Ravage   ● Archief    ● Overzicht 2002    ● Overzicht #2


Uit: Ravage #2 , 1 februari 2002

Kinetisch Noord

Een professionele vrijplaats langs het IJ

Op de voormalige NDSM-scheepswerf in Amsterdam Noord wordt de komende twee jaar zo'n 22.500 vierkante meter 'broedplaats' gerealiseerd. Volgens de initiatiefgroep Kinetisch Noord moet de multidisciplinaire cultuurwerf gaan fungeren als katalysator voor de stedelijke ontwikkeling van een deel van de Noordelijke IJ-oevers. Onlangs presenteerde ze haar plannen in 'Expeditie II: Klaar om te bouwen'.

Achter het Centraal Station in Amsterdam wijzen vrouwen met bouwvakkershelmen op hun hoofd mij en andere 'expeditieleden' op de boot die naar de aan de overkant van het IJ gelegen voormalige scheepswerf van de Nederlandsche Dok- en Scheepvaartmaatschappij (NDSM) zal brengen. Daar zullen de huidige en toekomstige werfgebruikers middels theater, muziek, video's en internet hun plannen voor een multidisciplinaire cultuurwerf presenteren.

Volgens de initiatiefgroep Kinetisch Noord moet de werf "een dynamische plaats" worden waar "jonge theatermakers, filmmakers, muzikanten, beeldend kunstenaars en podiumkunstenaars zich naar hartelust kunnen ontwikkelen en waar ruimte is om te experimenteren". Een plek waar "de synergie tussen de gebruikers via uitwisseling, raakvlakken en samenwerking daadwerkelijk leidt tot een tintelende (artistieke) meerwaarde" en niet te vergeten "het publiek zijn culturele hart kan ophalen". Mooie woorden die verwachtingen scheppen.

Glühwein

Wanneer we de voormalige scheepswerf naderen wordt op de wal in een olievat een vuur ontstoken. Twee reusachtige scheepskranen steken dreigend af tegen de inmiddels duistere hemel. Enkele andere brandende olievaten markeren de route die ons langs de scheepskranen en de langzaam in het water glijdende hellingbanen, waaronder ateliers zijn gevestigd, naar twee enorme loodsen brengt.

In de 'Docklandshal' vullen de dreigende klanken van een eenzame vioolspeler de donkere en tochtige ruimte. De in een bus geserveerde Glühwein zorgt voor enige warmte. Vol verwachting over wat komen gaat verzamelen we ons voor de enorme schuifdeuren die toegang verschaffen tot de belendende hal, de 'Cultuurloods'.

Nadat de deuren geopend worden ontnemen dichte rookwolken ons het zicht op wat zich daar afspeelt. Vreemde wezens op stelten schieten ons te hulp en wijzen ons met hun schijnwerpers de weg naar een podium. Elders in de hal wordt ondanks het schaarse licht druk geskated in een reusachtige half-pipe. Hier en daar staan video-installaties en informatieborden opgesteld waarop toekomstige gebruikers hun plannen presenteren.

Even waan ik me terug in een niet zo ver verleden toen aan de overkant van het IJ, daar waar nu een nieuwe stadswijk uit de grond is gestampt, in de gekraakte loodsen en pakhuizen regelmatig soortgelijke evenementen vol vuur, rook, muziek, theater en performances plaatsvonden. Maar al tijdens de boottocht was een blik naar de linkeroever van het IJ voldoende om te weten dat dit verleden tijd is. Het daar gelegen voormalige kraakpand de Silo is inmiddels veranderd in een woontoren voor tweeverdieners. De nieuwe bewoners kunnen vanuit hun luxueuze appartementen de komende jaren nauwgezet volgen hoe een van haar voormalige gebruikers, het Silo-theater, op de NDSM-werf aan haar nieuwe voorstellingen werkt.

Katalysator

Het Silo-theater is niet de enige groep die - noodgedwongen - haar toevlucht heeft genomen tot de NDSM-werf. Het skatepark uit Vrieshuis Amerika en talloze theatergroepen, beeldend kunstenaars en 'culturele ondernemers' die hun onderkomen hadden in een van de inmiddels ontruimde en gesloopte pakhuizen en loodsen aan de zuidoever van het IJ zijn op de werf neergestreken. Er valt immers niks meer te kraken, in ieder geval niet voor langere tijd. Als alles goed gaat mogen ze hier tenminste de komende tien of misschien wel vijfentwintig jaar blijven.

Het NDSM-terrein is geen gekraakte vrijplaats, maar een legale 'broedplaats' die met miljoenen uit de gemeentekas gerealiseerd moet gaan worden. Het stadsdeel Amsterdam Noord heeft grootse plannen met dit deel van de Noordelijke IJ-oevers. Samen met private organisaties heeft zij de CV/BV Durf opgericht die moet zorgen dat hier over tien jaar een bloeiende stadswijk vol woningen en bedrijven verrijst. Hiervoor moet deze plek eerst een betere uitstraling krijgen. De "multidisciplinaire cultuurwerf" op het NDSM-terrein moet daarom gaan fungeren "als katalysator voor de stedelijke ontwikkeling van een deel van de Noordelijke IJ-oevers van Amsterdam Noord".

Deze laatste woorden komen niet van de gemeente, maar van de initiatiefgroep Kinetisch Noord. Een groep die voor een groot deel bestaat uit oud-krakers die deze 'katalysator'functie al eens vervuld hebben aan de andere kant van het IJ. De IJ-oevers, en eigenlijk heel Amsterdam, danken hun allure immers voor een groot deel aan de krakers die in de verlaten loodsen en pakhuizen experimenteerden met kunst, theater, feesten, muziek en een spannend dagelijks leven.

Plan

Inmiddels zijn de plekken voor dit soort experimenten op de vingers van één hand te tellen. Mede hierom besloten vijf leden van het Gilde van Werkgebouwen, een vereniging van (gekraakte) woon-werkpanden aan het IJ, toe te happen toen Amsterdam Noord in oktober 1999 een prijsvraag uitschreef waarin gezocht werd naar een creatieve ondernemer die de voormalige NDSM-werf voor tenminste vijf jaar kon ontwikkelen tot een veelzijdige culturele verzamelplaats. Veel van de Gilde-leden hadden al langer een oogje laten vallen op de NDSM-werf omdat dit na alle ontruimingen een van de schaarse plekken leek te zijn waar hun experimenten konden worden voortgezet. De prijsvraag bood een uitgelezen kans om deze plek in handen te krijgen.

De Gilde-leden richtten de werkgroep Kinetisch Noord op en maakten samen met vier architectenbureaus en het organisatie- en adviesbureau Vof de Verandering (voorheen de Vakgroep) een plan voor het 86 duizend vierkante meter tellende terrein. Kinetisch Noord won de prijsvraag en kreeg van stadsdeel Amsterdam Noord de gelegenheid om een haalbaarheidsonderzoek uit te laten voeren.

De werkgroep werd een stichting en ging aan de slag om het plan financiële en organisatorische handen en voeten te geven. In juni vorig jaar werd het haalbaarheidsonderzoek De IJsprong van Kinetisch Noord afgerond en in december werd het concept Plan van Aanpak gepresenteerd. Nu is men dus 'klaar om te bouwen'. Voordat men daadwerkelijk kan beginnen moet het plan deze maand door de deelraad en de projectgroep Broedplaats worden goedgekeurd. Daarna kan het huurcontract worden getekend.

Het stadsdeel Noord wordt als eigenaar en verhuurder van het terrein geacht 5 miljoen euro te steken in de benodigde nood- en basisvoorzieningen, de inrichting van het buitenterrein en het onderhoud van het casco. De toegezegde 7 miljoen uit het Broedplaatsfonds wordt door de stichting gebruikt voor de 'casco-inbouw' en infrastructuur.

De bouw van de ateliers en werkplaatsen komt voor rekening van de gebruikers zelf. Het is de bedoeling dat ze hierbij hun fantasie zoveel mogelijk de vrije loop laten: film en theaterzalen op verschillende hoogtes, ongelijksoortige ateliers met houten deuren en staalplaten, skaters die "als piranha's in een aquarium langs een glazen wand scheren", ateliers in de enorme bouwkranen... alles is mogelijk.

Clusters

Hoe het er precies uit gaat zien ligt aan de gebruikers zelf. De plannen van Kinetisch Noord beperken zich tot de infrastructuur. De Cultuurloods zal in ieder geval een groot manifestatieplein bevatten waaraan een skatepark van 1500 vierkante meter, een evenementsgedeelte met een grote multifunctionele ruimte voor try-outs, concerten, film- en theatervoorstellingen en de ateliers en werkruimten zullen grenzen.

Het afgelopen jaar zijn al de noodzakelijke investeringen gedaan om acute problemen zoals lekkages, loshangende glasplaten in het dak en het ontbreken van een goede stroomvoorziening te verhelpen. Hierdoor konden gebruikers die de ambtelijke en politieke molen niet wilden afwachten al aan de slag gaan en met minimale middelen een werkruimte creëren.

Op een aantal grote terreinvergaderingen heeft iedereen zijn plannen en wensen uiteen kunnen zetten en zijn er teams geformeerd rond zaken als beheer en onderhoud, de artistieke invulling van het programma, de bouwwerkzaamheden en het buitenterrein. Kandidaat huurders hebben clusters gevormd die gezamenlijk plannen ontwikkelen voor hun werkruimtes en ateliers.

Sommige clusters zoals de Oostvleugel, waarin onder andere het Silotheater, Hendrik Jan de Stuntman en andere theatermakers, beeldhouwers en muzikanten zich hebben verenigd, het Skatepark en het aan de kade te vestigen strobalencafé de Houten Kop hebben al een definitief ontwerp gemaakt voor de bouw en inrichting van hun gezamenlijke plek in de Cultuurloods en op het buitenterrein. Andere clusters zijn deze maand in de loods aan de slag gegaan en hebben een eerste schetsplan van hun toekomstige werkplaats gemaakt.

Ook hebben er op de NDSM-werf al diverse grote en kleine evenementen plaatsgevonden, zoals het Over 't IJ Festival met de Dogtroep die een van de vaste gebruikers is van het terrein, een voorstelling van de Russische theatergroep Derevo, vlooienmarkten, het Oud en Nieuwfeest 'Alice in Dockland' en de Barclay Catwalk. Ook voor het komende jaar staat al het nodige op het programma.

Melkkoe

De zesduizend vierkante meter tellende Docklandshal zal worden gebruikt voor grootschalige activiteiten voor duizend tot achtduizend bezoekers. Theater- en muziekshows, danceparty's, festivals, tentoonstellingen, markten, maar ook bedrijfs- en personeelsfeesten behoren de komende vijf jaar tot de mogelijkheden.

De Docklandshal zal een groot deel van de benodigde exploitatiekosten moeten generen. Toch zal volgens het Plan van Aanpak "elk project nauwkeurig worden gewogen en afgezet tegen de artistieke uitgangspunten van de NDSM-werf." De Barclay-catwalk voldoet hier blijkbaar aan, maar het verzoek van een meer dan bekende sportschoenenproducent voor het huren van de hal werd afgewezen. Volgens Mireille de Ruiter van Kinetisch Noord wordt over dit soort beslissingen met alle gebruikers gesproken. ,,Dat moet ook zo blijven, wat ons betreft.''

De vraag is hoe kritisch je kunt zijn. Alleen door een goedlopende Docklandshal kan de huurprijs in de Cultuurloods, die de komende tien jaar ruimte wil bieden aan beginnende kunstenaars en andere culturele ondernemers, laag blijven. Het streven is een prijs van zo'n 25 euro per vierkante meter per jaar. ,,Of dat haalbaar is weten we niet, misschien dat het een paar euro meer wordt. Maar ook dat bedrag is waarschijnlijk voor veel mensen nog te hoog'', zegt Mireille.

De te hoge huurprijs vormt bij veel (nog te realiseren) broedplaatsen een probleem. Voor een deel wordt deze veroorzaakt door de (te) hoge eisen op gebied van veiligheid en hygiëne die de overheid en openbare diensten als de brandweer en de politie aan de ruimtes stellen. De hiervoor noodzakelijke verbouwingen brengen veel kosten met zich mee. Kinetisch Noord noemt in haar laatste nieuwsbrief de strenge regelgeving van de overheid een van de voornaamste bedreigingen voor het mislukken van het project. ,,Natuurlijk willen wij ook dat het terrein en de loodsen veilig en hygiënisch zijn'', zegt Mireille, ,,maar wij pleiten voor minimale eisen op dit gebied.''

Bedreiging

Over dit en veel andere zaken, zoals de mogelijkheid om ook op het terrein te mogen wonen, moet de komende tijd nog druk onderhandeld worden. De leden van Kinetisch Noord hebben zich inmiddels ontwikkeld tot professionele projectontwikkelaars. Hetgeen volgens Mireille door veel mensen al positief wordt ervaren: ,,Veel van ons hebben jarenlang ervaring met woonwerkpanden waar je je altijd tegen de gemeente en eventuele marktpartijen richtte. Nu moeten we ermee samenwerken en een deugdelijk financieel en organisatorisch onderbouwd plan maken. Dat is ook wel eens prettig en tevens een uitdaging.''

De vraag is in hoeverre je hierdoor nog steeds je eigen ideeën en verlangens vorm kunt geven zonder al teveel concessies te hoeven doen. ,,Wij willen de regie in handen houden'', zegt Mireille. ,,Anders is de lol er snel vanaf en laten we het hele project varen.''

Terwijl de mondelinge presentatie van de plannen overstemd wordt door het geluid van de skaters in de half-pipe dwaal ik nog eens door de immense hallen. Buiten trotseer ik de koude havenwind om nog eenmaal een blik te werpen naar de overkant van het IJ. De Silo tekent zich trots af tegen de bewolkte sterrenhemel, verder naar links zijn de contouren zichtbaar van de architectonisch verantwoorde nieuwe wijken rond de IJ-haven. Over tien jaar zal ook op deze plek zo'n nieuwe stadswijk verrijzen. Worden de creatieve pioniers dan weer bedankt voor hun katalysator functie? Of zijn ze voor die tijd al vertrokken naar een nieuwe vrijplaats waar hun verlangen naar autonomie en zelfwerkzaamheid niet wordt gedwarsboomd door de regels die aan een 'professionele broedplaats' worden opgelegd?

Freek Kallenberg

Meer info op www.ndsm.nl

 

.Terug naar boven