Ravage #16
23 december 2004

● Ravage   ● Archief    ● Overzicht 2004    ● Overzicht #16

Marmeren anarchie

No Culture Without Subculture Festival in Minsk

'Lithuania, two points, Polonia, cinq points, Belarus.'Ik word wakker van het felle buitenlicht dat in de sneeuw weerkaatst. Slaperig starend naar het neo-communistische behang, realiseer ik me dat ik slechts heb gedroomd bij het Eurovisie Songfestival aanwezig te zijn geweest. Tegelijkertijd besef ik me echter dat de verwarring niet geheel onterecht is, na de afgelopen dagen. Al die Slavische talen, accenten en landnamen zijn in mijn hersenstelsel de achtergrond van een week vol indrukken.

Tekst Ioana Tudor

Omringd door glimmende luxe dalen we voor het eerst de roltrap af richting de stationshal van Minsk. Ik kijk om me heen en voel me als een ontdekker om te beseffen dat al deze mensen die naar ons kijken of die met zichzelf bezig zijn, allemaal Wit-Russen zijn. Nog steeds gretig om me heen kijkend zie ik een klein meisje dat naar me staart. Haar muts is bijna over haar ogen getrokken en haar laarsjes weerspiegelen in de brandschone marmeren vloer.

Ze kijkt me ernstig aan en haar achtervolgende blik is de eerste deur die zich voor me opent in Belarus. Een deur die makkelijk opengaat als je eenmaal je visum hebt, maar als je uiteindelijk binnen bent heb je het gevoel dat er nog zoveel onzichtbare deuren geopend moeten worden om in de ziel van het meisje, om in de ziel van het land, te kijken. Ik weet nu dat ik deur voor deur naar binnen wil sluipen en het liefst wil ik uitgenodigd worden; geen breekijzers.

Proost!

De eerste uitnodiging komt van een drank genaamd Vodka. Wij, de Nederlanders, zijn de eersten die in hotel Sputnik zijn aangekomen om deel te nemen aan het No Culture Without Subculture Festival. Het voormalige verpleeghuis heeft, naast warme kamers en ijzerdoordrenkte wasbakken, ook een bar. Er hangen spiegels aan de muren die je zien als je nuchter binnenkomt. Als een derde oog houden ze je in de gaten, of beter gezegd: als een derde oog hou je jezelf in de gaten.

Je knipoogt tegen jezelf en bestelt drie flessen Vodka. Na vier keer veel te snel achter elkaar 'proost!' te hebben geroepen om 'Toxic' van Britney Spears te overstemmen, valt het me op dat we niet de enige aanwezigen zijn. Vijf opgedofte Wit-Russen van middelbare leeftijd die waarschijnlijk ook in Sputnik logeren, doen een of andere moderne traditionele dans op de vloer en hoppa!, in een flits opent de Vodka de deur tot communicatie en onze twaalf voeten zijn in volkomen overeenstemming van de vloer. De spiegel glimlacht terug.

De badkamerspiegel glimlacht wat minder de volgende dag, maar er is geen tijd om daar veel aandacht aan te besteden. De andere deelnemers zijn gearriveerd. Ik zit op een stoel in een kring en ze stromen binnen, die bekende gezichten waarvan je zeker weet dat je ze niet kent. Jassen gevuld met buttons, een 'Keep Warm Burn The Rich'-patch glijdt langs mijn ogen, capuchons, zelfs de krakerslucht hangt hier vaag rond.

Er moet iets zijn wat anders is dan thuis, ik heb niet honderden kilometers gereisd om bij een vergadering in Utrecht aanwezig te zijn. En dan doet mijn overbuurman zijn mond open. Hij praat en ik versta hem niet. Zijn Russisch wordt meteen vertaald in het Engels en net op het moment dat ik uit geluk een zucht slaak, dringt het tot me door wat iedereen te zeggen heeft.

Stukje bij beetje vertelt een ieder de reden van diens aanwezigheid. En elke keer opnieuw is de reden het uitwisselen van ideeën en activiteiten uit eigen dorp, stad, land. Uit eigen ziel. Het openen van deuren. En terwijl ieder zijn deur op een kiertje zet, laat ik de informatie tot me doordringen.

Jonge mensen uit Wit-Rusland, Rusland, Polen, Slovenië, Oekraïne, Zweden, Turkije, Amerika, Letland, Litouwen, Duitsland, Engeland en Israël vertellen over fanzines, forums, films, propaganda, punk, politiek, anarchisme, autonome centra, artistieke publicaties, onderdrukking, onafhankelijkheid, ondernemingen. We zijn de cirkel rond en met nieuwsgierige ogen kijken we elkaar aan, wetende wat de komende dagen zullen brengen.

Moord

Bij een bordje kool en een rode bietenburger ontmoet ik haar. Ze is kunstenares en woont in Moskou. ,,Wat ik weet over de politiek in Belarus? Nou, één van de voornaamste dingen die ik de laatste tijd heb gehoord, is het verhaal van de journaliste die doodgestoken is omdat ze een positief stuk had geschreven over de oppositiepartij. Het is afschuwelijk, maar het is niet nieuw voor mij. In Rusland is dit ook al een paar keer gebeurd.''

Bij een echt Wit-Russisch blikje bier ontmoet ik hem. Hij is negentien jaar oud en spreekt drie woorden Engels. Ik praat Engels, hij reageert met die drie woorden en vult ze aan met Russisch. Ik kijk hem in zijn ogen om te begrijpen wat hij zegt. Dat helpt niet echt en geïnspireerd door een nummer dat ik al de hele dag in mijn hoofd heb zitten begin ik de universele taal te spreken: ska!

Zijn ogen glinsteren en zonder problemen praten we nog een kwartier lang ska. Mijn nieuwsgierigheid naar hem en wat hem beweegt neemt toe. Ik raadpleeg de Bosniër die naast me zit en waarvan ik weet dat hij naast Engels ook Russisch spreekt. Kan hij m'n ska-gezelschap vragen waarom hij hier op het festival is? ,,Om zijn onafhankelijke platenlabel te vertegenwoordigen'', krijg ik vervolgens te horen.

Ik zie kans om te vertellen wat ik hier dan doe en via de Bosnische tolk vertel ik hem over het ACU, een alternatief politiek-cultureel centrum in Utrecht. Zo komen we op het onderwerp kraken. ,,Nee, er zijn geen kraakpanden in Belarus. Ze hebben verschillende keren geprobeerd om panden te kraken maar het is telkens mislukt. De laatste keer dat er een pand werd gekraakt, werd het na twee uur ontruimd met een enorm grote politie-eenheid.''

Ik vraag of daarbij mensen gearresteerd werden. ,,Iedereen werd gearresteerd en in de bak gehouden voor een paar dagen.'' En kan hij zeggen of er mensen gewond zijn geraakt? ,,They were fucked up bad by the police.'' Deze laatste woorden blijven me bij terwijl ik mezelf eraan herinner de volgende keer mijn 'Wat & Hoe in het Russisch' mee naar de kroeg te nemen.

Kozijnen

De workshops en activiteiten van het festival vinden plaats op drie verschillende locaties in Minsk. Onderweg naar de eerste zit ik in de bus met de Russische kunstenares, die Miss Carrot blijkt te heten. Ik vertel haar over mijn indruk van kunstenaars in Oost-Europa, over het feit dat men veel creatiever en strijdvaardiger lijkt dan bijvoorbeeld in Nederland. Dat men in Oost-Europa kunst gebruikt om zich te uiten en niet om interessant te lijken.

,,Nou, naar mijn mening is kunst ervoor bedoeld om te vechten tegen repressie en onderdrukking. Zolang jouw stem en vrijheid je worden ontnomen, gebruik je kunst om gehoord te worden en te strijden tegen het feit dat ze je dat hebben afgepakt'', vertelt Miss Carrot.

Dat de sfeer in Wit-Rusland repressief is, staat buiten kijf. Carrot illustreert dit met een voorval. Nadat zij op een dag oude raamkozijnen zag liggen in de hal van haar flat, bedacht ze er een kunstproject voor. Toen ze de volgende dag samen met een collega de kozijnen uit de hal aan het verwijderen was, kwam haar moeder op hen af.

Carrot: ,,Ze wilde weten wat we nou precies aan het doen waren met de kozijnen en of het wel legaal was. Het schijnt dat de buren ons met 'volkomen afval' hadden zien spelen en vonden dat we ons rebels en gek gedroegen. Iets wat zo onschuldig als dit begon, werd een politieke actie door de reactie die je krijgt.''

De deuren gaan weer een stukje open en ondanks de kou, word ik hier warmer van.

DIY

Aangekomen in Dinamik. Een club die naast een concertzaal ook ruimtes biedt voor cursussen. De ruimtes zijn al versierd met posters van autonome centra en anti-reclameposters. Een logo van McDonald's komt me tegemoet: Eat Fast, Die Young. Met een glimlach op mijn gezicht luister ik naar de verhalen van de autonome organisatie Nekac in Letland en neem deel aan de workshop van de Poolse 3Fala: ,,That means 'third wave' in Polish, which responses to the political and social issues within street art. We make cut-outs, graffiti, stickers.''

En zoveel meer, veel te veel. Ik raak bijna in paniek als ik denk aan Nederland en aan de mensen die me bij terugkomst zullen vragen hoe het hier was. 'Alles is DIY, heeft een hart, passie, intelligentie en eerlijkheid' zal ik daarop antwoorden. En het overheersende gevoel is dat de contacten onderling zo natuurlijk verlopen. Vooral dit moet ik niet vergeten te zeggen want het staat zó dichtbij vrijheid, dat ontbreken van onderlinge grenzen.

Op de andere dagen was het de taak aan nog meer organisaties om indruk op mij te maken. Van Zweedse fanzines tot de Greenclub in Litouwen, van Metelkova in Slovenië tot Indyvideo Rusland. Mijn hoofd tolt en ik stap naar buiten. Een lange jongen met een grote glimlach op zijn gezicht straalt uit wat mijn uitgeputte gezicht niet meer kan doen. Bedankt.

Ook de avonden zijn voorzien van intensiteit en daar vóór het podium, zowel in Dinamik als in een club genaamd 28, spreekt iedereen ska. Niet alleen de deelnemende organisaties zijn aanwezig maar ook erg veel publiek die op de bands zijn afgekomen. Jong enthousiast Wit-Russisch publiek die bands als Dr. Green en 19 Wiosen letterlijk op handen draagt.

Ze dansen, zingen, dansen, dansen. En wij doen mee, juichen, schreeuwen en weten niet wat we schreeuwen dus roepen we alle woorden die we in het Russisch kennen en bovenal schreeuwen we ska. We maken vrienden want we zijn duidelijk van dezelfde wereld. De deur is ingeslagen en is nergens meer te bekennen.

Gevangen

'Bijna neem ik afscheid van je, Minsk', zeg ik tegen mezelf terwijl ik in de enorme markthal sta op de zwarte markt deze zondag. Terwijl ik in gedachten verzonken ben, merk ik dat er nog iemand naast me staat. ,,Ik haat deze markt. Al die dode dieren, al die vis.'' Met respect kijk ik deze jongeman aan en luister naar zijn verhaal.

,,Ik voel me alsof ik in de gevangenis zit. Ik kan hier niet uit. Hoor mensen in Litouwen praten over het maken van trips naar Engeland en het voelt slecht om te weten dat ik dat niet kan doen zonder veel geld te betalen en problemen bij de grens. Veel mensen in Belarus zijn zich er niet van bewust dat er een wereld is hierbuiten, maar ik weet dat wel en daarom voel ik me zo opgesloten.''

Mijn nieuwe vriend. Wat kan ik voor je doen? Ik kan je vertellen dat de hele wereld slachtoffer is van onderdrukking en dat het in elk land weer anders wordt uitgevoerd. En dat we allen ons moeten verzetten tegen dit geweld, overal. Ik kan je vertellen dat Nederland niet veel beter is. Ik kan je vertellen dat hier in het Oosten ondergronds wordt gevochten tegen het letterlijk snoeren van de mond, maar dat er in het westen net zo hard wordt gevochten tegen een andere vorm van onderdrukking namelijk verdoving, verdoezeling, ontmenselijking en kapitalisme. Maar wat heb jij daaraan?

Ik reageer uiteindelijk, na een denkpauze: ,,Okay, I'll marry you.''

Voor uitgebreide informatie over dit festival, dat van 17 november t/m 21 november 2004 heeft plaatsgevonden en de deelnemende groepen, kijk op: www.morezvukov.nl/minsk.html

Naar boven