Uit: Ravage #14, 1 nov 2002

Interview: Pamela Hemelrijk

Ze nam het op voor Pim Fortuyn en noemde Ayaan Hirsi Ali een Somalische pin-up. De columns van Pamela Hemelrijk in het Algemeen Dagblad zijn inmiddels berucht, mede omdat deze krant ze van tijd tot tijd weigert te plaatsen of censureert. In Niemands Knecht is een groot aantal van haar columns gebundeld.

Pamela Hemelrijk begon haar carrière als journaliste bij het ANP op de redactie binnenland. Sinds 1993 schrijft ze voor het Algemeen Dagblad. In haar columns stelt ze op een soms ironische wijze misstanden aan de kaak of krijgt de gevestigde orde er van langs. Of dit nu de rechterlijke macht is, politieke partijen, omroepen, de pers of de monarchie; niets of niemand wordt door Hemelrijk gespaard. Vanwege haar onverbloemde taalgebruik werden sommige van haar columns door het AD geweigerd of gecensureerd. De hoofdredactie verdedigde telkenmale door te stellen dat een column geen scheldkanonnade mag zijn.

Theo van Gogh schrijft in zijn voorwoord bij Hemelrijks bundel Niemands Knecht: 'Pamela is gek, fanatiek, ongeleid en niet te temmen'. Gevraagd om een toelichting zegt hij dat de columns van Pamela Hemelrijk de neerslag zijn van authentieke woede ,,Zoals de motor van iedere goede columnist verontwaardiging is, is dat bij Pamela zeker de brandstof tot alles'', aldus Van Gogh. ,,Verbazing en verwondering over de hypocrisie en het onrecht in de wereld. Dat wordt bovendien gevoed door een paranoïde wereldbeeld, waarin altijd samenzweringen mogelijk zijn. Vaak denk ik: is dit nog waar, en soms denk ik: ja, Hemelrijk heeft gelijk.''

Haar column 'Het Orakel van Clingendael' over Rob de Wijk is wat dat betreft een eye-opener. De Wijk werd na de 11de september door NOS en NOVA te pas en te onpas opgevoerd als defensie-specialist. Terwijl Clingendael volledig gefinancierd wordt door de departementen van Defensie, Buitenlandse Zaken en Onderwijs. De Wijk is dus feitelijk in dienst van deze ministeries en verkondigt dan ook, als "his master's voice", geen onafhankelijke mening, meent Hemelrijk. Ook tijdens de Kosovo-oorlog praat De Wijk het Navo-standpunt na. Dit soort misstanden zijn haar een doorn in het oog.

Terwijl Hemelrijk zich te goed doet aan twee rijkelijk belegde boterhammen, vraag ik of ze zich in de omschrijving van Van Gogh kan vinden. Hij noemt haar onder meer kwaadaardig.

Hemelrijk: ,,Ik kwaadaardig? Helemaal niet. Ik mag dan misschien niet op m'n mondje gevallen zijn, maar ik heb een hart van goud. Vraag maar aan mijn drie vrienden. Bovendien neem ik het juist altijd voor de losers op. Maar mag ik alsjeblieft terug krabben en bijten als mijn eigen superieuren me dwarsbomen terwijl ik probeer goed werk te leveren? Als ik voor de keus word gesteld om aan die nakletserij mee te doen of mijn baan kwijt te raken, dan kies ik voor het laatste.''

Geef eens een voorbeeld van die nakletserij?

,,Op een gegeven moment stond in alle kranten dat Fortuyn een gevaar voor de samenleving zou zijn. Toen ik in een column schreef dat ik niet begreep waarom, kreeg ik het van alle kanten om mijn oren en werden mijn columns vervolgens geweigerd. Ik wond me al veel langer op over dingen die ik hemeltergend vind, en waarover ik nooit iets in de krant las. Sterker nog: als ik er zelf een verhaal over maakte voor het AD was dat helemaal niet welkom! En bij de andere kranten bleek het er net zo toe te gaan.

,,Op verkiezingsdag is bij mij de bom gebarsten. Toen weigerde het AD mijn column wéér. Dat was voor mij de druppel. Ik heb ik dat stuk vervolgens, zonder toestemming van mijn bazen, op de website van Theo van Gogh gepubliceerd. Ook al kon me dat mijn kop kosten. Maar op deze manier wilde ik het niet meer blijven doen. En zie: ik ben nog steeds niet op de keien gezet, dat valt al reuze mee.''

Vanwaar uw voorliefde voor Pim Fortuyn?

,,Omdat hij in de allereerste plaats waarheidlievend was. Ik zag alleen maar leugens en halve waarheden, die voor zoete koek werden geslikt door het NOS-Journaal. Ik merk nu om me heen dat het heel gewoon is, dat mensen het niet erg vinden om te worden voorgelogen en bedrogen. Hoeveel kennissen ik niet heb horen bezweren dat dit nu eenmaal bij de politiek hoort. Daar staat mijn verstand bij stil. Waarheidliefde en integriteit, dat zijn voor mij onwrikbare fundamentele dingen.

,,Ik vreesde al maanden dat Fortuyn uit de weg zou worden geruimd; ik durfde het alleen niet op te schrijven, bang dat ik niemand op een idee zou brengen. De belangen die met de komst van Fortuyn bedreigd werden, waren zo immens groot dat men geen middel zou schuwen om de man onschadelijk te maken. Dat kon een kind op zijn vingers natellen.

U geeft enorm af op de pers. Is dat begonnen vanwege alle commotie rondom Fortuyn voor en tijdens de verkiezingen?

,,Mijn eerste column over de incest tussen de politiek en de pers dateert al van 1993. 'Nieuwspoortgate' heette dat stukje. Nadat Fortuyn op het toneel verscheen, nam de samenwerking tussen Nieuwspoort en het Binnenhof ongekende vormen aan. Daar ben ik erg van geschrokken.

Uit veel van uw columns komt een ongeremde haat naar voren voor zo'n beetje alles wat riekt naar politieke correctheid. Wat drijft u om deze blinde woede te uiten?

,,Ongeremde haat'' (lacht)! ,,Hoor eens, wie heeft er hier nou patent op ongeremde haat? Ik heb een half jaar lang in de kranten ongeremde haat vanwege Fortuyn geloosd zien worden, en niet alleen in columns. Gewoon in nieuwsberichten. Bijna iedere journalist gedroeg zich ineens alsof hij columnist was. 'Vieze, vuile relnicht', schreef die vent van Trouw over Fortuyn, 'ik hoop dat je in een van je darkrooms aan aids crepeert'. Dat soort dingen las ik. Vind je het gek dat ik ze dan ga verafschuwen? Nou en of dat ik ze verafschuw, schrijf dat maar op.

Wat moet er volgens u veranderen in medialand? 

,,Er moet onafhankelijke verslaggeving komen, die is er niet meer.

Een journalist kan toch niet onafhankelijk zijn?

Verontwaardigd: ,,Oh nee? Dat kan hij net zo goed geen journalist meer wezen. Moet een journalist naar de pijpen van zijn opdrachtgevers dansen, en gewoon opschrijven wat een ander hem influistert? In ruil voor geld? Is dat de bedoeling soms? Journalisten behoren een gebeurtenis zo fair mogelijk te verslaan en beide partijen aan het woord te laten. Dat hoeft tegenwoordig blijkbaar niet meer.

,,Ik zal je uitleggen waarom dat zo is. Paars heeft een jaar of twee geleden de Omroepwet gewijzigd. Zelfs de Raad van State heeft bij die gelegenheid gewaarschuwd dat die wijziging de facto neerkwam op de invoering van een staatsomroep. Dat nieuws heeft de kranten niet eens gehaald. Terwijl hiermee toch de persvrijheid in het geding is. Den Haag Vandaag negeerde straal het debat dat daarover tijdens het vragenuurtje werd gevoerd en ruimde liever de uitzending in voor het huwelijk van Bernhard jr. en Annette Sekrève. Ik heb de handelingen op moeten vragen om erachter te komen wat er was gezegd.

,,Je wordt als journalist stelselmatig gedwarsboomd als je tegen de stroom in roeit, waar je ook werkt. Ach, de meesten hebben een gezin, een hond en een hypotheek, en die laten het dus wel uit hun hoofd. De meeste redactieleden zitten achter hun bureau de persberichten van ministeries over te schrijven en de rest houdt zich onledig met onderwerpen als trends, kleding, tuinieren, wijn en leuke dingen. Ik vind dat een verloochening van je taak, een schande. Ondertussen gebeuren er de verschrikkelijkste dingen, maar de krantenlezer wordt daar niet over ingelicht.

In uw column 'Op volle toeren' maakt u zich erg kwaad over een interview met Ayaan Hirsi Ali op de lokale tv-zender AT5. U noemde haar een Somalische pin-up, naïef slettebakje en kleine hittepetit, die zich in niets onderscheidt van de doorsnee bakvis. Vanwaar deze grove terminologie?

,,Dat heb ik van mijn collega's geleerd. Die schreven: 'vieze, vuile klerenicht, ik hoop dat je crepeert..!' Vervolgens schreven ze dat je tegen dat soort taal geen bezwaar mag maken, omdat dat een beknotting is van hun persvrijheid. Nou zie je wat een lange tenen de zogenaamde geestelijke elite van Nederland heeft.

,,Hugo Brandt Corstius kreeg ooit de PC-Hooftprijs, kort nadat hij Ruding (minister van Financiën in de jaren '80) 'de Eichmann van deze tijd' had genoemd. Elco Brinkman, de toenmalige minister van Cultuur, weigerde die prijs zelf uit te reiken. Let wel: hij hield de toekenning niet tegen, hij paste er alleen voor om Brandt Corstius persoonlijk die prijs te overhandigen. Je had de pers eens moeten horen! Dit was een onaanvaardbare aantasting van de persvrijheid! Minister Brinkman moest aftreden! Enzovoorts.

,,En dan zal ik Hirsi Ali geen slettebakje mogen noemen? Kom op zeg. We kennen in dit land nog altijd het gelijkheidsbeginsel. Artikel 1 van de grondwet is er niet voor niets.

Maar waarom gebruikt u deze terminologie, 'slettebakje'...?

,,Ik heb onlangs nog in een column gezegd dat als iedereen er zo'n halszaak van maakt dat ik het nieuwe troeteldier van de PvdA een slettebakje heb genoemd, ik dat wel terug wil nemen. Hoewel ik erbij blijf dat ik als columnist net zoveel recht heb om mij af en toe een dichterlijke vrijheid te permitteren als Brandt Corstius met zijn Eichmann, Youp van 't Hek met zijn 'rat van Fortuyn', en Gerrit Komrij met zijn 'trol van Lourdes'. De rest hou ik staande. Als ik een onrechtmatige daad heb gepleegd, dan hoor ik het wel van de rechter. Die maakt in dit land uit wat wel en wat niet door de beugel kan, niet de Wiardi Beckmann Stichting. Niemand heeft mij ooit op een journalistieke uitglijder kunnen betrappen. En dan wens ik niet door een stelletje vooringenomen PvdA'ers voor rotte vis te worden uitgemaakt. Laten ze maar een kort geding tegen mij aanspannen als ze kwaad zijn. Graag zelfs.

Was het niet zinvoller geweest om je op de inhoud van het vraaggesprek te richten?

,,Dat heb ik juist gedáán! Ik zat in die studio en zag een jonge vrouw die nog maar koud is afgestudeerd, en die werd ons door AT5 aangeprezen als 'onze gedroomde staatssecretaris'. Dat vond ik op zichzelf al onvoorstelbaar. Wat is dat nou voor bliksemcarrière? Waarom wordt zij geacht nu al ministeriabel te zijn? Op grond waarvan? Omdat ze sinds een paar maanden bij de Wiardi Beckman werkt? Let wel: tijdens dat interview zei ze nog helemaal niets politiek incorrects. Was dat maar waar geweest, dan was ik wel wakker geschrokken. Ik dutte juist in omdat het de overbekende, stokoude, uitgekauwde PvdA-clichés waren, die ik weer over mijn rug kreeg uitgestort.

,,Toen ik voorspelde dat Hirsi Ali landelijke bekendheid zou krijgen, wist ik al dat ze een triomftocht zou gaan maken langs al die talkshows. Dat kan de Wiardi Beckman blijkbaar voor haar regelen. Je wilt me toch niet wijsmaken dat al die talkshows in één en dezelfde week onafhankelijk van elkaar op het idee zijn gekomen om deze relatief onbekende Somalische vrouw een glansrol te geven in hun programma? Terwijl ze, voorzover ik heb kunnen zien, bij AT5 helemaal niets controversieels had gezegd. Dit is het linkse antwoord op Pim Fortuyn dacht ik toen. Ze hebben haar van stal gehaald en mediatraning gegeven. Vervolgens wordt ze eerst naar AT5 gestuurd voor een generale repetitie op een lokale zender. Gaat dat goed, dan mag ze er straks bij Barend en van Dorp een schepje bovenop doen om vervolgens bij Rondom Tien de kroon op het werk zetten. Dat is precies wat er is gebeurd, ik heb helemaal gelijk gekregen.

U was onlangs bij AT5 aangenomen voor een wekelijks gesproken column. Na een week heeft Marianne Bakker van AT5 u weer ontslagen, omdat u volgens haar met de column over Hirsi Ali uw eigen nest bevuilde.

,,Let wel, Bakker zei daarbij verwijtend de hele dag suf te zijn gebeld door de PvdA. Ze gaf dus eigenlijk met zoveel woorden toe dat ik er door AT5 uit werd gegooid op instigatie van de PvdA. Wie nou nog niet gelooft dat AT5 zich voor de kar van de PvdA laat spannen, die moet wel stekeblind zijn.

In diezelfde column schrijft u dat Opzij-hoofdredactrice Ciska Dresselhuys een geschiktere kandidaat voor Emancipatiezaken was geweest dan Hirsi Ali. Meent u dat werkelijk? Dresselhuys heeft geen respect voor vrouwen met een hoofddoekje, ze accepteert geen vrije keuze.

,,Het is niet aan mij om iemand als kandidaat voor te dragen voor een ministerschap. Maar als ze dan toch iemand uitnodigen om een gesprek mee te voeren over deze materie, lag Ciska Dresselhuys met al haar ervaring en kennis een stuk meer voor de hand. Ik weet zeker dat ik dan niet had zitten vechten om niet in slaap te vallen in de studio.

Dresselhuys heeft overigens alleen gezegd dat ze vrouwen met hoofddoekjes niet aanneemt op de redactie van Opzij. Je gaat toch ook niet iemand die roept 'uw rechtsstaat is de onze niet', om maar eens een vertrouwde krakersterm van stal te halen, benoemen als officier van justitie? Dan ontken je je eigen taak. En als je een feministisch maandblad, dat al jaren strijdt voor gelijkberechtiging van de vrouw, laat volschrijven door een gesluierde journaliste, dan sla je pas echt een pleefiguur. Want die twee dingen zijn lijnrecht met elkaar in strijd.

Wat vindt u van al die aandacht en solidariteitsacties voor Hirsi Ali nu ze bedreigd wordt, terwijl Pim Fortuyn min of meer dezelfde kritiek had op de islam. Hij werd door diezelfde mensen van de PvdA uitgemaakt voor racist en verketterd.

,,Hoe kort van memorie denken die kranten eigenlijk dat hun lezers zijn, vraag ik me af? Eerst was Fortuyn een gevaar voor de samenleving en nu is Hirsi Ali een heldin en een martelares, omdat zij hetzelfde beweert. Blijkbaar heeft de PvdA haar nodig als spil, om een draai van 180 graden aan het publiek te verkopen. Ze kunnen per slot van rekening moeilijk van de ene op de andere dag bekendmaken dat de PvdA, bij nader inzien, Fortuyns mening deelt dat de islam een achterlijke cultuur is. Dat zou zelfs de parlementaire pers een beetje raar vinden. Dus doen ze het zo.

,,Jacques Wallage was er natuurlijk meteen als de kippen bij om in HP/de Tijd te verklaren dat 'een aanval op Hirsi Ali een aanval was op de hele PvdA'. En zo kan de PvdA zichzelf presenteren als de martelaar van de vrijheid van meningsuiting. En de pers stinkt daar weer met open ogen in.''

Wanneer ik VVD-leider Zalm op tv hoor zeggen al het vertrouwen te hebben verloren in de LPF, bel ik Hemelrijk voor een eerste reactie op de val van het kabinet. Ze blijkt zeer geëmotioneerd:

,,Ik had het al voorspeld. Ik heb op 15 mei dit jaar met diverse mensen gewed dat dit kabinet kerstmis niet zou halen. Daar zou die oligarchie op het Binnenhof, geholpen door vriendjes in Nieuwspoort en Hilversum wel voor zou zorgen. Wederom heb ik gelijk gekregen. Mijn commentaar luidt: het volkomen legale, democratische protest van 1,6 miljoen Nederlanders is vakkundig in de wieg gesmoord, eerst in bloed, en vervolgens qua tekst, in drukinkt. En dat in minder dan vijf maanden. Knap werk!''    

Marina Groen

Niemands Knecht. Pamfletten uit het Hemelrijk 1993-2002 is verschenen bij uitgeverij Aspekt.