Ravage   ● Archief    ● Overzicht 2001    ● Overzicht #1


Uit: Ravage #1, 12 januari 2001

Stroopt u de mouw maar op...

Euthanasie gelegaliseerd

Voor het oog van de wereld heeft een kamermeerderheid ingestemd met het voorstel van het paarse kabinet om euthanasie uit het strafrecht te halen. ,,GroenLinks heeft zich uitsluitend als medewetgever willen gedragen'', zei kamerlid Femke Halsema trots. Volgens Jeroen Breekveldt toont het besluit aan dat er binnen progressief en ontkerkelijkt Nederland veel te gemakkelijk over "het recht op euthanasie" wordt gedacht.

De nieuwe wet voor regeling van euthanasie haalt 'zorgvuldig toegepaste euthanasie' uit het strafrecht. De euthanasie melden bij de lijkschouwer is een van de voorwaarden. Het niet melden geldt als onzorgvuldig en blijft dus strafbaar. Weinigen vragen zich overigens af hoe het openbaar ministerie niet gemelde euthanasie op het spoor zal moeten komen. Vijf regionale toetsingscommissies beoordelen aangemelde gevallen van euthanasie. Een arts, jurist en ethicus bekijken bij gemiddeld drie aangemelde sterfgevallen per dag of de arts terecht en volgens de regels van een zorgvuldigde procedure een patiënt gedood heeft. Zo niet, dan kan het openbaar ministerie alsnog vervolging instellen. Tot twee keer toe heeft de overheid laten inventariseren hoe vaak euthanasie voorkomt. Bij de laatste - geanonimiseerde - telling in 1995 bleek dat artsen slechts 40 procent van de medische beslissingen rond het levenseinde meldden. Door het instellen van de toetsingscommissies hoopte de overheid euthanasie uit de sfeer van het strafrecht te halen waarmee het percentage meldingen zou moeten stijgen. Uit het eerste jaarverslag van de toetsingscommissies over 1999 blijkt echter dat dit aantal meldingen niet is gestegen. Allerlei artsen zeggen het melden te veel rompslomp te vinden. De vraag is of het model met toetsingscommissies euthanasie tot een gewone medische behandeling maakt of dat euthanasie een uitzonderlijke behandeling blijft. Prof dr. G.A. den Hartogh, ethicus in een van de vijf toetsingscommissies, vindt het een geweldige vooruitgang dat het in Nederland artsen juridisch is toegestaan euthanasie te verrichten, mits ze zich aan de zorgvuldigheidseisen houden. Toch is ook Den Hartogh bezorgd over de dagelijkse praktijk. "Nu het gedoogbeleid al geruime tijd van kracht is en patinten vele duizenden malen per jaar om euthanasie vragen, dreigt het gevaar dat het voor artsen een routine wordt om op dat verzoek in te gaan. Als lid van een toetsingscommissie krijg ik nu en dan meldingen onder ogen die deze vrees tot op zekere hoogte voeden", zo vertelde hij vorig jaar in een interview met het blad Medisch Contact.

Dementen

Werd euthanasie in 1973 voor het eerst gedoogd als het in de stervensfase werd uitgevoerd, inmiddels is euthanasie onder voorwaarden toegestaan op mensen die daarom niet kunnen vragen (mensen in coma, wilsonbekwame geestelijk gehandicapten en pasgeborenen). Sinds 1994, met het zogenaamde Chabot-arrest van de Hoge Raad, wordt euthanasie ook gedoogd bij mensen die psychisch lijden. Oktober dit jaar bleek het Hof in Haarlem te billijken dat senator Brongersma op zijn verzoek werd gedood. Niet omdat hij uitzichtloos leed of uitzichtloos ziek was, maar omdat hij niet meer wilde leven. Gelet op de uitspraken van minister Borst na het recente debat over de nieuwe euthanasiewet, wil ook zij Brongersma-gevallen uit het strafrecht halen, wellicht in een nieuwe ronde wetgeving. Hiermee wordt de euthanasiepraktijk steeds verder opgerekt. Het aangenomen nieuwe wetsvoorstel regelt dat de geschreven wilsverklaring euthanasie op demente mensen mogelijk maakt. Volgens verantwoordelijk minister Borst is ook het 'vooruitzicht van dementie' reden voor euthanasie, zodra zich dementie manifesteert. Euthanasie op dementen is dubieus. Hoe stelt u zich dat eigenlijk voor, vroeg verpleeghuisarts Bert Keizer in 1995 aan minister Borst, toen zij tegen journalisten had gezegd dat ze euthanasie zou willen als ze dement werd. Keizer, bepaald geen tegenstander van euthanasie en een groot voorstander van versterving, vroeg Borst of hij haar op een goede dag van de gang moest halen, kamertje in, deurtje dicht en zeggen: "U hebt jaren geleden deze wilsverklaring getekend en daar gaan we nu gevolg aan geven".

Wilsverklaring

Euthanasie bij dementen gaat echt te ver, vindt ook de Nederlandse Vereniging van Verpleeghuis Artsen (NVVA). De Nederlandse Vereniging voor Vrijwillige Euthanasie (NVVE) daarentegen is juist sterk voorstander van erkenning van de wilsverklaring in de nieuwe wet. "Ook al is die wilsverklaring twintig jaar oud", aldus NVVE directeur Rob Jonquiere in Trouw. Frank Koerselman, hoogleraar Psychiatrie in Utrecht, vindt de wilsverklaring een onding. "Je kunt niet anticiperen op narigheid die je te wachten staat. Je weet nooit hoe je zoiets later beleeft. En wat is vrijwillige euthanasie als ouderen bang zijn hun kinderen tot last te zijn?", aldus de Utrechtse hoogleraar in de Volkskrant. Koerselman pleit er voor dat er meer wordt geïnvesteerd in stervensbegeleiding, palliatieve zorg en pijnbestrijding. "Dan kan het natuurlijke proces vrijwel altijd zijn beloop hebben en is zo'n dodelijk spuitje echt niet nodig". De vrijwillige dood als 'oplossing' kan de draagkracht van de patiënt, maar ook van de partner, familie, vrienden en de zorgverleners verminderen. Met de mogelijkheid euthanasie te vragen zal de zieke zich meer verantwoordelijk voelen voor het verdriet van hen die met haar of hem meeleven. Zo wordt de beslissing om er dan maar uit te stappen beïnvloed door andere motieven dan het lichamelijk lijden van de patiënt. Koerselman betreurt de hele klimaatverandering in de gezondheidszorg. "Ik ben bang dat de zorg en liefde waarmee patinten vroeger werden omringd verder worden uitgehold. De motivatie van verpleegkundigen en artsen om mensen erbovenop te helpen wordt ondergraven. Iedereen laat zich meeslepen door de besmettelijkheid van de wanhoop".

Motivatie

De dood als oplossing vermindert mogelijk ook de motivatie van het verplegend personeel, zo schreef verpleeghuisarts Veelenturf in de Volkskrant. "Als er gewerkt moet worden met te weinig middelen en menskracht is de motivatie een kwetsbaar goed. Euthanasie wordt veelal in verband gebracht met zelfbeschikkingsrecht en vrije keuze. Het is echter maar de vraag hoe vrij die keuze werkelijk is". Marja Charante, voorlichtster van de nationale gehandicapten- en chronisch ziekenraad is alert op verdergaande liberalisering. Over de nieuwe wet heeft deze koepelorganisatie, die 120 organisaties met gezamenlijk 300 duizend leden vertegenwoordigt, ,,geen eenduidige mening''. ,,Het gaat om hoe er in de praktijk mee gewerkt wordt'', zegt Charante. Ze benadrukt dat de 120 organisaties de achterban juist niet zien als potentiële euthanasievragers en dat zij de nadruk leggen op het waardevolle van het leven met een handicap of chronische (langdurig) ziekte. ,,In de bladen van de achterban wordt ook nauwelijks over euthanasie geschreven'', aldus Charante. Journalist Frits van Veen schreef in de Volkskrant over het wetsvoorstel dat tengevolge van de vergrijzing dementie een groeiend probleem wordt. Om vervolgens te vermelden dat het uitzicht op dementie volgens de NVVE voor veel mensen een reden is om een euthanasieverklaring te tekenen. Daarvan zijn er zeker honderdduizend in omloop.

Vaccinatie

Laten we dit even op ons inwerken. Vergrijzing.... Een telkens terugkerend 'probleem'? Of het gaat om de AOW of de gezondheidszorg die onbetaalbaar wordt, of... (vult maar wat in). Vergrijzing wordt nu in verband gebracht met het afschrikwekkend geschilderde fenomeen dementie en vervolgens komt de NVVE met een oplossing: Vaccinatie tegen dementie. Overdreven! Maar hoe erg? Is het aan de andere kant ook niet een gemis dat in de discussies over vergrijzing en over euthanasie (op een enkele uitzondering na) genegeerd wordt dat de vergrijzing steeds meer als een demografisch probleem te boek staat, wat kan overgaan in het benoemen van overbevolking? En dat in beide discussies maar al te vaak genegeerd wordt dat onproductieve, demente ouderen voor een kapitalistische economie objectief weinig van belang zijn? Daardoor kwetsbaar zijn, dus dat een discussie die vergrijzing, dementie en euthanasie samenbrengt objectief bedreigend is of op z'n minst kan zijn? Verrassend is dan ook het redactioneel commentaar van de Volkskrant (19-06-99) over dementie, euthanasie en vergrijzing. De krant kapittelt psychiater Van Dantzig, die enthousiast was over het gedogen van euthanasie op basis van een wilsverklaring van een 71-jarige man in het beginstadium van dementie. "Het is een beangstigend vooruitzicht, een schatrijk land dat niet genoeg over heeft voor de verzorging van kwetsbare ouderen. Van burgers die dementie 'mensonwaardig' vinden en aftakelende bejaarden liever zien verdwijnen. En van bejaarden zelf die hun omgeving niet willen ontrieven en massaal hun wilsverklaring tekenen. Een land kortom, waar alles wordt geweerd wat ziek, lelijk en lastig is", aldus De Volkskrant.

Bedreiging

De dramatische situaties waarin mensen om euthanasie vragen zijn zo individueel, dat een wet - die immers voorschrijft hoe alle mensen in een situatie moeten handelen - eigenlijk geen gepaste oplossing kan bieden. Er kunnen situaties zijn dat euthanasie echt de enige mogelijkheid is voor een persoon. Dit zal echter bij hoge uitzondering zijn, zo blijkt ook uit gegevens over palliatieve zorg. Artsen toestaan euthanasie op verzoek te plegen lijkt mensen meer vrijheid en autonomie te geven. Het kan echter in een steeds harder en individueler wordende samenleving uitpakken als een bedreiging voor mensen die zich doodziek, zwaar depressief of alleen op de wereld voelen. Als euthanasie normaal wordt en een van de medische handelingen, kan de vanzelfsprekendheid afnemen om te blijven zoeken naar een behandeling om uit de dramatische situatie - die leidde tot de vraag om euthanasie - te geraken. Het gevaar is reëel dat er lichtzinniger omgesprongen zal worden met mensenlevens, met name van onproductieve mensen of lastige patiënten. Zonder strafbaarheid van euthanasie valt een extra bedenking weg bij de arts: Ben ik bereid desnoods gevangenisstraf te ondergaan om deze patiënt te helpen? De arts hoeft zonder strafbaarheid van euthanasie alleen te denken: De patiënt heeft er zelf om gevraagd. Ook de 900 gevallen per jaar waarin levensbeëindigend wordt gehandeld zonder dat de geëuthanaseerde erom gevraagd heeft - bijvoorbeeld geestelijk gehandicapten of mensen in coma waarover anderen besluiten dat behandeling geen zin heeft - geven te denken over het uit het strafrecht halen van euthanasie. Een eenvoudige oplossing is er niet. Echter, werken aan veel betere toegankelijkheid van palliatieve en psychische zorg, pijnbestrijding en verbetering van verpleeghuis- en thuiszorg als concrete maatregelen en het tegengaan van vervreemding en werken aan een gevoeligere opstelling bij sommige artsen tegenover gevoelens van 'uitzichtloos lijden' bij patiënten zouden het 'euthanasiasme' in Nederland kunnen remmen.

Jeroen Breekveldt

Jeroen is medewerker van NoGen/LAB (Linkse Analyse Biopolitiek) http://huizen.dds.nl/~lablab

 

.Terug naar boven