Uit: Ravage #7, 17 mei 2002

Angst voor de Megabanenmarkt

Bijna alle bijstandsgerechtigden in Amsterdam zijn inmiddels opgeroepen voor de Megabanenmarkt. Volgens de gemeente is het een groot succes. Belangenorganisaties voor uitkeringsgerechtigden weten wel beter. Zij kregen de afgelopen maanden talloze angstige en woedende mensen op hun spreekuren.

De Megabanenmarkt is een initiatief van voormalig wethouder Van der Aa en maakt onderdeel uit van 'Het Plan van Aanpak' dat de wanorde bij de sociale dienst in Amsterdam moest herstellen. Minister Vermeend had deze dienst vanwege haar falen onder curatele gesteld. Een van de kritiekpunten was dat de dienst er niet in slaagde mensen aan een betaalde baan te helpen. De Megabanenmarkt moest dit oplossen.

Tussen 1 oktober vorig jaar en 1 mei dit jaar kregen alle bijstandsgerechtigden met sollicitatieplicht in Amsterdam een oproep voor de banenmarkt. Daar zou men begeleid worden naar betaald werk. Wanneer men geen gehoor gaf aan de oproep werd gedreigd met een korting op de uitkering. Hoewel het officieel de bedoeling was zoveel mogelijk mensen aan een betaalde baan te helpen, viel in de talloze gesprekken in de media met Van der Aa, de directeur van de sociale dienst André Jansen en minister Vermeend van Sociale Zaken geregeld de zinsnede "stopzetten van uitkeringen".

Succes

Op 1 mei, de Dag van de Arbeid, werd op de banenmarkt voor het personeel een klein feestje gehouden. Er waren toespraken van André Jansen en van de nieuwe wethouder van Sociale Zaken, Rob Oudkerk. Enthousiast vertelde Jansen, dat er 2.000 uitkeringen waren stopgezet en dat de banenmarkt dus een groot succes was.

De lokale tv-zender AT5 zond een uitgebreide reportage van de dag uit. De organisatoren van de banenmarkt, de sociale dienst en NV Werk hebben bij deze lokale tv-zender zendtijd gekocht om hun standpunten uit te kunnen dragen. In deze gekochte zendtijd organiseren journalisten van AT5 ogenschijnlijk objectieve discussies en reportages, zoals 'Maandag baandag'. Hiervoor worden af en toe ook uitkeringsgerechtigden of vertegenwoordigers van de vakbond uitgenodigd om wat kritische kanttekeningen te plaatsen bij knelpunten in de uitvoering van de banenmarkt. Daarop kunnen de bovengenoemde beleidsmakers dan weer uitgebreid reageren.

In de propagandaverhalen van deze lieden is de banenmarkt een groot succes. Als je alleen kijkt naar de uitstroomcijfers zal het dat ook wel zijn. Hoewel, er zijn slechts rond de 500 van de 45.000 uitkeringsgerechtigden daadwerkelijk via de banenmarkt aan betaald werk geholpen. Waaronder waarschijnlijk ook nog een groep, die nog maar kort een uitkering had en sowieso werk had gevonden.

Bedreigd

Er is wel een ander effect. Vanuit mijn functie als medewerker van de Bijstandsbond sprak ik mensen die snel een willekeurig uitzendbaantje hadden genomen om zo de banenmarkt te omzeilen. Ook lieten mensen met deeltijdwerk of een WAO-uitkering die slechts rond de 100 euro beneden het sociale minimum zaten, hun recht op aanvullende bijstand maar zitten. In de propagandaverhalen is het opjaagbeleid succesvol, het menselijke aspect blijft buiten beschouwing.

Alle propagandaverhalen ten spijt, kregen de spreekuurmedewerkers van de Bijstandsbond, de WBVA, Oost Alarm en andere organisaties de afgelopen maanden een golf van machteloze woede en angst over zich heen. Veel mensen voelden zich bedreigd in hun bestaan. Als je uitkering wordt stopgezet en je bent niet in staat om te werken of je kunt geen betaald werk vinden, wat dan? Hoewel veel mensen daadwerkelijk in moeilijkheden zijn gekomen, lijkt het aantal strafkortingen tot nu toe beperkt te zijn.

Veel arbeidsongeschikten zijn na veel slapeloze nachten toch weer afgekeurd en lijken voorlopig met rust te worden gelaten. Voor hen lijkt - zoals al vaker in het verleden gebeurd is na uitspraken over een strenge aanpak door politici - de soep niet zo heet te worden gegeten als hij is opgediend. Maar er is ook een groep die wel degelijk onder druk gezet wordt om onder bedreiging van strafkortingen allerlei slecht betaald flexibel werk te accepteren dat ze niet willen.

Gekleurd

Pogingen de woede en angst onder de aandacht van de politici in de gemeenteraad of bij beleidsmakers van de sociale dienst te brengen zijn mislukt. De conclusies uit een zwartboek over de ervaringen na de eerste vijf weken van de banenmarkt werden weggewuifd. Toen de werkelijkheid van de bijstandsgerechtigden doordrong tot de gemeenteraad en er kritische vragen werden gesteld in een commissievergadering, deelde de directeur van de sociale dienst mee dat de verhalen van de belangenorganisaties niet geloofd moeten worden. Ze zouden een zeer gekleurde weergave van de werkelijkheid geven. Er volgde nog wel een discussie in de gemeenteraad, maar deze bleef in feite zonder consequenties.

De gemeente liet ook onderzoeken uitvoeren onder de bezoekers van de banenmarkt die zouden aantonen dat de overgrote meerderheid tevreden is. Dus waar zeuren de belangenorganisaties over? Dat er een zeer suggestieve vraagstelling in het tevredenheidsonderzoek zit, bleef buiten beschouwing.

De kersverse wethouder van Sociale Zaken, Oudkerk, gaf er blijk van dat hij zich de principes van de propagandamachine snel eigen had gemaakt. In een van de AT5 programma's vertelde hij dat hij op zijn spreekuur als Amsterdamse huisarts had ervaren dat veel mensen het vreselijk vinden om arbeidsongeschikt verklaard te worden. Dit omdat ze dan het idee krijgen dat ze als oud vuil aan de kant worden gezet. Met de banenmarkt is dat nu voorbij, meende Oudkerk. Er wordt weer aandacht aan de mensen besteed, en er wordt alles ondernomen om hen, desnoods via vrijwilligerswerk, een volwaardige plaats in onze samenleving te bieden. We laten de mensen niet meer in de steek!

Alweer is de werkelijkheid die bijstandsgerechtigden ervaren anders. Mensen worden onder druk gezet allerlei baantjes te aanvaarden, die ze eigenlijk niet willen, waarbij voorbij gegaan wordt aan hun ontplooiingsmogelijkheden. Iemand die met toestemming van en betaald door de Sociale Dienst net een computeropleiding heeft afgerond, krijgt tijdens het intakegesprek op de banenmarkt geen gelegenheid in die branche te solliciteren. Hij wordt onder druk gezet op de bloemenveiling in Aalsmeer ongeschoold werk te verrichten.

Mensen die tijdens de intake vragen om een kortdurende scholing of begeleiding naar een beroep, waarin ook vacatures bestaan, wordt dat geweigerd met het argument: "als sociale dienst medewerker heb ik mijn studie ook in de avonduren moeten doen, naast een flexibel baantje, doet u dat ook maar".

Sollicitatieplicht

Over stimuleren gesproken. Voor vele tientallen actie- en vrijwilligersgroepen die draaien op (bewust) baanlozen die dit werk met behoud van uitkering doen, loopt de continuïteit gevaar. Er bestaat geen enkel begrip voor bijstandsgerechtigden die zeggen: "ik zit al een hele tijd in de uitkering, ik heb mezelf al sociaal geactiveerd en werk gevonden dat bij me past, geef me vrijstelling van de sollicitatieplicht". Daarmee wordt iedere discussie over alternatieven voor de huidige werk werk werk ideologie in de kiem gesmoord. Zeggenschap over je eigen leven, laat staan over de maatschappij waarin je leeft, het kan niet. Mensen worden gezien als arbeidskrachten, niet als mens.

In de nieuwe economie moeten de traditionele arbeiders die in loondienst waren op basis van een arbeidscontract waaraan ze bestaanszekerheid kunnen ontlenen met vast werk en een redelijk loon, met in het verlengde daarvan collectieve verzekeringen voor ziekte, werkloosheid of ouderdom, worden omgevormd en gedisciplineerd tot de nieuwe arbeidskracht. Deze is niet in loondienst maar, geheel volgens de neo-liberale ideologie, zelf ondernemer. Hij of zij opereert op een markt als ondernemer die het product arbeidskracht verkoopt waarvan de prijs wordt bepaald door de wetten van vraag en aanbod, al concurrerend met andere arbeidskrachten.

In de nieuwe economie moeten mensen vrolijk van het ene karweitje naar het andere huppelen, daarbij de kwaliteit van het product arbeidskracht op peil houdend door in de vrije uren voortdurend bij te scholen. Verzekeringen tegen ziekte of gebrek is je persoonlijke verantwoordelijkheid. Wie dat niet kan betalen, of wie niet mee kan of wil in deze concurrentie-carrousel van de markt heeft pech gehad en krijgt te maken met een streng disciplineringsregime of wordt eenvoudigweg in de steek gelaten.

Piet van der Lende

Bijstandsbond Amsterdam