Het nut van militante acties

Onlangs pleegde het Animal Liberation Front aanslagen op zes restaurants van McDonalds en twee van Quick in België. In Nederland vinden echter relatief weinig militante acties plaats. Waarom eigenlijk? Past het niet in de actiecultuur, is het 'klimaat' in Nederland niet gunstig, zijn actievoerders te lui, vinden zij dat hun doelen beter met andere middelen bereikt kunnen worden? Een discussiestuk over de zin van militante acties

Directe actie is een methode om op directe wijze economische of politieke onderdrukking te bestrijden. Dit kan door middel van (consumenten ) boycots, stakingen, bezettingen, sabotage of gewapend verzet. Directe actie betekent dat je voor jezelf handelt in plaats van dat je een politicus of iemand anders voor je laat handelen. Door directe actie win je je zelfbeschikking terug en het is bovendien anti hiërarchisch.

Militante acties zijn een vorm van directe actie. Demonstraties, picket-lines, posters of stickers plakken, blokkades, bezettingen en boycots hoeven niet militant te zijn wanneer zij legaal zijn. Wanneer zij een illegaal karakter hebben of wanneer men zich bijvoorbeeld verzet tegen het opheffen van een blokkade, dan is er sprake van een militante actie.

Andere acties zoals sabotage en het bevrijden van dieren zijn eigenlijk altijd militant. Hoewel spontane acties, bijvoorbeeld tijdens een demonstratie, eveneens een militant karakter kunnen hebben, willen wij de discussie beperken tot acties die niet eenmalig zijn. Ze moeten deel uitmaken van een 'campagne' met een duidelijk doel, er moet dus sprake zijn van enige continuïteit. Eenmalige acties zijn eerder prikacties. Interessant is dat bij de definitie van een criminele vereniging (art. 140) eveneens continuïteit van belang is.

RARA

De bekendste voorbeelden van militante acties in Nederland zijn natuurlijk de RARA brandaanslagen tegen Shell en de Makro. Shell heeft overigens vaker last van militante acties, slangen snijden is erg populair. Een paar jaar na genoemde RARA acties vonden er wederom aanslagen plaats op het huis van staatssecretaris Kosto en het ministerie van Binnenlandse Zaken plaats. Deze acties hadden enigszins een strafexpeditie karakter.

De 'Ziedende Bintjes' ploegden eind jaren tachtig proefveldjes met genetisch gemanipuleerde aardappels om. En in de jaren negentig werden twee jongens veroordeeld voor een reeks brandaanslagen gepleegd op slachtveevervoer en slagerijen. Antimilitaristische acties kunnen eveneens een militant karakter hebben, van storing van militaire promotieshows en het bekladden van informatie winkels tot het beschadigen van militair materieel op de basis. De acties van 'Onkruit Vergaat Niet' zijn hier een voorbeeld van.

Ook de acties tegen moderne kunst(werken) kunnen als militant aangemerkt worden evenals bezettings en vastketen acties. Het actiekamp bij Ruigoord met zijn tunnels en bezette bomen zouden hier een voorbeeld van kunnen zijn. Maar vanwege het geringe verzet bij de ontruimingen bevind ze zich op het grensgebied. Hetzelfde geldt voor de straatfeesten van Pluk de Straat.

De acties van ALF en soortgelijke groepen richten zich direct op het bestrijden van dierenleed door dieren uit de fokkerijen te bevrijden. Belangrijke kritiek op dit soort acties is dat deze bevrijde dieren in het wild niet overleven en dit dus een verslechtering van de situatie is. Maar vrije dieren hebben in ieder geval een kans, hoe klein ook, om te overleven, terwijl de toekomst in een fokkerij zeker is. Bevrijdingsacties zijn vooral buiten Nederland populair.

In het verleden hebben er enkele van uit het buitenland georganiseerde militante acties plaats gevonden. Een voorbeeld is de in 1990 door de ETA geclaimde aanslag op het Aurora gebouw in Amsterdam.

Doelen

Multinationals zijn vaak het doel van militante acties. Waarschijnlijk vanwege de duidelijk aanwijsbaarheid van de boosdoener en het feit dat het kwaad dat zij volgens de activisten veroorzaken op zeer grote schaal plaatsvindt. Blijkbaar is het uitvoeren van harde acties tegen kleinere ondernemers minder populair. Misschien komt dit doordat men zich sneller met hen kan identificeren, het kan net zo goed een direct familielid of buurman zijn. Misschien speelt ook mee dat een kleine ondernemer niet zoveel keuze heeft en dat de gevolgen van zijn handelen niet grootschalig zijn. Burgers (consumenten) worden over het algemeen nauwelijks direct getroffen door militante acties, terwijl men zou kunnen zeggen dat juist zij een belangrijke (mede)verantwoordelijkheid hebben. Zonder het ondersteunende consumeergedrag zouden de ondernemingen de negatieve activiteiten waar de consumenten van profiteren niet kunnen uitvoeren.

Alleen de oproep "Waarom molle jullie nix ?" is niet zo zinvol. Deze roept op tot zo veel mogelijk chaos. Wanneer hier geen verdere gedachte achter zit, geen ander doel dan chaos, staat het verzet erg zwak. Er is dan sprake van doelloos vandalisme, dat is geen militante actie.

Over het algemeen dienen militante acties meerdere doelen om iets te bereiken. Het doel van een militante actie is niet alleen 'het door enorme schade toebrengen de getroffene op de knieën dwingen en doen ophouden met de handeling waar tegen geageerd wordt' (extreem voorbeeld). In ieder geval is een militante actie een drukmiddel, negatief gezegd een chantagemiddel.

Het bereiken van de publiciteit is een belangrijk doel. Met een folderactie bij de ingang van een McDonald's worden slechts zeer weinig mensen bereikt, de (landelijke) pers al helemaal niet. Door de recente ALF acties zijn de negatieve punten van McDonald's weer in het nieuws geweest.

Door deze publiciteit soms wordt hierin zelfs uitgelegd hoe de actie is uitgevoerd kunnen andere op het idee gebracht worden hetzelfde te doen, het zogenaamde sneeuwbaleffect. Wanneer militante acties onderdeel vormen van een bredere campagne kan zich het probleem voordoen dat de gehele campagne negatief in het nieuws komt of zelfs gecriminaliseerd wordt. Een ander gevaar is dat er binnen de campagne een tweedeling ontstaat omdat bepaalde groepen militante middelen 'te ver' vinden gaan. Autoriteiten zullen (middels de pers) proberen aan te sturen op een tweespalt binnen de beweging. Verdeel en heers.

Meestal is een militante actie deel van een grotere campagne, vaak ook een middel dat pas ingezet wordt op het moment dat gebleken is dat andere middelen niet genoeg effect hadden.

Effectiviteit

Zijn militante acties effectief? En zo ja, aan welke voorwaarden moeten zij dan voldoen? Een actie moet opgeëist worden. Het slachtoffer moet immers weten waarom de actie heeft plaatsgevonden. Het toebrengen van schade alleen is niet zinvol omdat de 'tegenstander' meestal over een groot vermogen beschikt. Bovendien moeten de redenen van de actie uitgebreid in het nieuws komen. Hierdoor kunnen anderen aan het denken worden gezet en de actie wellicht ondersteunen, door bijvoorbeeld niet meer bij Shell te tanken.

De vraag is of er voor succesvolle militante acties per se reeds een bepaalde houding bij de bevolking aanwezig moet zijn ten aanzien van het thema. Wellicht waren de acties tegen de Makro succesvol omdat er in Nederland een grote anti apartheid beweging bestond. Acties tegen de vleeshandel zouden om deze reden minder succesvol zijn. Er is immers geen brede basis in de bevolking die het doden van dieren voor consumptie verwerpelijk vindt. Het effect van een militante actie tegen een vleesvervoerder zal volgens ons niet (snel) leiden tot een omslag op maatschappelijk niveau. Het is mogelijk een vleesvervoerder uit te schakelen, maar zo'n actie dient een beperkt (en waarschijnlijk vooral een persoonlijk) doel.

In de jaren zeventig werden door 'Rote Zora' in Duitsland verschillende brandaanslagen uitgevoerd tegen een textielketen. Deze acties ondersteunde de stakingen van textielarbeidsters in een laag loonland. Rota Zora eiste dat deze vrouwen beter betaald zouden worden, anders zouden de brandaanslagen voortduren. Het begrip van de bevolking voor deze acties heeft er waarschijnlijk aan bijgedragen dat deze eis inderdaad werd ingewilligd.

Ook de militante anti-Castor acties hebben wellicht een kans vanwege de relatief brede ondersteuning bij de bevolking. Zij maken daarnaast deel uit van een breed scala aan acties. Militante acties tegen het graven van een haven op de plaats van Ruigoord zou daarom ook een kans kunnen hebben, datzelfde geldt voor acties tegen de aanleg van een vijfde baan bij Schiphol.

Onschuldigen

Er is een aantal argumenten tegen militante acties. Het gevaar dat onschuldigen getroffen worden is hiervan waarschijnlijk de belangrijkste. De slager die met zijn familie boven zijn in de brand gestoken bedrijf woont maar ook de brandweer die geacht word de brand te blussen. Ook wordt wel gesteld dat een pomphouder geen andere keuze heeft en toch niet verantwoordelijk gehouden kan worden voor de handelwijze van de multinational waarvoor hij werkt. Ook vindt men het verwerpelijk dat potentiële gebruikers van de getroffen instantie hinder ondervinden. Een hamburgerjunkie kan niet bij zijn/haar favoriete restaurant gaan eten.

Een belangrijke vraag is of er überhaupt 'onschuldigen' zijn. De eigenaar (of zetbaas) van een filiaal dat een bepaalde negatieve activiteit uitvoert kan zich daar wel degelijk van bewust zijn. Dit geldt ook voor de consument en zelfs iemand die niets doet tegen de negatieve handelwijze van anderen zou schuldig kunnen zijn, of in elk geval niet onschuldig. Het is heel belangrijk dat er een discussie plaatsvindt over de mate waarin iemand als '(mede)schuldig' wordt gezien (in de optiek van de activisten) en het middel dat zij willen inzetten plaatsvindt. Over het algemeen vinden wij acties waarbij mensen direct fysiek gevaar lopen slecht. In sommige gevallen denken wij dat ze toch legitiem kunnen zijn. Te denken valt aan militante antifa.

Een tweede argument tegen militante acties is dat wanneer dat middel gebruikt mag worden, anderen dat ook 'mogen'. Groepen die bijvoorbeeld tegen asielzoekers zijn zouden dan met evenzoveel recht asielzoekerscentra af kunnen branden (eventueel daarbij in acht nemend dat geen personen gevaar lopen). Maar geldt dat argument niet ook voor bijvoorbeeld demonstratierecht en vrijheid van meningsuiting. Bepaalde meningen (b.v. racistische) zijn niet geoorloofd. Misschien is een goede regel dat wanneer een bepaald actiemiddel anderen schade berokkend of de vrijheid van anderen beperkt dit middel niet geoorloofd is, behalve als door dit middel te gebruiken handelingen van anderen, die erger zijn, voorkomen of gestopt wordt. De beslissing wat erger is, is natuurlijk wederom subjectief te noemen.

Criminaliseren

Een volgende vraag is of een bedrijf dat zwicht voor militante acties wel op de juiste gronden een bepaald handelen stopt. Zou het niet veel beter zijn wanneer een bedrijf stopt omdat het werkelijk overtuigd is geraakt van zijn eigen foute handelen. Hierbij moet echter bedacht worden dat het voor de mensen die onderdrukt werden in Zuid Afrika weinig uitmaakt waarom de Makro de ondersteuning van het apartheidsregime heeft gestopt. Verder zijn militante acties reactief, weinig positief. Veranderingen in de basis vinden er niet door plaats maar het is ook één van de vele actievormen. Juist de mogelijkheid om via verschillende middelen naar een doel toe te werken maken het bereiken van dit doel haalbaar.

Ten vijfde geldt dat het een eenvoudig te criminaliseren actiemiddel is. Dit vinden wij geen reden het middel te laten liggen. Wel moet bedacht worden dat criminalisering het gehele actie spectrum in een negatief daglicht kan stellen. In de pers zal het altijd heten dat het een ondemocratisch middel is en dat er toch genoeg legale middelen zijn om je mening te verkondigen en je doel te bereiken.

Het feit dat het een ondemocratisch middel is, is een volgend kritiekpunt. Het lijkt een beetje op het recht van de sterkste. Wie is het best instaat zijn of haar mening door te drukken door (harde) militante acties. Dit is een belangrijke reden waarom het middel niet te pas en te onpas ingezet moet worden. Maar is een democratie waar vrijheid van meningsuiting geldt maar waar toch niet naar je geluisterd wordt omdat je stem geheel ten onder gaat in de enorme kapitalistische propaganda en hersenspoeling van de machtige multinationals wel een werkelijke democratie?

Een laatste argument is overlapt enigszins het eerste, toch vinden wij het belangrijk te benadrukken dat er bij elke militante actie iets mis kan gaan. Het enige dat daar tegen te doen is, is of de actie niet uitvoeren of deze kans zo klein mogelijk maken. Vanwege bovenstaande redenen denken wij dat militante acties niet altijd aanvaardbaar zijn. Het is een middel dat niet zomaar gebruikt moet worden.

Vertrouwen

Een militante actie voer je niet zomaar uit, een zorgvuldige planning moet er aan vooraf gaan. Met alle 'gevaren' moet rekening gehouden worden. Zowel met de gevaren voor de 'eigen' mensen als voor anderen. Hierbij moet zelfs met het kleinste toeval rekening gehouden worden. De kans dat iemand toevallig de hond uitlaat is niet onvoorstelbaar klein. Beter is het er vanuit te gaan dat het wemelt van de honden bezitters (de aanwezigheid van 'ongewensten' op de plek des onheils betekent naast het gevaar dat zij mogelijk lopen ook een gevaar voor de mensen die de actie uitvoeren, getuigen kun je beter niet hebben). Het is belangrijk dat de mogelijkheid de actie af te blazen tot op het laatste moment ingebouwd is.

Vanwege het 'illegale' karakter van militante acties moet rekening gehouden worden met interesse van inlichtingendiensten en politie. Om het risico zo klein mogelijk te maken is er een hoge mate van onderling vertrouwen nodig. Het is bijvoorbeeld ook belangrijk over gevoelens te praten, die soms niet rationeel te verklaren zijn. Wanneer iemand zich onzeker voelt, kan dit zeker en accuraat handelen in de weg staan. Maar wanneer iemand (te) zelfverzekerd is, kan dit tot overmoed leiden, kleine dingen kunnen over het hoofd worden gezien. Een 'gevoel' kan ook een soort extra zintuig zijn. Dit klinkt zweverig maar het is volgens ons beter er gehoor aan te geven, alles nog eens nagaan, checken. Ook zaken die niet direct met de actie te maken hebben kunnen van grote invloed zijn op het handelen tijdens de actie maar ook op de beweegredenen om überhaupt aan de actie deel te nemen. Het is zinnig ook daar aandacht aan te besteden.

Een ander aspect dat met gevoel te maken heeft, is of men de actie op zichzelf wel juist vindt. 'De groep' moet ook respect opbrengen voor dit soort dingen, er zelf naar vragen, "klopt het bij iedereen?". Men moet zich bedenken of men de eventuele consequenties (cel ?) van een actie aanvaardbaar vindt.

Op zeer algemene wijze over (het thema) militante acties praten terwijl anderen ongewenst meeluisteren kan de aandacht op je vestigen. Deze opmerking is niet bedoeld om paranoia aan te wakkeren maar om voorzichtigheid te benadrukken. Toch is het zinvol met anderen van gedachten te wisselen over het thema en acties in de openbaarheid te brengen. Via ingezonden brieven kan anoniem van gedachten gewisseld worden.

We hopen dat anderen op dit discussiestuk reageren zodat er een werkelijk vruchtbare 'positieve' discussie kan ontstaan. Volgens ons wordt er veel te weinig gediscussieerd. Het gevaar is dat er veel acties als los zand worden uitgevoerd omdat mensen niet op de hoogte zijn van wat anderen doen en denken, dat iedereen voor zich het wiel moet uitvinden. Vanwege het gevoelige thema willen wij dit stuk niet ondertekenen, discussie kan ons inziens ook zonder.