Ravage   ● Archief    ● Overzicht 2001    ● Overzicht #7


Uit: Ravage #7 , 18 mei 2001

 

Het einde van de bio-industrie?

Gesprek met Lucas Reijnders

Door de opeenvolgende crises staat de intensieve veehouderij onder druk. Is er nog een toekomst voor de bio-industrie? En wat zijn de kansen van de ecologische landbouw? We vroegen het Lucas Reijnders, hoogleraar milieukunde aan de Universiteit van Amsterdam.

In de jaren '60 nam de vraag naar vlees toe en werden de Europese prijzen voor voedsel lager. Zo werd de basis voor de bio-industrie gelegd. De schaalvergroting en automatisering die dit met zich meebrengt hebben grote gevolgen voor het milieu en het welzijn van de dieren. Dieren in de bio-industrie worden veelal onder erbarmelijke omstandigheden gehouden en gedood. De massaproductie vergroot het risico op besmettingsgevaar, zoals nu blijkt uit de BSE en mond- en klauwzeerepidemieën. Is het einde van de bio-industrie nabij?

Het duurt even voordat Reijnders mijn vraag beantwoordt: ,,Tijdens de vorige epidemie, die van de varkenspest, werd er ook gezegd dat we zo niet door konden gaan. In de varkenssector zijn de stallen sedertdien weer volgelopen. Er wordt veel gesproken over een herstructurering in de varkenshouderijen, maar hier zit niet veel vaart in. Als de MKZ-crisis over is, bestaat het risico dat men weer tot de orde van de dag over gaat.

,,Maar ik denk wel dat door de recente gebeurtenissen mensen zich af zullen keren van de intensieve veehouderij. Dit uit zich op verschillende manieren. Sommige mensen worden vegetariër en er is een toenemende belangstelling voor eco- en scharrelvlees. Invloedrijke mensen als Dorenbos en Wijfels zeggen dat de intensieve veehouderij in ieder geval kleiner moet worden. Als dat gebeurt, denk ik dat ze wel zal blijven voortbestaan.''

In hoeverre is een ommekeer in de bio-industrie haalbaar?

,,Er zal enige ommekeer plaatsvinden. Zie het vegetarisme en de vraag naar ecoproducten. Maar ik ben er absoluut niet zeker van dat een ommekeer zich over de hele linie zal afspelen. Het is goed mogelijk dat er een meer industrieel georganiseerde bio-industrie komt. Voor een groot deel is de intensieve veehouderij nog vrij primitief. Als men zou willen kan men er met meer technologieën en kapitaal in slagen om de kans op bijvoorbeeld infectie kleiner te maken.'' 

Heeft de consument zelf ook niet een verantwoordelijkheid? Men reageert verontwaardigd en geschokt op de gebeurtenissen in de bio-industrie, maar vervolgens eet men 's avonds wel weer dat goedkope karbonaadje.

,,Nederlanders denken nogal merkwaardig over eten. Slechts een kleine groep heeft een behoorlijk 'kwaliteitsbewustzijn' voor eten en is bereid daar meer geld voor op tafel te leggen. Deze groep is in Europa nergens zo klein als bij ons. Het feit dat wij een grote thuismarkt hebben met mensen die op de prijzen letten, is zeer nadelig voor een goede situatie in de veehouderij. Als de consument bereid is meer te betalen, kan men ruimte creëren voor een diervriendelijkere en kleinere veestapel.''  

In hoeverre heeft de EU met het subsidiëren van de landbouw en veeteelt bijgedragen aan de bio-industrie?

,,De ontwikkeling van de bio-industrie in Nederland is voor een deel in de hand gewerkt door het prijsbeleid van de EU. Zeker zo belangrijk is de grote haven in Rotterdam, waar naar verhouding goedkoop veevoer binnenkomt. De hele bio-industrie draait in sterke mate om goedkoop veevoer. Dit heeft allerlei nadelige effecten op de kwaliteit van het voer. Daaraan hebben we diermeel in veevoer te danken, en de dioxinen. In die sector kijkt men alleen naar lage prijzen en is het kwaliteitsbewustzijn absoluut waardeloos.''

Zou het verminderen van de importheffingen op de invoer van bijvoorbeeld Argentijns vlees de bio-industrie positief kunnen beïnvloeden. Of zal dit de bio-industrie juist aanwakkeren, omdat we dan nog goedkoper vlees moeten produceren, dus meer dieren in kleine ruimtes stoppen. Dit vanwege het feit dat we in Europa de ruimte niet hebben om vee rond te laten lopen?

,,Waarschijnlijk zal er een negatief effect optreden. De wereldmarktprijzen worden aanzienlijk beïnvloed door overschotten. Dan liggen de prijzen structureel lager dan waar men het normaal voor zou produceren. Het is er nu eenmaal, men moet het kwijt. Dan krijg je te maken met een lage prijs. Als men de wereldmarkt 'open gooit' neemt de druk in beginsel toe om tegen lagere prijzen te produceren.

,,Op langere termijn is het moeilijk hier een oordeel over te hebben. Het is mogelijk dat men in Europa een ontwikkeling krijgt waarin mensen zich meer aantrekken van de kwaliteit. Waardoor ze Argentijns vlees, of waar het ook vandaag komt, niet meer willen hebben.''

Nu we het toch over de lange termijn hebben, wat verwacht u in de toekomst van de bio-industrie?

,,Er zijn twee factoren van belang. Het enorme succes van de bio-industrie is in extreme mate afhankelijk van de lage transportkosten. Wij vliegen onze eieren met Boeings naar Saoedi Arabië en onze varkens gaan half Europa door. Dat kan alleen maar omdat de transportkosten zo krankzinnig laag zijn. Dat zal niet altijd zo blijven. Men krijgt met de tijd krapte op de auto- en vliegtuigbrandstofmarkt waardoor brandstof duurder zal worden. Dat maakt de bio-industrie een stuk minder aantrekkelijk. Tussen de 70 en 80 procent van de waarde die wij hier produceren in de bio-industrie wordt geëxporteerd. Dat kan alleen maar als men dit kan vervoeren per vliegtuig, auto, of anderszins. Een tweede factor is dat Nederland in toenemende mate met concurrentie van andere Europese landen te maken krijgt.''

Daarnaast sukkelt de bio-industrie van crisis naar crisis en zijn er zoveel problemen op het gebied van milieu en hygiëne dat er een goede kans bestaat dat de dierlijke productie in Nederland gaat afnemen. Een deel schakelt misschien over naar dier- en milieuvriendelijkere producten.'' 

In Duitsland stelden politici naar aanleiding van de MKZ-crisis voor over te stappen op ecologische landbouw. De boeren reageerden daar nogal sceptisch op. Zij geloven niet dat de consument bereid is meer te betalen voor zijn biefstuk. Wat is uw mening hierover?

,,Ecologische landbouw is geen oplossing voor MKZ. Dat los je alleen op door minder met dieren te slepen, beter controle van het veevoer en vaccinatie. Dit heeft niet zoveel met biologische landbouw te maken. In Duitsland speelt de BSE-crisis een grotere rol dan de MKZ-crisis. De overheid heeft hierop gereageerd met het voorstel voor meer biologische landbouw. Ze streeft ernaar dat 20 procent van de landbouwproductie binnen tien jaar ecologisch wordt. Ik denk dat dat haalbaar is. De Duitse markt van biologische teelt is drie keer zo groot als de Nederlandse. In Duitsland interesseren meer mensen zich voor hun eten.''

Is, omdat er niet gevaccineerd mag worden, de brandstapel de enige remedie om de MKZ-crisis te slechten?

,,Tot 1991 werd er in Nederland gevaccineerd. Dit is gestopt vanwege de export naar een aantal landen die dat niet wilden. Het gaat hier maar om een klein deel van de export. Het is eigenlijk tamelijk absurd om hiervoor zoveel risico te lopen. De mobiliteit is in Europa zo krankzinnig hoog dat men niet niet kan vaccineren. Zeker niet uit ethisch oogpunt. Er vinden bizarre dingen plaats als het preventief ruimen van gezonde dieren. Wij zeggen toch ook niet: we enten kinderen niet in tegen polio, want.... Zo moet men ook niet met dieren omgaan. Het is een vervelende ziekte waar men wat tegen kan doen en dan moet men dat naar mijn idee ook doen. Vaccineren is een goede maatregel om zoogdieren zoals de mens, koeien en varkens te beschermen.''

Minister Brinkhorst stimuleert de bio-industrie met forse premies, terwijl de biologische landbouw van hem niet op steun kan rekenen. Hoe groot acht u de kans dat de minister omgaat als gevolg van de huidige MKZ-crisis?

,,Aanvankelijk was het een groot probleem dat Brinkhorst geen omschakelgaranties wilde geven voor varkensboeren die over wilden stappen op ecologische veeteelt. Hij had daarvoor een neo-liberaal argument: "boeren zijn niet marktgericht". Wat je je daarbij moet voorstellen weet ik ook niet helemaal... Na lang gepraat is er een constructie gevonden waarin boeren een omschakelingsgarantie kunnen krijgen als ze samen met een supermarkt, een slachterij en andere boeren voor ecologisch vlees zorgen. Het eerste schaap is over de dam, maar het is wel voor de poorten van de hel weggesleept.''

Hoe komen we af van de bio-industrie als de wereld om ons heen steeds voller en kunstmatiger wordt? De melkboer of groenteman die voorheen op de hoek van de straat zat, komt toch ook niet meer terug als gevolg van de macht van de supermarktconcerns?

,,Er is een behoorlijke weerzin tegen die grotere kunstmatigheid. Ik denk dat de ecoteelt meer kansen maakt en andere associaties bij een grote groep mensen losmaakt. Als men zich realiseert wat er gebeurt en ook duidelijk ziet wat er gebeurt zoals nu bij de MKZ-crisis, dan groeit de weerzin aanzienlijk. De vraag is natuurlijk of de consument bereid is zijn eetpatroon te veranderen.''

U bent voorstander van publieke buitenparlementaire acties die het belang van het milieu en het dierenwelzijn onderstrepen. Heeft u de laatste tijd iets gemerkt van acties uit de hoek van de dierenwelzijnsorganisaties? Waarom maken actiegroepen als de Dierenbescherming en Varkens in Nood, tegenstanders van de bio-industrie, geen gebruik van de MKZ-crisis?

,,Nou, ze maken er wel enig gebruik van. Wel in de vriendelijke sfeer. Dat past bij hun achterban. De Dierenbescherming doet er veel aan om ecologisch vlees te promoten. Supermarkten worden er op gewezen dat ze het anders moeten doen. Consumenten worden bewust gemaakt. Dumeco is in brand gestoken, een actie die ik persoonlijk afwijs. Er zouden meer acties kunnen plaatsvinden, maar men heeft rekening te houden met de capaciteiten die organisaties hebben. Maar het zou goed zijn als er meer gebeurde.'' 

Marina Groen

.Terug naar boven