Ravage   ● Archief    ● Overzicht 2002    ● Overzicht #16


 

Uit: Ravage #16, 20 dec 2002

Inbreken voor de vrede

Kees Koning op oorlogspad

Hij spreekt velen tot de verbeelding. Landelijke bekendheid genoot hij vooral door z'n acties op vliegbases, waarbij hij met een houweel de bommenwerpers te lijf ging. Dat hij deelnam aan politieke inbraken is nagenoeg onbekend. Deze maand verschijnt een biografie over vredesactivist Kees Koning. Een voorpublicatie.

Het bedrijf Eurometaal in Zaandam is in de jaren tachtig verantwoordelijk voor illegale wapenleveranties aan zowel Irak als Iran, die van 1980 tot 1988 in oorlog met elkaar waren. De wapenleveranties vinden plaats ondanks het feit dat de Nederlandse overheid de handel met oorlogvoerende landen verbiedt. De gegevens komen in 1990 aan het licht met de uitgave van een zwartboek over Eurometaal.(1)

De publicatie leidt een jaar later tot een justitieel onderzoek dat zich concentreert op de leverantie van granaatonderdelen aan Iran in 1987; dit land is sinds de verdrijving van de sjah in 1979 bij het Westen uit de gratie geraakt. Om de exportregels te omzeilen, levert Eurometaal de wapens via een gefingeerde eindbestemming, namelijk Oostenrijk.

De rechtbank in Haarlem spreekt Eurometaal vrij, maar justitie gaat in beroep. Het Hof in Amsterdam legt het bedrijf op 21 november 1992 een boete op van een half miljoen gulden. In datzelfde jaar wordt bekend dat Eurometaal 18.000 granaten fabriceert voor het Turkse leger.

Woede

De escapades van Eurometaal wekken de woede in vredeskringen. Voor mensen als Kees Koning, die zich dan al jaren inzet voor de Koerdische zaak, blijkt met name de leverantie aan het Turkse leger een reden om het bedrijf aan te pakken. Turkije voert een jarenlange bloedige strijd tegen de Koerden in Zuid-Turkije.

Samen met andere activisten bereidt Kees Koning een inbraak voor bij Eurometaal. Het is de bedoeling geheime dossiers buit te maken en vervolgens openbaar te maken. Hiermee zou het wapenbedrijf niet alleen publicitair verder in diskrediet worden gebracht, ook hoopten de activisten zo te bereiken dat de illegale leveranties werden stopgezet.

Op zondagmiddag 6 december 1992 slaan ze toe. De inbrekers dragen hierbij handschoenen en capuchons. Dit om identificatie te voorkomen in het geval ze door de eventueel aanwezige bewakingscamera's worden gefilmd.

De volgende dag doen de kranten verslag van de politieke inbraak die wordt opgeëist door de antimilitaristische actiegroep "Explosieven Opruimings Dienst". Dagblad Trouw: 'Gistermiddag zijn enkele actievoerders de fabriek binnengedrongen en korte tijd later weer verdwenen met tientallen zakken documentatie. Ook werden sierhulzen meegenomen. Op een hek rondom de fabriek is een spandoek aangebracht. De actievoerders zijn het gebouw binnengekomen door een raam in te slaan. De actie is een protest tegen de productie van wapentuig.'

Blokkade

Maandag 7 december hangen er donkere wolken boven Eurometaal. De hoofdpoort van het bedrijf wordt door zeventig actievoerders - onder wie Kees Koning - een paar uur geblokkeerd. Binnen maakt de leiding de balans op van de inbraak. Het bedrijf meldt dat er circa 35 ordners (2) zijn meegenomen, maar 'geen gevoelige of geheime militaire informatie'. Tevens worden er vele kwaliteits- en testrapporten over de munitie vermist. (3)

Enkele maanden na het ongenode bezoek aan Eurometaal krijgt het bedrijf zijn zogenaamde sierhulzen via een omweg weer terug. Onbekenden plaatsen de hulzen, netjes opgetuigd en voorzien van aanklachten tegen Eurometaal, op een rijtje in de tuin van het ANP-kantoor in Den Haag.

Vervolgens belt men het persbureau met de mededeling 'om de voortuin te inspecteren'. De ludiek actie wordt niet begrepen, waarna de omgeving van het kantoor geruime tijd wordt afgesloten voor alle verkeer en de échte Explosieven Opruimingsdienst moet worden ingezet om de hulzen te verwijderen.

De buit van de inbraak leidt tot enkele publicaties in actiebladen, maar niet tot een brochure, zoals na de inbraak bij Philips Usfa, twee jaar eerder, wel het geval was. De politie heeft nooit kans gezien de Eurometaal-inbrekers in te rekenen. Met het lezen van deze regels kan de politie de identiteit van één van hen alsnog vaststellen.

Eenmansactie

Op de dag na de inbraak, tijdens de blokkade van de hoofdingang van Eurometaal, bedenkt Kees nog eens of alles goed geregeld is voor z'n eenmansactie, de komende nacht op Woensdrecht. Hij zint er al lange tijd op de voor Turkije bestemde NF5-gevechtsstraaljagers drastisch aan te pakken.

Kees is van plan om op de vliegbasis Woensdrecht een Turkse NF-5 bommenwerper aan te pakken. Hij heeft ontdekt dat het leger in Turkije een NF-5 bij Fokker op Woensdrecht heeft gestationeerd ter reparatie. In zijn ogen moet het vliegtuig, dat wellicht is ingezet in de strijd tegen de Koerden, onklaar worden gemaakt. Hij droomt ervan dat de bommenwerper hetzelfde lot ondergaat als de Bölkow-helikopters die een jaar eerder op onverklaarbare wijze zijn uitgebrand in een hangar op de vliegbasis Deelen.

Vroeg in de avond, als Kees vanuit Zaandam weer is teruggekeerd in z'n woonwagen in Eindhoven, ligt zijn rugzak met actiegerei al klaar: een jerrycan vol benzine, een stevige bijl, kniptangen. Hij begeeft zich vervolgens in de richting van de basis in Woensdrecht, waar hij omstreeks kwart over tien een gat in de omheining knipt.

Er volgt een zoektocht naar het bewuste toestel op het bedrijfsterrein van Fokker. Daar staan vele tientallen vliegtuigen, vaak gehuld in plastic, verspreid over een zeer uitgestrekt, helverlicht platform. Urenlang dwaalt hij er rond, zonder het Turkse toestel aan te treffen. Dan probeert hij zich toegang te verschaffen tot de hangars; misschien gaat de NF-5 daar schuil.

Terwijl hij de zoveelste hangar onderzoekt, wordt hij gesignaleerd door de luchtmachtbeveiliging. Het is inmiddels half twee in de nacht. ,,Uiteraard werd ik weer gepakt, maar naderhand vertelde ik niets over het doel waarom ik daar bezig was. Dat in mijn rugzak benzine zat, was onvoldoende voor een bewijs. Na negen dagen cel moesten ze me vrijlaten.'' (4)

Vitrage

In de nacht van zaterdag op zondag 9 mei 1993 gaat Kees opnieuw op inbrekerspad. Dit keer met vier collega's: Mariëtte Moors, Gonnus Doeven, Evelien van den Berg en Gerrit van der Ent. Doelwit is Nederlands grootste wapenfabrikant, Hollandse Signaal Apparaten (HSA) in het Twentse Hengelo. Ter voorbereiding wordt er een daglang bij HSA gepost en worden de toegangs- en vluchtwegen verkend. Het bedrijf is omgeven door stevig dubbel hekwerk.

In de nacht van de inbraak blijken de hekken geen probleem op te leveren. Om herkenning te voorkomen draagt vrijwel iedereen bivakmutsen. Op Gonnus' muts torent een frivool Chinees hoedje en ook de aanblik van een stukje rafelige vitrage om Kees' hoofd - hij wil geen bivakmuts - verhoogt de stemming.

Via een ingeslagen ruit komt men een kantoor binnen. De aangetroffen paperassen belanden in plastic vuilniszakken die door een achterblijver op het terrein in ontvangst worden genomen. Nog geen kwartier later zit de groep weer in de auto. De operatie lijkt geslaagd, maar op de terugweg wordt het vijftal met de papieren buit aangehouden door de politie.

Volgens HSA-woordvoerder H. Hekket heeft de bedrijfsbeveiliging 'perfect gefunctioneerd', zo meldt NRC-Handelsblad van 10 mei 1993. De eigen beveiliging kon de inbrekers niet aanhouden, maar heeft ze wel gevolgd zodat het voor de politie eenvoudig was ze op de A35 in hun auto aan te houden.

De woordvoerder uit het vermoeden dat de activisten zonder grondige kennis van het complex te werk zijn gegaan. Ze hebben ingebroken in het opleidingscentrum, waar geen militaire geheimen bewaard worden. Het meegenomen materiaal wordt door HSA als 'zakelijk vertrouwelijk' aangemerkt." (6)

Hongerstaking

Op woensdag 12 mei vernemen de vijf activisten in hun cellen op het Hengelose hoofdbureau van politie dat hun voorarrest 'in belang van het onderzoek' met tien dagen wordt verlengd. Ze worden streng behandeld: geen bezoek, post of telefoongesprekken. Verzoeken om rechtsbijstand van Erik Hummels, vaste advocaat van enkele van de inbrekers, geeft de politie niet aan hem door.

Dit blijkt nadat de steungroep van de arrestanten contact opneemt met Hummels. Ondanks tegenwerking van de politie bezoekt de advocaat op dinsdag zijn cliënten. Na hen gehoord te hebben, dient hij een klacht in tegen de verlenging van het voorarrest, de ontkenning van politiezijde dat om rechtsbijstand is gevraagd en de strenge behandeling van de verdachten.

Op vrijdag 14 mei behandelt de Almelose rechtbank de klacht; bij deze gelegenheid eist de officier van justitie een extra verlenging van dertig dagen. Niettemin wijst de rechter de klacht toe en de extra verlenging van het voorarrest af.

Ondertussen is het vijftal een hongerstaking begonnen. Zij vinden hun gevangenhouding absurd, aangezien justitie de feiten van de inbraak kent: er zijn videobeelden, de identiteit van de daders is bekend en ze zijn met de HSA-paperassen aangehouden. Verder vinden ze dat niet zij, maar wapenfabrikanten vervolgd moeten worden.

Hun eisen worden op 16 en 17 mei ondersteund door sympathisanten die uit solidariteit buiten het politiebureau een lawaaiactie houden. Op 19 mei, tien dagen na hun aanhouding, worden de activisten op vrije voeten gesteld.

Boete

Op 15 juni worden de HSA-inbrekers in Almelo berecht, in aanwezigheid van vijftig medestanders. Voor het gerechtsgebouw wordt gedemonstreerd en vredeszanger Jos Linnebank treedt op. Tegelijkertijd vindt er bij de hoofdpoort van HSA een betoging plaats. De spandoeken bevatten teksten als 'HSA verdient goudgeld aan mensenmoord' en 'HSA, geen wapen- maar vredesproductie'.

De rechtszitting wordt beëindigd met de eis van de officier van justitie: vier maanden celstraf, waarvan twee voorwaardelijk. Uiteindelijk wordt het vijftal veroordeeld tot een boete van 500 gulden per persoon. Na afloop van het proces verklaart Kees Koning: ,,Als men ons wil straffen om te voorkomen dat we opnieuw actie voeren, is dat zinloos. Geen enkel Openbaar Ministerie krijgt ons klein. Wij gaan door met onze strijd tegen de wapenindustrie en het leger.'' (7)

Een kleine week na de inbraak bij HSA meldt het Algemeen Dagblad dat de Militaire Inlichtingendienst (MID) maar ook de BVD de bedrijven Eurometaal en HSA tijdig hadden gewaarschuwd voor inbraken door antimilitaristische activisten, overigens zonder dat de inlichtingendiensten de precieze data ervan kenden. (8)

Van Halteren

Een jaar later, in de nacht van 5 op 6 mei 1994, slaan inbrekers hun slag bij wapenproducent Van Halteren BV in Bunschoten. De antimilitaristische actiegroep, die zich wederom de Explosieven Opruimingsdienst (EOD) noemt, eist in een fax aan het ANP de verantwoordelijkheid op.

Op een dag, kort voor de inbraak, observeren Kees Koning en diens metgezellen het bedrijf op een industrieterrein, even buiten de bebouwde kom van Bunschoten-Spakenburg. Ze verkennen de omgeving en besluiten dat de aftocht dwars door weilanden voert, over greppels en sloten. Ook bepalen ze de plaats waar een vluchtauto hen vanaf vier uur die nacht zal opwachten. Ze leggen alvast een lange plank klaar bij een sloot, de eerste waar ze overheen moeten.

In die bewuste nacht van 6 mei lopen de activisten ongezien het industrieterrein op en begeven zich naar de loods grenzend aan het kantoorgedeelte van het Van Halteren-complex. Bij het schijnsel van lantarens op het terrein weten ze de weg goed te vinden. Ze dragen handschoenen en hebben hun gezichten bedekt.

Aan de zijwand van de loods slaan ze een ruit in, staande op een vlakbij aangetroffen krat. Een voor een wringt men zich naar binnen. Dank zij de lantaarns buiten is er in de loods net genoeg licht om er een opgepoetste pontificale gevechtstank de wacht te zien houden.

Bedrijfsalarm

Vervolgens gaat het dwars door de loods op een deur af die, wat de actievoerders al vermoeden, toegang biedt tot de kantoorafdeling. Terwijl ze deze deur naderen gaat het alarm af. Men spoedt zich terug naar het raam en perst zich naar buiten. De activisten spoeden zich in de richting van de vluchtweg, waar ze een paar minuten later vanachter een verhoging goed zicht hebben op het bedrijf.

Er gebeurt echter niets. Na een poosje valt het alarm weer stil. Als er na een kwartier nog steeds geen agent of bewaker wordt gesignaleerd, beproeven de activisten opnieuw hun geluk. In korte tijd bevinden ze zich weer in de loods. Ditmaal proberen ze de alarmdetector te slim af te zijn door niet dwars door de loods richting kantoordeur te lopen, maar vlak langs de wand.

Dat lukt, en ze openen de deur. Nog steeds geen alarm. Ze gaan nog een deur binnen en bevinden zich dan in een kantoor, waar het - dankzij het licht van buiten - evenmin aardedonker is. Ze breken kasten open en stoppen de aangetroffen papieren in hun rugzakken. Onderwijl vragen ze zich hardop af of de gevonden paperassen belangrijk genoeg zijn en of ze niet ook nog een directiekamer in moeten.

Maar dan gaat opnieuw het alarm af en lijkt het tijd voor de aftocht, dit keer wat minder gehaast. De laatste in de loods werpt de rugzakken door het raam. Dan volgt er een barre, donkere vlucht door de dreven, met volle rugzakken moeilijker dan vooraf werd ingeschat. De plank wordt meegedragen en overbrugt tientallen brede en minder brede sloten. De plank is wankel, buigt diep door en is soms niet lang genoeg om droge voeten te houden.

Van verre horen de vluchters dat het alarm stilvalt, en ze bespeuren opnieuw geen enkele activiteit in of rondom het bedrijf. Om vier uur verlaat de vluchtauto z'n positie.

Verkooppapieren

Met de inbraak in Bunschoten zegt de actiegroep te protesteren tegen de wapenproductie en wapenbeurzen. 'Na de afgelopen herdenkingsdagen leek het ons zinvol vandaag de aandacht te vestigen op de huidige verfoeilijke oorlogsvoorbereidingen', zo meldt de actiegroep. Van Halteren Metaal levert onderdelen aan defensie.

Woordvoerder F. Koelewijn van het getroffen bedrijf meldt in Trouw dat er in- en verkooppapieren zijn gestolen, maar dat de productiegegevens ongemoeid zijn gelaten. De schade die werd veroorzaakt door het openbreken van deuren en kasten schat hij op een paar duizend gulden. De recherche in Baarn, die het onderzoek doet, wenst niet te speculeren over de identiteit van de inbrekers. (9)

Ook de ontvreemde 'Van Halteren Papers' leiden niet tot een afgeronde publicatie. Kees zelf vond de gestolen gegevens maar matig interessant en het speet hem achteraf zeer dat hij die nacht niet de moeite had genomen een directiekamer te inspecteren.

De firma Van Halteren is een trouwe exposant op de internationale wapenbeurs ITEC, die in de jaren negentig veelvuldig haar deuren opende in Den Haag. Het bedrijf presenteerde op de beurs een trainingssysteem voor houwitserbemanningen en maakte reclame voor militaire producten, zoals landingsgestellen voor F-16's en wielen voor legervoertuigen. Het bedrijf is samen met een Zwitserse onderneming eigenaar van DAF Special Products.

Dit is een verkorte versie van een hoofdstuk uit het boek van Gerard van Alkemade: 'Al ga je eraan kapot! Het leven van vredesactivist Kees Koning'. Het boek verschijnt deze maand bij uitgeverij Papieren Tijger in Breda en wordt op 21 december om 14.00 uur gepresenteerd bij Emmaus, Genneperweg 11 in Eindhoven.

Gerard van Alkemade is schrijver en tevens vredesactivist.

1. Zwartboek 'De een z'n dood...' is een uitgave van de toenmalige actie-/onderzoeksgroep BIPS. In de de brochure komen de illegale leveranties aan Iran en Irak aan bod gedurende de periode 1982-1983. Eurometaal leverde 220.000 springladingen en 30.000 granaten. In 2002 sloot het bedrijf in Zaandam voorgoed haar deuren;

2. In een bericht n.a.v. de inbraak bij HSA (9-5-93) refereert het AD van 15-5-93 aan de inbraak bij Eurometaal en meldt dat er bij het bedrijf circa zestig dossiers met vertrouwelijke informatie werden gestolen;

3. De Gelderlander van 8-12-92;

4. Citaat uit het Turkse-Koerdische weekblad Yeni Ülke van 18-4-93. Met dit blad heeft Koning op 25 maart '93 een vraaggesprek in de stad Diyarbakir;

5. De bezoekers van het actiekamp VAK-mobiel in Woensdrecht, kerst 1992, worden nauwlettend in de gaten gehouden door diverse inlichtingendiensten. Dit blijkt uit de in 2001 beschikbaar gekomen documenten van de MID en BVD. Zie o.m. Ravage van 6-7-01;

6. Bij de beoordeling van de juistheid van de berichtgeving in de pers past enige voorzichtigheid, aangezien de bron veelal de marechaussee of justitie is;

7. AD van 16-6-93;

8. Het is niet ondenkbaar dat deze mededelingen van MID, BVD en Eurometaal aan de pers, zowel berusten op grootspraak als de wens om nieuwe inbraakpogingen te ontmoedigen;

9. Tijdens het verspreiden van een huis-aan-huis vredespamflet, maart 1996 in Soesterberg, onthulde Koning de auteur van dit boek enkele details over de inbraak bij Van Halteren.

Kees Koning (1931-1996)

'Niet het slopen van wapentuig is misdadig, maar de productie ervan!' Het levensmotto van vredesactivist Kees Koning valt niet treffender samen te vatten als met deze uitspraak. In de zomer van 1996 verloor de man op 64-jarige leeftijd voor eeuwig het bewustzijn als gevolg van een hartstilstand.

Deze maand verschijnt een biografie over Kees Koning. Een 280 pagina's tellend boekwerk, samengesteld door Gerard van Alkemade. Naast een honderdtal foto's beschrijft Van Alkemade op een respectvolle, soms onthullende maar discrete wijze het leven van de aalmoezenier.

Herman Verbeek schreef het voorwoord: "Kees Koning stond in de traditie van profetisch verzet, van Abraham tot Gandhi. Hij wist van eeuwen onheilsgeschiedenis, hoe machten zichzelf godenbeelden snijden en steeds weer offers eisen en maken." (...)

"Daarom was Kees vredesactivist. Daarom kwam hij zichzelf keer op keer tegen, niet in zijn monnikscel, maar in de bajes. Daarom stond hij al die keren voor de rechter, werd de verkeerde te kijk gezet, geschandaliseerd, vernederd, veroordeeld en gestraft. En gaan daders en schuldigen altijd weer vrijuit." (...)

Kees Koning was een sjouwer. Hij zat niet veel in zijn stoel. Het ergst, wist hij, is het kijken naar de journaals, naar de wereldbeelden, en blijven zitten, wegzakken, indutten. Daarom sprong hij op. Zijn stoel is nu leeg, zijn boek is er. Een leerboek."

Het eerste exemplaar van 'Al ga je eraan kapot!' wordt 20 december om 14 uur bij Emmaus, Genneperweg 11 in Eindhoven overhandigd aan monseigneur Ernst, de vroegere bisschop van Breda. Uitgeverij Papieren Tijger, boekhandelprijs 24 euro, ISBN 9067281425.