prachtige manier de waanzin van de huidige maatschappij en hoe deze door bepaalde instellingen en personen in stand wordt gehouden. Juist omdat hij zo prachtig schrijft is het zo jammer dat hij niet meer vertelt over de mensen die in deze waanzin hun eigen leven op een andere manier vormgeven. Hij noemt weliswaar de beweging van landloze boeren in Brazilië en de Zapatista's in Mexico, maar gaat er niet uitgebreid op in.
Hier wreekt zich wellicht dat Galeano het boek al in 1998 publiceerde, voor Seatlle en het manifest worden van het wereldwijde verzet tegen de omgekeerde wereld. Sindsdien is duidelijk geworden dat velen de 'toekomst niet accepteren' maar het leven in eigen hand nemen. Nu nog beperkt Galeano zich nog tot het verdedigen van het recht op 'dromen over een betere wereld'. Dat is mooi, maar lang niet genoeg.
Eduardo Galeano, Ondersteboven. Uitgeverij EPO. 292 blz,. 26 euro. ISBN 90-6445-260-1