Ravage   ● Archief    ● Overzicht 2001    ● Overzicht #4

 

Uit: Ravage #4 , 16 maart 2001

Aanpakken, die gentech hap!

Terwijl in landen als Frankrijk, Engeland en Duitsland de proefvelden met genetisch gemanipuleerde gewassen door tegenstanders om worden geploegd, beperkt de Nederlandse activist zich tot het zetten van een protesthandtekening. De geïnstitutionaliseerde milieuorganisaties zetten de consument niet aan tot actie. Wanneer treedt de radicaal-linkse actiebeweging in het strijdperk?

Het erfelijk materiaal van organismen is al heel lang onderwerp van studie. In 1972 kwam de recombinant DNA technologie tot stand: het overbrengen van genetisch materiaal (DNA) van een bepaald organisme in willekeurig elk ander organisme (het transgeen maken). Deze techniek wordt genetische manipulatie genoemd. Aanvankelijk werd gentech enkel toegepast bij bacteriën, maar in de jaren tachtig lukte het ook bij planten en dieren. Genetische manipulatie is vanaf het allereerste begin een bron van grote zorg geweest voor velen in de samenleving. Critici spraken in de jaren zeventig al van de 'Doos van Pandora', wezen op de gevaren van eugenetisch denken en op de onvoorspelbare gevolgen die het manipuleren zou kunnen hebben. Kritiekpunten die in essentie nog steeds gelden. Voorstanders jubelden dat nu alles mogelijk zou worden. Met name voor de landbouw- en voedingswereld voorzag men grote mogelijkheden. Voedingsbedrijven als Unilever en Nestlé zagen een gouden toekomst voor zich. Chemisch en pharmaceutische bedrijven als Monsanto en Novartis begonnen in snel tempo zaadbedrijven over te nemen en stortten zich vol overgave op de manipulatie van landbouwzaden. Er verschenen overal ter wereld proefvelden met gemanipuleerde gewassen.

Weerstand

Begin jaren negentig werd er in Nederland met belangengroeperingen en maatschappelijke organisaties gepraat over de aankomende introductie van gemanipuleerde gewassen. In een poging om die introductie soepel te laten verlopen werd door het ministerie van Landbouw in samenwerking met de Consumentenbond de Stichting Consument & Biotechnologie opgericht. Deze werkgroep kreeg als opdracht mee de maatschappelijke acceptatie van gentech te vergroten. De weerstand tegen gentechvoeding is er altijd geweest. Dit uit zich geregeld in acties. In Nederland werden al begin jaren negentig een aantal gentechproefvelden vernield. Greenpeace en anderen hebben zich vanaf het begin verzet tegen introductie en de Dierenbescherming voerde een felle campagne tegen plannen van Numico om de melk van gemanipuleerde koeien van het Leidse bedrijf Pharming als gezonde babyvoeding te gaan verkopen. De redenen om tegen genetische manipulatie te zijn, blijken talrijk. Er worden risico's gezien voor het milieu, de gezondheid, de landbouw. Er zijn bezwaren tegen de machtsconcentratie van de zaden- en voedingswereld, tegen het ontwikkelen van zogenaamde terminatorzaden (waarbij de oogst niet opnieuw gezaaid kan worden), tegen het nemen van patenten op planten en zaden, tegen het reductionistische wetenschapsdenken waarin levende organismen als machines worden beschouwd, ethische en religieuze bezwaren, enz.

Verschuiving

Ondanks het feit dat de commerciële introductie van gentechvoeding zwaar onder druk staat, gaat het onderzoek en de ontwikkeling nog altijd verder en blijven overheden doorgaan met het geven van grote financiële steun ter verdere ontwikkeling van gentechnologie. Toch is er de afgelopen jaren een zekere (en door velen niet voor mogelijk gehouden) verschuiving waar te nemen. In 1996 was de situatie op de World Food Summit nog zo dat alle regeringen voor toepassing van gentech in de landbouw waren met de NGO's als tegenstanders. Nu, anno 2001, is een groeiend aantal regeringen teruggekomen op hun aanvankelijke enthousiasme en hebben sommige landen zelfs de grenzen gesloten voor gemanipuleerde gewassen. De mondiale protestbeweging groeit volgens de laatste berichten nog altijd, terwijl een aantal incidenten de gentechindustrie danig in verlegenheid en in de problemen heeft gebracht. Zo werd er in Amerika een gemanipuleerde maïs, die alleen voor de toepassing in veevoer was toegelaten, teruggevonden in chips voor de consument. Hoewel deze maïs slechts op 1 procent van het VS landbouwareaal verbouwd werd, bleek het maïszaadgoed er tot op grote hoogte mee besmet te zijn geraakt. Dit leidt momenteel tot grote onrust onder Amerikaanse boeren die hun exportmarkt toch al flink aangetast zagen door alle commotie over gentech voedsel in Europa, Japan en elders in de wereld.

Marathon

De campagnes tegen gentech hebben onmiskenbaar successen geboekt maar het is beslist niet zo dat de gentechbedrijven de handdoek al in de ring hebben gegooid. Vertegenwoordigers van deze bedrijven stelden twee jaar terug dat ze het introductieproces niet als een honderd meter race maar als een marathon beschouwen. Waar de mondiale protestbeweging groeit, lijkt deze in Nederland juist kleiner te worden. Ondanks het feit dat veel mensen en organisaties liever geen gentech in de voeding zien is het aantal mensen en groepen dat actief campagne voert naar verhouding erg klein. Wellicht is om die reden het aantal mensen dat zich uitspreekt tegen gentech in voeding kleiner dan in andere Europese landen. Ook Europese campaigners vragen zich verbaasd af waar de Nederlandse anti-gentech campagne blijft. De milieuorganisaties lijken zich te beperken tot informatie verstrekking en lobbywerk. Nuttig en nodig maar de vraag is of daarmee de publieke onrust voldoende wordt gekanaliseerd en zichtbaar wordt gemaakt. Wat de reden is voor deze passieve houding is niet geheel duidelijk. Is de strategie van de overheid om de discussie in te polderen dan toch geslaagd? Gaat het lobbywerk zo goed dat verdere activering van het grote publiek niet nodig is? Of overheerst het gevoel dat gentech uiteindelijk toch niet te stoppen zal zijn? Moet de strijd in de vorm van het debat gewonnen worden en is het Brede Maatschappelijke Debat dat nu door de overheid wordt georganiseerd daarvoor de aangewezen plek? Wat zijn eigenlijk de mogelijkheden voor mensen die hun stem willen laten gelden? Wellicht kan de komende Gentech-Vrije Zone in Amsterdam hier wat meer duidelijkheid over scheppen. Daar zal onder meer een deelnemer aan de Belgische actiegroep Cage vertellen hoe zij erin slagen het nodige stof op te laten waaien. Wellicht inspireert het de radicaal-linkse actiebeweging in Nederland om een soortgelijk initiatief te beginnen.

Wytze de Lange

.Terug naar boven