●
Ravage ●
Archief
● Overzicht
2002 ● Overzicht
#2 Kinetisch
Noord
Een professionele vrijplaats langs het IJ Volgens
de initiatiefgroep Kinetisch Noord moet de werf "een dynamische
plaats" worden waar "jonge theatermakers, filmmakers, muzikanten,
beeldend kunstenaars en podiumkunstenaars zich naar hartelust kunnen
ontwikkelen en waar ruimte is om te experimenteren". Een plek waar
"de synergie tussen de gebruikers via uitwisseling, raakvlakken
en samenwerking daadwerkelijk leidt tot een tintelende (artistieke)
meerwaarde" en niet te vergeten "het publiek zijn culturele
hart kan ophalen". Mooie woorden die verwachtingen scheppen. Glühwein Wanneer
we de voormalige scheepswerf naderen wordt op de wal in een olievat
een vuur ontstoken. Twee reusachtige scheepskranen steken dreigend af
tegen de inmiddels duistere hemel. Enkele andere brandende olievaten
markeren de route die ons langs de scheepskranen en de langzaam in het
water glijdende hellingbanen, waaronder ateliers zijn gevestigd, naar
twee enorme loodsen brengt. In
de 'Docklandshal' vullen de dreigende klanken van een eenzame vioolspeler
de donkere en tochtige ruimte. De in een bus geserveerde Glühwein zorgt
voor enige warmte. Vol verwachting over wat komen gaat verzamelen we
ons voor de enorme schuifdeuren die toegang verschaffen tot de belendende
hal, de 'Cultuurloods'. Nadat
de deuren geopend worden ontnemen dichte rookwolken ons het zicht op
wat zich daar afspeelt. Vreemde wezens op stelten schieten ons te hulp
en wijzen ons met hun schijnwerpers de weg naar een podium. Elders in
de hal wordt ondanks het schaarse licht druk geskated in een reusachtige
half-pipe. Hier en daar staan video-installaties en informatieborden
opgesteld waarop toekomstige gebruikers hun plannen presenteren. Even
waan ik me terug in een niet zo ver verleden toen aan de overkant van
het IJ, daar waar nu een nieuwe stadswijk uit de grond is gestampt,
in de gekraakte loodsen en pakhuizen regelmatig soortgelijke evenementen
vol vuur, rook, muziek, theater en performances plaatsvonden. Maar al
tijdens de boottocht was een blik naar de linkeroever van het IJ voldoende
om te weten dat dit verleden tijd is. Het daar gelegen voormalige kraakpand
de Silo is inmiddels veranderd in een woontoren voor tweeverdieners.
De nieuwe bewoners kunnen vanuit hun luxueuze appartementen de komende
jaren nauwgezet volgen hoe een van haar voormalige gebruikers, het Silo-theater,
op de NDSM-werf aan haar nieuwe voorstellingen werkt. Katalysator Het
Silo-theater is niet de enige groep die - noodgedwongen - haar toevlucht
heeft genomen tot de NDSM-werf. Het skatepark uit Vrieshuis Amerika
en talloze theatergroepen, beeldend kunstenaars en 'culturele ondernemers'
die hun onderkomen hadden in een van de inmiddels ontruimde en gesloopte
pakhuizen en loodsen aan de zuidoever van het IJ zijn op de werf neergestreken.
Er valt immers niks meer te kraken, in ieder geval niet voor langere
tijd. Als alles goed gaat mogen ze hier tenminste de komende tien of
misschien wel vijfentwintig jaar blijven. Het
NDSM-terrein is geen gekraakte vrijplaats, maar een legale 'broedplaats'
die met miljoenen uit de gemeentekas gerealiseerd moet gaan worden.
Het stadsdeel Amsterdam Noord heeft grootse plannen met dit deel van
de Noordelijke IJ-oevers. Samen met private organisaties heeft zij de
CV/BV Durf opgericht die moet zorgen dat hier over tien jaar een bloeiende
stadswijk vol woningen en bedrijven verrijst. Hiervoor moet deze plek
eerst een betere uitstraling krijgen. De "multidisciplinaire cultuurwerf"
op het NDSM-terrein moet daarom gaan fungeren "als katalysator
voor de stedelijke ontwikkeling van een deel van de Noordelijke IJ-oevers
van Amsterdam Noord". Deze
laatste woorden komen niet van de gemeente, maar van de initiatiefgroep
Kinetisch Noord. Een groep die voor een groot deel bestaat uit oud-krakers
die deze 'katalysator'functie al eens vervuld hebben aan de andere kant
van het IJ. De IJ-oevers, en eigenlijk heel Amsterdam, danken hun allure
immers voor een groot deel aan de krakers die in de verlaten loodsen
en pakhuizen experimenteerden met kunst, theater, feesten, muziek en
een spannend dagelijks leven. Plan Inmiddels
zijn de plekken voor dit soort experimenten op de vingers van één hand
te tellen. Mede hierom besloten vijf leden van het Gilde van Werkgebouwen,
een vereniging van (gekraakte) woon-werkpanden aan het IJ, toe te happen
toen Amsterdam Noord in oktober 1999 een prijsvraag uitschreef waarin
gezocht werd naar een creatieve ondernemer die de voormalige NDSM-werf
voor tenminste vijf jaar kon ontwikkelen tot een veelzijdige culturele
verzamelplaats. Veel van de Gilde-leden hadden al langer een oogje laten
vallen op de NDSM-werf omdat dit na alle ontruimingen een van de schaarse
plekken leek te zijn waar hun experimenten konden worden voortgezet.
De prijsvraag bood een uitgelezen kans om deze plek in handen te krijgen.
De
Gilde-leden richtten de werkgroep Kinetisch Noord op en maakten samen
met vier architectenbureaus en het organisatie- en adviesbureau Vof
de Verandering (voorheen de Vakgroep) een plan voor het 86 duizend vierkante
meter tellende terrein. Kinetisch Noord won de prijsvraag en kreeg van
stadsdeel Amsterdam Noord de gelegenheid om een haalbaarheidsonderzoek
uit te laten voeren. De
werkgroep werd een stichting en ging aan de slag om het plan financiële
en organisatorische handen en voeten te geven. In juni vorig jaar werd
het haalbaarheidsonderzoek De IJsprong van Kinetisch Noord afgerond
en in december werd het concept Plan van Aanpak gepresenteerd.
Nu is men dus 'klaar om te bouwen'. Voordat men daadwerkelijk kan beginnen
moet het plan deze maand door de deelraad en de projectgroep Broedplaats
worden goedgekeurd. Daarna kan het huurcontract worden getekend. Het
stadsdeel Noord wordt als eigenaar en verhuurder van het terrein geacht
5 miljoen euro te steken in de benodigde nood- en basisvoorzieningen,
de inrichting van het buitenterrein en het onderhoud van het casco.
De toegezegde 7 miljoen uit het Broedplaatsfonds wordt door de stichting
gebruikt voor de 'casco-inbouw' en infrastructuur. De
bouw van de ateliers en werkplaatsen komt voor rekening van de gebruikers
zelf. Het is de bedoeling dat ze hierbij hun fantasie zoveel mogelijk
de vrije loop laten: film en theaterzalen op verschillende hoogtes,
ongelijksoortige ateliers met houten deuren en staalplaten, skaters
die "als piranha's in een aquarium langs een glazen wand scheren",
ateliers in de enorme bouwkranen... alles is mogelijk. Clusters Hoe
het er precies uit gaat zien ligt aan de gebruikers zelf. De plannen
van Kinetisch Noord beperken zich tot de infrastructuur. De Cultuurloods
zal in ieder geval een groot manifestatieplein bevatten waaraan een
skatepark van 1500 vierkante meter, een evenementsgedeelte met een grote
multifunctionele ruimte voor try-outs, concerten, film- en theatervoorstellingen
en de ateliers en werkruimten zullen grenzen. Het
afgelopen jaar zijn al de noodzakelijke investeringen gedaan om acute
problemen zoals lekkages, loshangende glasplaten in het dak en het ontbreken
van een goede stroomvoorziening te verhelpen. Hierdoor konden gebruikers
die de ambtelijke en politieke molen niet wilden afwachten al aan de
slag gaan en met minimale middelen een werkruimte creëren. Op
een aantal grote terreinvergaderingen heeft iedereen zijn plannen en
wensen uiteen kunnen zetten en zijn er teams geformeerd rond zaken als
beheer en onderhoud, de artistieke invulling van het programma, de bouwwerkzaamheden
en het buitenterrein. Kandidaat huurders hebben clusters gevormd die
gezamenlijk plannen ontwikkelen voor hun werkruimtes en ateliers. Sommige
clusters zoals de Oostvleugel, waarin onder andere het Silotheater,
Hendrik Jan de Stuntman en andere theatermakers, beeldhouwers en muzikanten
zich hebben verenigd, het Skatepark en het aan de kade te vestigen strobalencafé
de Houten Kop hebben al een definitief ontwerp gemaakt voor de bouw
en inrichting van hun gezamenlijke plek in de Cultuurloods en op het
buitenterrein. Andere clusters zijn deze maand in de loods aan de slag
gegaan en hebben een eerste schetsplan van hun toekomstige werkplaats
gemaakt. Ook
hebben er op de NDSM-werf al diverse grote en kleine evenementen plaatsgevonden,
zoals het Over 't IJ Festival met de Dogtroep die een van de vaste gebruikers
is van het terrein, een voorstelling van de Russische theatergroep Derevo,
vlooienmarkten, het Oud en Nieuwfeest 'Alice in Dockland' en de Barclay
Catwalk. Ook voor het komende jaar staat al het nodige op het programma. Melkkoe De
zesduizend vierkante meter tellende Docklandshal zal worden gebruikt
voor grootschalige activiteiten voor duizend tot achtduizend bezoekers.
Theater- en muziekshows, danceparty's, festivals, tentoonstellingen,
markten, maar ook bedrijfs- en personeelsfeesten behoren de komende
vijf jaar tot de mogelijkheden. De
Docklandshal zal een groot deel van de benodigde exploitatiekosten moeten
generen. Toch zal volgens het Plan van Aanpak "elk project
nauwkeurig worden gewogen en afgezet tegen de artistieke uitgangspunten
van de NDSM-werf." De Barclay-catwalk voldoet hier blijkbaar aan,
maar het verzoek van een meer dan bekende sportschoenenproducent voor
het huren van de hal werd afgewezen. Volgens Mireille de Ruiter van
Kinetisch Noord wordt over dit soort beslissingen met alle gebruikers
gesproken. ,,Dat moet ook zo blijven, wat ons betreft.'' De
vraag is hoe kritisch je kunt zijn. Alleen door een goedlopende Docklandshal
kan de huurprijs in de Cultuurloods, die de komende tien jaar ruimte
wil bieden aan beginnende kunstenaars en andere culturele ondernemers,
laag blijven. Het streven is een prijs van zo'n 25 euro per vierkante
meter per jaar. ,,Of dat haalbaar is weten we niet, misschien dat het
een paar euro meer wordt. Maar ook dat bedrag is waarschijnlijk voor
veel mensen nog te hoog'', zegt Mireille. De
te hoge huurprijs vormt bij veel (nog te realiseren) broedplaatsen een
probleem. Voor een deel wordt deze veroorzaakt door de (te) hoge eisen
op gebied van veiligheid en hygiëne die de overheid en openbare diensten
als de brandweer en de politie aan de ruimtes stellen. De hiervoor noodzakelijke
verbouwingen brengen veel kosten met zich mee. Kinetisch Noord noemt
in haar laatste nieuwsbrief de strenge regelgeving van de overheid een
van de voornaamste bedreigingen voor het mislukken van het project.
,,Natuurlijk willen wij ook dat het terrein en de loodsen veilig en
hygiënisch zijn'', zegt Mireille, ,,maar wij pleiten voor minimale eisen
op dit gebied.'' Bedreiging Over
dit en veel andere zaken, zoals de mogelijkheid om ook op het terrein
te mogen wonen, moet de komende tijd nog druk onderhandeld worden. De
leden van Kinetisch Noord hebben zich inmiddels ontwikkeld tot professionele
projectontwikkelaars. Hetgeen volgens Mireille door veel mensen al positief
wordt ervaren: ,,Veel van ons hebben jarenlang ervaring met woonwerkpanden
waar je je altijd tegen de gemeente en eventuele marktpartijen richtte.
Nu moeten we ermee samenwerken en een deugdelijk financieel en organisatorisch
onderbouwd plan maken. Dat is ook wel eens prettig en tevens een uitdaging.''
De
vraag is in hoeverre je hierdoor nog steeds je eigen ideeën en verlangens
vorm kunt geven zonder al teveel concessies te hoeven doen. ,,Wij willen
de regie in handen houden'', zegt Mireille. ,,Anders is de lol er snel
vanaf en laten we het hele project varen.'' Terwijl
de mondelinge presentatie van de plannen overstemd wordt door het geluid
van de skaters in de half-pipe dwaal ik nog eens door de immense hallen.
Buiten trotseer ik de koude havenwind om nog eenmaal een blik te werpen
naar de overkant van het IJ. De Silo tekent zich trots af tegen de bewolkte
sterrenhemel, verder naar links zijn de contouren zichtbaar van de architectonisch
verantwoorde nieuwe wijken rond de IJ-haven. Over tien jaar zal ook
op deze plek zo'n nieuwe stadswijk verrijzen. Worden de creatieve pioniers
dan weer bedankt voor hun katalysator functie? Of zijn ze voor die tijd
al vertrokken naar een nieuwe vrijplaats waar hun verlangen naar autonomie
en zelfwerkzaamheid niet wordt gedwarsboomd door de regels die aan een
'professionele broedplaats' worden opgelegd? Freek
Kallenberg Meer
info op www.ndsm.nl
|
||