Uit: Ravage #15, 22 nov 2002

Dierenartsen negeren misstanden
bio-industrie

'Waar blijft degene die zijn mond opentrekt?'

Dierenartsen worden dagelijks geconfronteerd met het dierenleed in de bio-industrie. Gek genoeg mengen ze zich zelden in de maatschappelijke discussie over het dierenwelzijn. Geven ze niet genoeg om dieren, of zijn er soms andere belangen in het spel?

Bert Waterval uit Lenthe stopte vijf jaar geleden van de een op andere dag met zijn werk als dierenarts. Hij zag het niet zitten om nog langer in de bio-industrie te werken. Nu heeft hij een boerderij met varkens die alle ruimte hebben en 's winters zelfs de aardperen voor hem uitgraven. ,,Het was mijn wereldje niet meer'', zegt Waterval. ,,De bio-industrie gaat volledig voorbij aan de dieren. Maar als dierenarts ben je verplicht om mee te werken, anders kom je niet aan de bak.''

Volgens Waterval is er binnen de artsenpraktijk sprake van een stilzwijgende overeenkomst tussen dierenartsen en boeren. ,,Ons werk is volledig gericht op de veeproductie. Over de wijze waarop er binnen de bio-industrie met dieren wordt omgegaan, wordt niet gepraat. Je kunt het dier nog zo goed verzorgen, in feite genees je dieren die ziek zijn geworden als gevolg van het systeem.''

Dat dierenartsen zich nauwelijks mengen in de discussie over het dierenwelzijn, verbaast Waterval niks. ,,Dierenartsen zijn economisch afhankelijk van de bio-industrie en verdienen er een flinke boterham aan. Het enten van tienduizend varkens bijvoorbeeld levert een aardig bedrag op. Als die enting wettelijk verplicht wordt gesteld, ben je als arts verzekerd van een redelijk vast jaarinkomen.''

Ethische code

Tachtig procent van de dierenartsen in Nederland is aangesloten bij de Koninklijke Nederlandse Maatschappij van Diergeneeskunde (KNMvD), de beroepsgroep van dierenartsen. Volgens Van Herten van de KNMvD is er weinig reden om ons zorgen te maken over de integriteit van de dierenartsen in Nederland. ,,Al onze leden hebben een bindende code ondertekend. Hierin is ook een aantal artikelen gewijd aan de grondbeginselen van het dierenwelzijn.''

Deze beroepscode, opgesteld door de dierenartsen zelf, is echter niet openbaar. Blijkbaar is hier sprake van een beroepsgeheim. Van Herten benadrukt dat het belang van die code niet onderschat mag worden. ,,Ook door de tuchtrechter - dus ook voor dierenartsen die geen lid zijn - wordt deze code als handleiding gezien. Intern wordt toegezien op naleving van de code door de ereraad. Wij hebben dus een interne rechtspraak en kunnen leden sancties opleggen, of in het uiterste geval royeren.''

Behalve met de beroepscode moeten dierenartsen rekening houden met de Wet op de Uitoefening van de Diergeneeskunde en de Gezondheids & Welzijns Wet voor Dieren. ,,Er is dus wel degelijk sprake van een bepaald kader waarbinnen wij ons beroep moeten uitoefenen'', concludeert Van Herten.

De kritiek dat dierenartsen zich niet of veel te weinig van zich laten horen in de maatschappelijke discussie over het dierenwelzijn krijgt de organisatie ook van haar leden te horen, zegt Van Herten. ,,Wij vertegenwoordigen 4.000 dierenartsen, dan is het niet altijd even eenvoudig om in het heetst van de strijd van de een op andere dag met een standpunt te komen.''

De stilzwijgende houding van de vereniging blijkt met name een economisch belang te dienen. ,,Wij zijn niet van de Dierenbescherming. We hebben deels wel dezelfde belangen en verantwoordelijkheden - waar mogelijk werken we ook samen en voeren constructief overleg over dierenwelzijn en ethische vraagstukken - maar elke dierenarts moet ook zijn eigen bedrijf runnen'', legt Van Herten uit.

Belachelijk

Kortom, de financiële gevolgen van eventuele uitspraken van de beroepsorganisatie bepalen of, wanneer en hoe zij zich eventueel opwerpt voor het dierenwelzijn. Dat veeartsen een zeker belang hebben bij het voortbestaan van de intensieve veehouderij en er daardoor wat anders tegenaan kijken, geeft Van Herten grif toe, maar dit mag je hen niet kwalijk nemen. Volgens hem gaat deze houding niet ten koste van het dierenwelzijn.

De stelling dat diergeneeskundigen een verlengstuk zijn van de bio-industrie vindt hij ronduit belachelijk. ,,Het zou een hele scheve voorstelling van zaken zijn als men zou denken dat wij geen oog hebben voor het dierenwelzijn. Op onze agenda hebben dierenwelzijn, integriteit van dierenartsen en ethische vraagstukken juist geweldige prioriteit. Wij voeren voortdurend overleg met betrokken organisaties en vragen onszelf steeds af waar we staan en mee bezig zijn. Ik denk dat dit eerder meer wordt dan minder. Het komt misschien alleen niet zo in de publiciteit.''

Dat een duidelijk ethisch standpunt van de beroepsvereniging de boeren dwingt tot verbetering van het dierenwelzijn - zij kunnen immers niet zonder dierenartsen - en de individuele dierenarts sterkt in zijn beroepscode, ziet de KNMvD kennelijk niet zo. Zeker nu de huidige minister Veerman van Landbouw de door zijn voorganger Brinkhorst ingeslagen weg - zoals het verbod op legbatterijen, nertsenfokkerijen, kooien voor slachtkuikenouderdieren en de vossenjacht - wil terugdraaien, zouden dierenartsen individueel en als beroepsgroep eindelijk eens moeten laten zien waar zij voor staan.

Verlengstuk

Het is precies deze onverschillige of passieve houding van dierenartsen die de zevendejaars studente Diergeneeskunde Annette van Weezel Errens (25) zo stoort. Van Weezel: ,,Dit jaar, na de MKZ-crises, is Aujeszky (dierziekte die vooral bij biggen voorkomt, red.) op de lijst gezet van dierziektes waarbij we gaan ruimen zodra deze uitbreekt. Ook voor Aujeszky geldt een non-vaccinatiebeleid. We krijgen dus weer precies hetzelfde MKZ-drama. Waar blijft nou de dierenarts die zijn mond opentrekt?''

Volgens Van Weezel is de opleiding Diergeneeskunde een verlengstuk van de bio-industrie. Vol enthousiasme begon zij in 1995 aan deze studie aan de Universiteit van Utrecht, de enige in ons land. ,,Ik dacht toen nog dat dierenartsen er zijn voor het dier'', zegt Van Weezel, ,,maar binnen de opleiding wordt je een manier van denken bijgebracht die niet de belangen van het dier, maar die van de industrie dient.''

Na een verplichte stage in een slachthuis bij de Rijksdienst voor de keuring van Vee en Vlees (RVV) in 1999, waar zij zag hoe er onder het toeziend oog van dierenartsen per uur honderden varkens en duizenden kippen werden gedood, was voor haar de maat vol. ,,Toen pas kwam ik erachter welke industrie wij eigenlijk dienen. Daar wil ik gewoon niet aan meewerken. Van dit soort mensen wil ik geen collega zijn!''

Haantjes

Volgens Van Weezel krijg je tijdens de studie een ,,systematische ethische blindheid'' opgelegd. ,,Kort samengevat word je opgeleid om antibiotica toe te passen, te enten en te doden. Het breekpunt ligt rond het vierde jaar. De keuze is dan, of doorgaan en accepteren dat het economische belang onze omgang met dieren bepaald, of stoppen. Het gaat allemaal heel geleidelijk, maar in de opleiding raakt je liefde voor dieren achterop. Je raakt emotioneel gewoon afgestompt.''

Het voorval van een stel medestudenten die voor hun afstuderen een haantje cadeau hadden gekregen omdat zij altijd 'haantje de voorste waren', illustreert dit. ,,Die haantjes had men geleend bij een naburige kinderboerderij en meegenomen naar de afstudeerborrel. In plaats van ze daarna meteen terug te brengen, werden de haantjes een dag later geretourneerd in een vuilniszak. Dood wel te verstaan! 'Ja, we zagen de zin van het leven niet voor ze in' en 'dat zijn nou eenmaal Diergeneeskunde studenten, dat moet je maar leren begrijpen', zo luidde hun verklaring. Zo is de mentaliteit van aankomende dierenartsen, de mensen die de grenzen moeten aangeven in het handelen tussen mens en dier!''

Van Weezel onderschrijft dat er ook een heleboel mensen binnen de opleiding zijn die het wel goed bedoelen, maar meent dat in de huidige uitoefening van de diergeneeskunde het dierenwelzijn in het teken staat van de commerciële dierhouderij. ,,In plaats van het dier, staat het welzijn van de veterinair bovenaan. In de code van de dierenarts - die is nu wel iets aan het veranderen is omdat de maatschappij het niet meer accepteert - staat letterlijk: 'De dierenarts kan rekening houden met het belang van het dier, maar dit dient het veterinaire niet in de weg te staan.' Het zijn de politiek-economische belangen die tellen, zoals we gezien hebben ten tijde van de MKZ-crisis.''

Vrij doctoraal

Van Weezel wilde als aankomend dierenarts niet accepteren dat de diergeneeskunde een onmisbare en wettelijke spil in dit systeem is en weigerde nog langer mee te gaan in het reguliere onderwijsprogramma. ,,In Duitsland en Frankrijk is de opleiding veel breder. Daar is ook meer aandacht voor alternatieve geneeswijzen zoals acupunctuur en homeopathie. In Utrecht is het vak ethiek pas sinds 1994 verplicht. Voor slechts één studiepuntje!'', zegt Van Weezel.

In 2000 diende zij een verzoek in bij de examencommissie voor een vrij doctoraal met specialisatie ethiek, maar dat werd afgewezen. Hoewel studenten wettelijk dit recht hebben, was onderwijsdirecteur Peter van Beukelen 'vergeten' in het nieuwe curriculum van 1995 hiervoor een kader vast te leggen in het opleidingsstatuut. Om toch af te kunnen studeren stapte Van Weezel naar de rechter. Na een lange strijd, heeft de Raad van State de strijdlustige studente op 19 juni 2002 in het gelijk gesteld.

Op dit moment is zij nog in onderhandeling met de faculteit over de invulling van haar programma en eist zij dat er een redelijk kader wordt opgenomen voor het vrij doctoraal, zodat studenten echt iets te kiezen hebben. Desnoods stapt ze naar het Europese Hof.

Externe gelden

Van Weezel vermoedt dat de krampachtige houding van de faculteit voor een groot deel verklaard wordt door de externe geldstromen van farmaceutische bedrijven. Het faculteitsgebouw staat vol vitrines met merken en producten van de farmaceuten en op schermen zijn hun reclamefilmpjes te zien. Van Weezel: ,,Studentenverenigingen worden door bedrijven uitgenodigd voor een luxe verzorgde rondleiding... Die naam vergeten studenten niet meer! Zodra meer studenten gaan kiezen voor een vrij doctoraal gaat dat de faculteit geld kosten.''

Een medewerker van de universiteit, die anoniem wil blijven, bevestigt dat externe gelden zeker niet onbelangrijk zijn. ,,Er valt niet een, twee, drie de vinger op te leggen dat die gelden direct invloed hebben op het studieprogramma, maar indirect is dat zeker het geval. Op alle universiteiten worden externe gelden steeds belangrijker.''

Medestudenten hebben beduidend minder moeite met de integriteit van hun opleiding. Sommigen vinden het ronduit onzin wat Van Weezel beweert, anderen zijn wat genuanceerder. ,,Ik onderken dat economische belangen soms de boventoon voeren, zoals bij het ruimen in geval van MKZ'', zegt een van hen. ,,Leuk is anders, maar zo is het nu eenmaal. Nederland is een exportland, en dan hoort dat er ook bij.''

Toch hoopt Van Weezel dat meer studenten haar voorbeeld zullen volgen en kiezen voor een vrij doctoraal. ,,Ik leg een goed alternatief studieplan neer. Het stelt je in staat dierenarts te worden en je eigenwaarde te behouden. Behalve in Utrecht, ben je vrij om over de hele wereld je co-schappen te lopen en alsnog dierenarts te worden. In sommige EU landen telt je studiefinanciering gewoon door.'' 

Nota

In de beleidsnota 'Dierenwelzijn' van het ministerie van Landbouw Natuur en Visserij van maart 2002, staat dat de veehouderij en houderij van gezelschapsdieren binnen tien tot twintig jaar moet zijn omgebogen richting het perspectief van het soorteigen gedrag. 'Het houderijsysteem is daarbij aangepast aan het dier in plaats van dat het dier aan het houderijsysteem is aangepast.'

Volgens deze nota zal tijdens het EU-voorzitterschap van Nederland in 2004 het dierenwelzijn hoog op de agenda worden gezet. Gelet op het feit dat minister Veerman en het huidige demissionaire kabinet hard bezig zijn om alles op het gebied van dierenwelzijn dertig jaar terug te draaien, lijkt hiervan niets terecht te komen. Op de dierenartsen hoeven de dieren blijkbaar al helemaal niet te rekenen.

Lousco Grasman

Met dank aan Sjoerd van Wouw van Stichting Wakker Dier

Website van Annette van Weezel Errens: http://www.xs4all.nl/~avweezel

Website van ex-dierenarts Bert Waterval www.panhof.nl