Uit: Ravage #15, 22 nov 2002

What do you believe in?

IDFA en Shadow Festival

Liefhebbers van documentaires kunnen van 21 november tot en met 1 december hun hart ophalen. Dan vindt in Amsterdam het vijftiende IDFA documentaire festival. Voor het subversievere genre kunnen ze terecht op het Shadowfestival.

Met ruim 200 lange en korte documentaires uit alle windstreken biedt het IDFA-festival een selectie uit de beste documentaires van het afgelopen jaar. Een breed spectrum van documentaires komt aan bod.

Zo wordt een ware hellevaart over een seriemoordenaar die 16 vrouwen vermoordde, And Along Came A Spider, van de Iraanse regisseur Maziar Bahari vertoond. Daarentegen zou Nobody Someday over de Europese tour van zanger Robbie Williams een welkome oase van lichtvoetigheid kunnen zijn. Maar misschien ook niet, want Robbie twijfelt aan zijn carrière als zanger.

Het IDFA programma is onderverdeeld in talloze secties: Drie competitieprogramma's, een nieuwe competitieprijs, de Amnesty International-Doen Award en een publieksprijs. Voorts de gebruikelijke secties Reflecting Images, Highlights of the Lowlands. De Top Tien van favoriete documentaires werd dit jaar samengesteld door de befaamde Braziliaanse filmmakers, de gebroeders Salles. Er is ook een programma met de beste internationale jeugddocumentaires.

Het meest opvallende themaprogramma is het uit twintig films bestaande 'What Do You Believe In.' Het eerste deel van het programma bestaat uit een aantal portretten van mensen met extreme geloofsovertuigingen. Het tweede onderdeel betreft het geloof in de waarheid van de media. De films gaan over leugens en bedrog in de media. The Trials Of Henri Kissinger van Eugene Jarecki, onlangs vertoond door de EO-televisie, is een uitnemend voorbeeld van meedogenloze leugens rondom Henry Kissinger als oorlogsmisdadiger.

Clinic clowns

De Italiaanse documentaire Clown in Kabul van Enzo Balestrieri en Stefano Moser is niet in deze sectie opgenomen, maar roept pijnlijke vragen op over het manipuleren van de werkelijkheid. Een internationale groep clinic-clowns reist door Afghanistan om zieke kinderen op te vrolijken. Begin 2002 trekt het internationale gezelschap onder leiding van de legendarische Amerikaanse dokter Patch Adams - de uitvinder van de genezende lach - door het door oorlog geteisterde land.

Het is lovenswaardig dat het gezelschap een beetje vreugde en vrolijkheid probeert te brengen in de levens van de oorlogsslachtoffers. Maar met behulp van kleffe muziek en een zeer manipulatieve montage balanceert de filmische registratie op het randje. Je moet wel spijkerhard zijn om geen tranen in de ogen te krijgen bij het zien van de verminkte kinderen.

Toch wekt de 'heilige missie' van de westerse filmmakers en de clinic-clowns eerder ergernis dan bewondering op. De eminente westerlingen waren toch teveel verblind door hun missie.

Nog zo'n ontregelende film is het ego-document The Nameless War van de Poolse Agnieszka Lukasiak. De regisseuse wordt verliefd op een Algerijnse jongen, de film schetst op een hemeltergende manier die liefdesperikelen. Gelukkig filmt ze niet alleen zichzelf, maar ook de huiveringwekkende realiteit van politieke aanslagen en onderdrukking in Algerije. Ook de getoonde ondergrondse werkelijkheid van illegale dansfeesten en de ontevredenheid van de opstandige jeugd is onthullend.

Uniek materiaal

My Body van de Noorse Margreth Olin is een schitterend gemonteerde korte documentaire over een vrouw die overhoop ligt met haar lichaam, zo'n ego-document is zeldzaam.

Onder de noemer uniek archiefmateriaal heeft de Poolse regisseur Piotr Morawski met Secret Tapes een compilatie samengesteld van filmbeelden van de Poolse geheime dienst. Tussen 1966 en 1985 werden talloze films gemaakt van zogenaamde vijanden van het toenmalige communistische regime.

Het meeste materiaal werd vernietigd, maar er zijn unieke opnamen bewaard gebleven. Zoals het shockerende beeld van een man die zichzelf in brand stak uit protest tegen de interventie van het Warschau Pact in 1968. Een cameraman en een editor geven in voice-over commentaar op de beelden en ze vertellen hoe ze te werk gingen. Evenals de beelden shockeert de schaamteloosheid van deze beroepsverraders; ze genieten nog steeds van hun vakmanschap. 

Hier nog enkele niet te missen IDFA titels: Journeys With George van Alexandra Pelosi, een hilarisch reisverslag van de verkiezingscampagne van George W.Bush; Miss America van Lisa Ades, een politieke visie op de Miss America verkiezingen; The Day I Will Never Forget van Kim Loginotto over vrouwenbesnijdenis in Kenia; Lost in La Mancha over de spectaculaire mislukking van Terry Gilliams Don Quixote verfilming en natuurlijk Michael Moore's Bowling for Columbine.

Schaduwfestival

De gedreven organisator van het derde Shadow Documentaire Filmfestival, Stefan Mayakowski, was en is ontevreden over het gebrek aan sociale en politieke reflectie op het IDFA. Elk jaar weet hij een interessante selectie van provocerende documentaires bij elkaar te sprokkelen. Evenals de directeur van het IDFA hanteert hij graag het vage begrip creatieve documentaire. Gelukkig spreken de films voor zich.

Zoals Great Balls of Fire van Leon Grodski. Dit slechts zes minuten durende filmpje toont een opvallende visie op de Twin-Towers tragedie. Een zekere James E.Jones, een dakloze zwarte man, geeft een verbijsterend commentaar op de gebeurtenissen, terwijl de torens in elkaar storten.

Eux et moi van Stephane Breton is een spannende documentaire over een antropoloog die in een uithoek van Nieuw-Guinea een vergeten stam, de Wodani, probeert te begrijpen. Uniek is de wijze waarop de maker zijn invloed op de gemeenschap peilt. Zijn aanwezigheid zorgt voor tomeloze hebzucht. Of is dat de normale gang van zaken in een door de moderne tijd onbedorven samenleving?

Ook August, a moment before the eruption van regisseur Avi Mograbi is een bezienswaardig portret van een samenleving: Het door geweld en wantrouwen verscheurde Israël. Het is blijkbaar levensgevaarlijk om met een camera het gespannen straatleven te observeren.

Marcin Koszalka maakte met Such a nice boy I gave birth to een uiterst hilarisch en pijnlijk portret van de relatie van een filmstudent met zijn ouders.

Behalve filmvertoningen zijn er tijdens het schaduwfestival lezingen met filmmakers, een workshop met regisseur Paul Cohen en de lancering van een politiek gerichte website (www.tropism.org) waar bestrijders van het Amerikaanse imperialisme aan het woord komen.

Ulrik van Tongeren

IDFA van 21 november t/m 1 december in de Balie en City te Amsterdam: tel 020-6201826, website www.idfa.nl

Shadow Documentaire Filmfestival, 21 t/m 27 november in Melkweg Cinema, Amsterdam en filmtheater Cinerama Rotterdam.

www.shadowfestival.nl