Uit: Ravage #15, 22 nov 2002

Verstoorde podiumwetten

Dood Paard maakt naar eigen zeggen politiek theater. Niet over concrete politieke kwesties, maar theater dat de strategie van de mens behandelt en daar uitspraken over doet die discussie uitlokken. Onlangs ging haar nieuwe voorstelling 'Chinindrest take-away' in première.

Eind oktober bezocht ik het Amsterdamse theater Frascati voor de eerste voorstelling van 'Chinindrest take-away'. Na afloop loop ik met het publiek mee, terug naar de bar. Een jonge man neemt naast me plaats. ,,Wat vond je ervan'', vraag ik hem? ,,Zeker niet teleurstellend'', antwoordt hij. ,,En jij?''

,,Verrassend, soms hilarisch, confronterend. Het was hun eerste voorstelling vanavond. Ik had het idee dat de spelers zich nog erg vast hielden aan de tekst, de interactie moest nog op gang komen. De groep moet nog groeien in zijn rol. Ik zou eigenlijk nog een keer terug moeten komen, misschien dat ik dan een zinnig oordeel over Chinindrest take-away kan geven!''

'Er zal gesproken worden over economie, politiek en democratie, maar ook over angst, liefde en voedsel', laat toneelgezelschap Dood Paard in een begeleidend persbericht weten. De gesproken teksten - zelf geschreven of gevonden - worden onder meer begeleid door muziek van dj Steve Green. Door de muziek worden de uitgesproken woorden emoties, en worden er weer emoties opgeroepen bij de spelers. De teksten zijn actueel en persoonlijk.

Verrassend zijn de technische snufjes waarvan de spelers gebruik maakten, zoals een diaprojector die slechts één dia bevat waar elke speler steeds weer een ander verhaal op baseert. En de drie stoere, dansende mechanische poppenmannen, die ook vergroot worden vertoond op een van de beeldschermen. Alle aspecten zoals tekst, techniek en muziek zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, het een versterkt het ander.

,,Wat vond je ervan?'', vraagt acteur Oscar van Woensel mij in het voorbij gaan, de handen gevuld met drie grote glazen bier. ,,Zeker niet teleurstellend'', antwoord ik hem.

Van Woensel en actrice Manja Topper kennen elkaar van de toneelschool in Arnhem. Samen met Kuno Bakker droomden ze al vanaf het eerste jaar van een eigen toneelgezelschap. Direct na de opleiding zijn ze van start gegaan. Gillis Biesheuvel is er later bijgekomen. Samen vormen ze Dood Paard.

De toneelstukken vam Dood Paard zijn experimenteel. Het gezelschap werkt zonder regisseurs en de voorstellingen hebben een actueel karakter. Toch heeft Dood Paard volgens Van Woensel niet bewust voor het experiment gekozen: ,,We zoeken steeds naar een vorm die past bij wat we willen zeggen.''

,,We tasten eigenlijk altijd de 'podiumwetten' af'', vult Topper hem aan. ,,Wat is nou precies toneel, of waarom is het geen toneel meer? We proberen die grenzen zoveel mogelijk op te rekken. Toneel wordt ook abstracter door samen te werken met andere disciplines, bijvoorbeeld met muziek.''

Van Woensel: ,,Van buitenaf is het misschien experimenteel te noemen, maar wij zullen nooit een project beginnen en zeggen: we gaan nu eens dit experiment uitvoeren. We gaan uit van onze eigen ideeën en niet waar het publiek op zit te wachten.''

Na jullie tweede voorstelling 'Wie is er bang voor Virginia Woolf', schreef een recensent dat jullie uitblinken in verknipte en verstoorde personages. Is jullie gezelschap daarom vernoemd naar een gedicht van Gerrit Achterberg (psychiatrisch, pleegde zelfmoord)?

Topper: ,,We kwamen net van de toneelschool af en hadden nog steeds geen naam voor ons gezelschap. Het was moeilijk een naam te vinden, want heel veel namen doen je denken aan dingen die al bestaan. Rob de Graaf, die ons eerste stuk geschreven heeft, zat tijdens een repetitie met een bundel van Gerrit Achterberg in zijn handen en las enkele titels voor. Bij Dood Paard begon bij ons alle drie de neus te krullen. We waren meteen enthousiast. Het is zoiets als 'dood en leven'. Het paard is een symbool van kracht en leven en vruchtbaarheid. Dood, ja, dat spreekt voor zich. We vonden het ook een heel mooi gedicht. Door deze combinatie hebben we voor Dood Paard gekozen.'' 

De voorstelling Chinindrest take-away die ik heb bijgewoond lijkt weinig op die van morgen en waarschijnlijk nog minder op die van volgende week. Hoe kan het publiek hier dan over oordelen en met elkaar praten als mensen volledig verschillende voorstellingen hebben gezien?

Van Woensel: ,,De voorstelling blijft wel gebaseerd op hetzelfde concept. Er zijn elementen die hetzelfde zullen zijn. Volgende week zal nog steeds driekwart van de zinnen beginnen met "ik kan me niet voorstellen dat..." Verhalen die we vertellen komen in een andere volgorde wel weer aan bod.'' 

Topper: ,,Het is de bedoeling dat zich steeds nieuwe elementen zullen aandienen gedurende de voorstellingenreeks. In die zin groeit de voorstelling. Maar toneel is nooit hetzelfde, dat maakt het leuk om te doen. Anders zou ik me erbij vervelen. Bij een film staat je rol er op een gegeven moment op en ben je klaar. Toneel doe je avond na avond en blijft spannend doordat je elke keer weer op een open manier hetzelfde traject ingaat en kijkt wat er gaat gebeuren.''

Jullie leggen in het stuk de nadruk op een aantal negatieve aspecten van onze huidige consumptiemaatschappij. "Gooi je telefoon het raam uit", wordt er geroepen, "spuug op je toetsenbord". In hoeverre trekken jullie deze houding door naar jullie eigen leven?

Topper: ,,Ik denk er over na hoe je een bepaalde ontwikkeling kunt stoppen door er niet meer aan mee te doen, door minder te consumeren en geen telefoon te hebben. Het is geen bevredigende oplossing en daarom doe ik het niet. Maar ik speel wel met de gedachte over hoe het anders zou moeten. Ik heb een gsm omdat iedereen er een heeft, omdat het bestaat. Ik heb daardoor het gevoel dat ik ook zo'n ding nodig heb. Natuurlijk participeer ik net zo goed in onze consumptiemaatschappij, maar niet zonder er over na te blijven denken. Ik sta er wel degelijk bij stil, maar ik kan me er niet van distantiëren.''

Van Woensel: ,,Het is voor het individu een enorme beslissing als je zo extreem zou handelen als in onze tekst wordt voorgesteld.''

Betekent het feit dat jullie zonder regisseur spelen en ruimte voor improvisatie laten, dat het aanwezige 'soort' publiek invloed heeft op het eindresultaat. Verschillen jullie ook naarmate het publiek verschilt?

Topper: ,,Het publiek heeft wel invloed. Bij de eerste voorstelling van Chinindrest take-away was er een soepel publiek aanwezig. De daarop volgende avond was het publiek veel stugger en ontoegankelijker. Dat heeft absoluut zijn weerga op het verloop van de voorstelling. Toch is het niet zo dat het publiek de voorstelling maakt of breekt. Wat we maken is wel autonoom.''

Hoe gaan jullie dan om met een stugger publiek, sluit je je dan ook af?

Topper: ,,Je probeert de mensen dan juist te bereiken. Alleen de manier waarop is anders dan bij een 'soepel' publiek. We moeten het publiek toch op de een of andere manier zien te verleiden, mee krijgen. Maar het blijft vervelend als er iemand tussen het publiek in zit, die pontificaal zijn ongenoegen laat blijken. Daar kun je echt last van ondervinden.'

Oscar van Woensel zegt in zijn toespraak "State of the Union" dat toneel niet commercieel moet zijn, dat er niet moet worden toegegeven aan de vraag van het publiek. Minder publiek betekent minder subsidie, minder subsidie betekent minder mogelijkheden voor nieuwe producties. Zouden jullie absoluut geen concessies doen aan de commercie?

Van Woensel: ,,Nee''. (stilte)

Een toelichting?

Van Woensel (aarzelend): ,,Ik signaleer heel duidelijk een commercialisering van het gesubsidieerde toneel. Neem Joop van de Ende die probeert over subsidies te beschikken, die doet alsof hij een 'soort subsidiënt' is. Je ziet bij het gesubsidieerde toneel een sterke neiging om middelen te hanteren die bij commercieel toneel thuis horen. Ik zou het erg vinden als de normen die nu worden gehanteerd bij gesubsidieerd commercieel toneel de normen van het niet commerciële toneel zou worden.''

Topper: ,,Als land besluiten wij om zoveel procent aan kunst te besteden. Dat doen we omdat we kunst belangrijk vinden. Maar het hoeft niet per se rendabel te zijn, want het kost toch alleen maar geld. Daarnaast bestaan de commerciële kunsten, maar dat vind ik bedrijven. Je kunt je zelfs afvragen in hoeverre dat kunsten zijn. Ik vind het vreemd dat er zo'n vermenging is tussen gesubsidieerd en commercieel toneel.''

Zouden jullie net als Youp van 't Hek weigeren te spelen indien de helft van de kaartjes in de voorverkoop zijn gekocht door bijvoorbeeld de personeelsvereniging van ABN-AMRO.

Topper: ,,Dat zou wel flink balen zijn. Het zou echt kut zijn.''

Van Woensel: ,,Hoe kunnen we nou weigeren te spelen omdat een groep mensen kaartjes koopt. Ik zou er niet eens over twijfelen. Maar ik zou er wel als een berg tegen op zien om voor zo'n publiek te staan.''

Topper: ,,We hebben in het verleden wel eens een groep mensen van een bachelorsparty in het publiek gehad. Die mensen hebben met hun gedrag echt de hele voorstelling kapot gemaakt. Dat vond ik walgelijk. Maar over het algemeen zitten er genoeg mensen in de zaal die echt voor onze voorstelling komen.''

Jullie schrijven ergens dat indien een toeschouwer tevreden of schouderophalend de zaal verlaat, Dood Paard zijn doel voorbij is geschoten. Is theater niet ook bedoeld voor ontspanning? Of willen jullie vooral het politiek bewustzijn stimuleren?

Topper: ,,Ontspanning is toch niet alleen maar friet eten? Je kunt ook een boek lezen om te ontspannen. Je gaat voor je lol naar theater. Maar het is niet speciaal prettiger of lolliger als het helemaal nergens over gaat. Wat mij betreft moet het wel een bepaalde strekking hebben, het moet ergens over gaan.''

Van Woensel: ,,Ik vind het helemaal niet ontspannend als een voorstelling nergens over gaat. Wel vind ik dat theater per definitie ontspannend zou moeten zijn, in de zin waarin kunst ontspannend is. Mensen die alleen geëntertained willen worden, zullen niet snel naar onze voorstellingen komen.''

Topper: ,,En als ze komen, moeten ze hun plan bijstellen.''

Marina Groen

Het gezelschap Dood Paard bezoekt de komende weken Groningen (22 nov/Grand Theatre), Eindhoven (27 nov/Futura), Utrecht (29 nov/Kikker), Leiden (6 dec/LAK), Rotterdam (11/12 dec/Schouwburg), Amersfoort (14 dec/Lieve Vrouw), Amsterdam (20/21 jan/Balie).

www.doodpaard.nl

Fragment uit Chinindrest take-away:

Ik kan me niet voorstellen ...

...dat de gemiddelde Noord Amerikaan vijf keer zo veel als een Mexicaan consumeert.

...dat de gemiddelde Noord Amerikaan tien keer zoveel als een Chinees consumeert.

...dat de gemiddelde Noord Amerikaan dertig keer zoveel als iemand uit India consumeert.

...dat vijfenveertig miljoen Noord Amerikanen geen ziekenfondsverzekering hebben.

...dat Noord Amerikanen jaarlijks vijf miljard dollar aan make-up uitgeven.

...dat Amerika Irak aanvalt.

...dat tolerantie en gastvrijheid haar grenzen kent.

...dat we criminele illegalen terug naar huis sturen.

...dat veiligheid op de eerste plaats komt.

...dat je 24 uur per dag kunt winkelen.

...dat zwoel paars en sensueel chocoladebruin ons door de barre winter zullen loodsen.

...dat ik een muts draag.

...dat Dutch design booming is.

...dat de meerderheid nog geboren moet worden.

...dat alle mensen sterfelijk zijn.

...dat je dood gaat omdat je bent geboren.

...wat een schone oorlog is.

...dat snelheidsbeperkingen alleen voor mensen met kleine auto's zijn.

...dat slechte mannen onweerstaanbaar zijn.

...dat de VS vijanden hebben.

...dat je man snurkt als hij moet neuken.

...dat Ghandi tegenwoordig niet meer zo populair is.

...dat je naar de waarheid zoekt.