|
Uit: Ravage #10 , 3 augustus 2001 Q Een roman voor, door en over Luther Blissett 1 Q 'het boek' vertelt het levensverhaal van een Luther
Blissett. Het is het prototypische verslag van een eeuwenoude strijd:
het bevechten van het recht om te leven naar eigen inzichten, naar eigen
normen en waarden. Steeds weer ondervindt Luther dat dit onmogelijk
wordt gemaakt door krachten waarvan hij niet wist dat ze bestonden.
Als pion van deze machten komt steeds weer dezelfde persoon op zijn
pad. Q
'de infiltrant' is het oog van Carafa. De beste intrigant van paus Paul
IV Gianpetro Carafa, een meedogenloze inquisiteur die voor moord niet
terugdeinst om zijn macht te vergroten. Waar Luther Blissett het verzet
personificeert daar is Q de andere kant van de medaille; de soldaat
die met vanzelfsprekende welwillendheid eer stelt in het zonder scrupules
boven verwachting uitvoeren van bevelen. Q 'de roman' is geen psychologisch hoogstandje dat
diepere inzichten biedt in de krochten van de menselijke geest. Als
spannende sociale fictie en crypto-communistisch revisionisme slaagt
het boek echter wonderwel. Q, dat de feitenkennis van Umberto
Eco mixed met de bezieling van John Reeds beschrijving van de Russische
revolutie in 10 Days That Shook the world, is een mythisch epos
over heroïsche keuzes van vrijheid. 2 Niemand
had ooit kunnen vermoeden dat een onschuldige grap kon uitgroeien tot
een wereldwijd gedistribueerde verwarringsmachine. Na een door AC Milaan
gewonnen wedstrijd waarin Ruud Gullit twee doelpunten had gescoord,
riep deze tegen de tifosi die als wilde beesten om hem heendrongen in
de hoop op een handtekening, in zijn beste Italiaans dat hij niet 'Roed
Goellid' was maar Luther Blissett. De eerste zwarte speler die begin
jaren '80 voor Juventus in de Italiaanse competitie uitkwam. De fans
keken elkaar onthutst aan en verdwenen zo snel ze gekomen waren. Gullit
en zijn medespelers, verbaasd over het feit dat het zo eenvoudig is
om van al te opdringerige fans af te komen, gingen de naam Luther Blissett
gebruiken om momenten van privacy af te dwingen in het door voetbal
bezeten Italië. Na
een korte maar intensieve periode waarin voetballers zich uitgaven voor
Luther Blissett ging de werking ervan verloren en werd het zelfs tegenovergesteld
gebruikt: nietsnutten probeerden zo door te gaan voor stervoetballers.
Hier begon de opmars van het fenomeen Luther Blissett als open popster.
Met name onder linkse studenten werd de naam Luther Blissett gebruikt
om middels het aanwenden van collectief gegenereerde roem hun acties
en hun ideeën beter te kunnen propaganderen als deel uitmakend van een
groter complot. Hoe
meer mensen de naam van Luther Blissett gebruiken hoe bekender de open
popster Luther Blissett wordt en dat is in het voordeel van iedere Luther
Blissett. Iedereen staat het vrij de naam Luther Blissett aan te nemen
op voorwaarde dat de identiteit van Luther Blissett altijd geheim blijft.
Er is geen definitie over wat Luther Blissett is of niet is.
3 Voor
de geleerden van de middeleeuwen was het een normale gang van zaken
om een maatschappelijke discussie aan te zwengelen door hun leerstellingen
op een centrale plek beschikbaar te stellen. Toen Martin Luther in 1517
zijn 95 stellingen aan de kerkdeur van Wittenberg nagelde, verkeerde
hij niet in de veronderstelling dat zijn theses voor een herwaardering
van het gebruik van de sacramenten in de geloofsbeleving nieuw waren.
Vooraleerst bedoeld voor gebruik binnen de kerk zelf is het nooit Luthers
bedoeling geweest een schisma te veroorzaken of veranderingen te bewerkstelligen
die buiten het theologische veld reikten. Toen hij bemerkte dat de misstanden
die hij signaleerde met opzet in stand werden gehouden en de kerk in
plaats van de dialoog aan te gaan hem probeerde te mond te snoeren,
zag hij zich genoodzaakt zijn strijd buiten de kerk om te voeren. De
aflaat, de mogelijkheid om door middel van een financiële transactie
je zonden af te kopen, daarmee implicerend dat de hemel te koop is,
was de grootste doorn in het ogen van Luther en zijn tijdgenoten. Hij
wenste een eind te maken aan de rol van de kerk als bemiddelaar tussen
de mens en God. Daarmee enerzijds het lucratieve monopolie van de kerk
op God uitschakelend en anderzijds de weg openend voor het vrijelijk
verspreiden van tot toe dan aan banden gelegde informatie: de bijbel.
De nieuwe technologie van de boekdrukkunst werd ingezet om dit proces
te versnellen. Het
Duitsland van 1520 was een kruitvat dat ieder moment kon springen; een
revolutionaire periode. Wellicht is het de grootste fout van Luther
geweest om te denken dat je de kerk kunt aanvallen zonder de sociale
structuur waarin deze is ingebed te veranderen. Zijn conservatisme op
het gebied van de machtsverdeling leverde zijn leer een groot aantal
volgelingen binnen de hogere klassen van Duitsland en Zwitserland op.
Zij grepen het lutherisme aan als politiek middel om zich los te maken
van het machtige Italië. Luther
kwam hierdoor in een moeilijke positie. Hij zat ingeklemd tussen de
pauselijke walging over zijn voorgestelde hervormingen, die daar bovenop
zagen dat het hun macht in het noorden deed afbrokkelen, en het gereformeerde
volksdeel dat al snel door had dat Luther slechts andere machthebbers
in de kaart speelde en derhalve niet werkelijk verbetering bracht in
hun omstandigheden. Onrust en oproer waren het gevolg. Predikers
zoals Thomas Müntzer en Melchior Hofmann, met wie Luther Blissett op
goede voet stond, stookten dit vuur op door dorpen en steden af te reizen
en daar volgelingen te verzamelen met hun felle agitatie en grootse
beloften. Een deel van de door Luther van de katholieke kerk losgeweekte
Duitse bevolking keerde zich steeds meer tegen hem. Een onhoudbare situatie. 4 Thomas
Müntzer is een van de schilderachtige figuren die de reformatie heeft
voortgebracht. Een rondreizende prediker die Martin Luther aan zijn
woord hield en hem verweet dat hij zijn eigen leer verzaakte door toe
te staan dat de Duitse edelen uit louter eigenbelang het lutherisme
gebruikten tegen de buitenlandse vorsten. Müntzer,
die in de geschiedenisboeken doorgaat voor een vaardig orator maar ook
ontstoken van "zelfs het kleinste beetje gezond verstand",
was er van overtuigd dat de armen mits ze zuiver van geloof waren als
enigen de hemel konden bereiken. Het mislukken van de Zuidduitse boerenopstand
die onder zijn leiding in 1524 plaatsvond, heeft hem wat dat betreft
een slechte pers opgeleverd. Na
de voorspoedige overname van Mühlhausen en omliggende steden rijst de
vraag of het genoodzaakt is het leger van de keizer aan te vallen. De
kansen voor de slecht bewapende en nauwelijks getrainde boeren zijn
niet erg talrijk, maar gesterkt door uitgelekte geheime informatie over
de slechte staat van het vijandige leger, wordt besloten de frontale
aanval in te zetten. Een fiasco is het resultaat; het boerenleger stormt
in op een goed georganiseerd leger en wordt verpletterd. Alleen Luther
Blissett, die vanaf het eerste moment in de nabijheid van Müntzer verkeerde,
weet te overleven. Jaren later ontdekt hij dat de foutieve informatie
afkomstig is van Q. 5 Het
anabaptisme stelt dat de enige manier om verlossing te vinden de zuiverheid
van je persoonlijke band met God is. Het enige sacrament dat anabaptisten
of wederdopers nog accepteren is de doop, die omdat je God bewust in
je leven moet opnemen, op volwassen leeftijd ondergaan moet worden.
De kinderdoop verafschuwen ze als het wassen van een hond, omdat een
kind God niet kan begrijpen en Jezus ziet als slechts een beeld: een
afgod. Het radicalisme van de wederdopers zit hem in het niet accepteren
van een macht die tussen hen en God staat. Ze wilden zelf de bijbel
lezen en zelf de predikant kiezen om hen daarbij te helpen. Elke aardse
macht die niet door de gemeenschap democratisch gekozen was, verdreven
ze zo nodig met geweld. Het
succes van het anabaptisme dat zich in een razendsnel tempo als een
zwerm hyperactieve mieren over Europa verspreidde, ligt oppervlakkig
ten grondslag aan de mobiliteit van een geloof dat geen leiders nodig
heeft, maar op de achtergrond speelt een ander facet mee: de klassenstrijd.
Als een geloof van de allerarmsten die zagen dat zij niets hadden en
sommigen alles terwijl zij het zware werk deden, bracht het anabaptisme
als politieke stroming de hoop op een beter leven. De
uitbarsting kwam in Münster waar de anabaptisten de stad overnamen die
geregeerd werd door een katholieke dominee en twee lutherse burgemeesters
die nadat ze verdreven waren een pact sloten om de stad te heroveren. De
overname van Münster mislukte. De officiële geschiedschrijving zegt
dat nadat de stad door de wedergedoopte armen is overgenomen, hooghartige
Nederlandse predikers onder leiding van Jan Matthijsz binnentreden om
in deze vrijstaat het nieuwe Jeruzalem te vestigen in afwachting van
de op handen zijnde Apocalyps. Een heilstaat van gelovigen waar alleen
zij die zich binnen de muren ervan bevinden gespaard zullen worden. Matthijsz,
een voormalige Haarlemse bakker, die in zijn rol als wedergedoopte Jezus
Christ Superstar een gevierd profeet is, krijgt de leiding. Hij smoort
vervolgens elke oppositie in eigen gelederen die zijn uitleg van het
schrift of zijn door God gegeven onfeilbaarheid in twijfel trekt. Alle
belangrijke functies gaan naar de Nederlanders terwijl de bewoners van
Münster, die de vrijheid van de stad bevochten, er achter komen dat
ze het ene kwaad hadden vervangen door een ander. Luther
Blissett vermoordt Matthijsz en Jan van Leyden, een Leidse bordeelhouder
en amateurtoneelspeler neemt het gezag over. De enige daad die we van
hem herinneren is dat hij de polygamie verplicht stelde op basis van
een, euh, spitsvondige uitleg van een passage uit de bijbel. Een
secondaire reden van de val van Münster die wordt gegeven in het boek
is een andere, namelijk dat Q die als infiltrant van begin af aan in
de stad aanwezig is, de poorten openzet. Met de dood van alle in de
stad aanwezige anabaptisten is Münster voor Q het grootste succes in
zijn loopbaan. 6 Zo
komen we op twee politieke aspecten van Q als een links communistische
visie op de reformatie dat aandacht claimt voor de rol van de 'man in
de straat' in de geschiedenis. Zowel Q als Luther Blissett zeggen beide:
"op het fresco ben ik een van de achtergrondfiguren". Hoewel
ze de reformatie en de contrareformatie belichamen en beide een belangrijke
rol spelen in de gebeurtenissen, vinden we mensen als zij nooit terug
in de geschiedenis. De officiële geschiedenis reduceert het verleden
tot de daden van machthebbers en prominenten hetzij politiek, economisch,
theologisch of theoretisch. Q tracht de schaduw die wordt aangeduid
met het volk een gezicht te geven. Q is ook een poging om geschiedenis te schrijven
gezien vanuit het uitgewiste standpunt van de gedoemde verliezer. Het
anabaptisme wordt geprojecteerd als een voorbeeld van hoe een op alledaagse
belangen gebaseerde sociale omwenteling zou moeten zijn. Maar het is
ook een waarschuwing om niet in de val te trappen die Münster deed vallen:
de corrumperende werking van macht, het volgen van leiders op de grond
van uitverkorenheid en de verwachte wil van God of de geschiedenis.
7 Q, 'het boek' is net zoals het Luther Blissett alias
zelf een vorm van culturele hacking, het vergiftigen van informatie
uit 'officiële bronnen, het corrumperen van richtingaanwijzingen; het
joyriden met andermans media. Luther Blissett als een naar believen
te gebruiken meervoudige persoonlijkheid is een anti-icoon; een logo
zonder vaststaande inhoud, zonder een verkoopbaar product, maar met
een raadselachtig imago dat verandert met de gebruikers van de afleidingsmanoeuvre
en schaduwtactiek Luther Blissett. Het
aannemen van een kunstmatige naam in plaats van die je door je ouders
gegeven is, is een radicaal gebaar in een door originaliteit en individualiteit
geobsedeerde maatschappij die de wil tot transparantie tot pornografische
hoogten heeft opgestuwd. De kraker die in de cel weigert zijn of haar
naam te noemen ontdekt het belang van achternamen in het controle systeem
als agenten agressief aandringen op het geven ervan. Luther Blissett
hacked zo met het aannemen van een collectieve naam het Napoleontische
militaire apparaat. Q 'het boek' kraakt de officiële geschiedschrijving
over de reformatie. Steelt het onderwerp uit handen van welbespraakte
historici opgesloten in musea, bibliotheken en universiteiten en geeft
het terug aan de straat om er opnieuw over te oordelen. Als parahistoricisme
ontkent Q de geschiedenis als een strijd tussen twee kampen en
toont aan dat er meerdere richtingen bestaan die of opgaan in de reguliere
kampen of worden uitgewist uit het collectieve geheugen. Het
anabaptisme, het anarchisme, maar ook bijvoorbeeld het bordigisme van
de eerste leider van de Italiaanse communistische partij Amadeu Bordiga,
zijn voorbeelden van een andere uitgevaagde weg. Een afslag die weigerde
de concessie te doen om terug af te buigen naar de hoofdweg en als resultaat
gesaboteerd werd, zodat we slechts kunnen raden naar wat er aan het
einde van deze weg gelegen zou kunnen hebben. Q viert de spontane
daden van verzet die worden vernietigd door de macht; de armen van Münster
en de matrozen van Kronstadt. Luther
Blissett Luther
Blissett, 'Q', Uitgeverij Wereldbibliotheek 2001, fl.49,90, 719 p.,
ISBN 90 284 18776.
|
||