Strips onder vuur

Stripmakers hebben net als filmregisseurs, schrijvers en beeldende kunstenaars regelmatig met de schaar of de stift van de censor te maken. In veel landen worden nog regelmatig stripwinkels en striptekenaars juridisch vervolgd, vooral vanwege het hoge portie 'seks en geweld' in hun werk. Met name in de Verenigde Staten liggen strips de laatste jaren onder vuur van de autoriteiten. Bekendste voorbeeld hiervan is de stripmaker Mike Diana, die wegens obsceniteit werd veroordeeld.

We hoeven niet zo gek ver te zoeken om voorbeelden van censuur te vinden. Nog maar enkele maanden geleden dreigde de eigenaar van een café in Zutphen gearresteerd te worden, indien hij niet een aantal posters die betrekking had op het koningshuis uit het straatbeeld zou verwijderen. Op de poster, een aankondiging van een houseparty op 30 april, stond Willem Alexander met een piercing door zijn mond afgebeeld. Ook Trix zelf was als SM meesteres aanwezig, gehuld in leren pakje met zweep. Majesteitsschennis, oordeelde het gezag. Wie in Nederland iets over het koningshuis tekent, moet op zijn tellen passen. Dat is al zo sinds ons land een koninkrijk werd.

Ook in onze buurlanden grijpen de autoriteiten te pas en te onpas in. In juni 1994 wordt de Belgische stripmaker, cineast en beroepsprovocateur Jan Bucquoy tot een boete van 9000 frank wegens smaad veroordeeld.

Twee jaar eerder werden 'aanstootgevende werken' van de tentoonstelling 'La vie sexuelle des Belges' in beslag genomen. Op een persconferentie die daarop volgde hekelde Bucquoy de parketmagistraat die daartoe bevel had gegeven. De rechtbank oordeelde daarop in 1994 dat Bucquoy daarin te ver was gegaan, en beledigende en boosaardige verwijten zou hebben geuit. De aanklacht wegens schending van de goede zeden kwam te vervallen, wel werd hij wegens smaad veroordeeld. Motivering van de rechtbank: 'Dit soort vertoningsdrang die tot uiting komt in schijn artistieke affiches komt waarschijnlijk voort uit een vorm van maatschappelijke frustratie waar sommige avant gardistische snobs zich in verlustigen, maar die in onze hedendaagse permissieve maatschappij niet langer aanstootgevend is'.

Geslachtsrijp

In maart 1997 neemt het Belgische gerecht in verschillende Brusselse stripwinkels honderden manga strips in beslag. Een klein deel van deze veelal uit Japan komende strips vertonen extreme seks en geweldsituaties. Volgens de Japanse wet mogen geslachtsrijpe genitaliën, erecties, zaadlozingen en penetraties niet in beeld worden gebracht. Gevolg, monsters met reusachtige en talrijke tentakels overweldigen vrouwen, of beter gezegd jonge meisjes. Deze zijn, zo luidt de redenering, nog niet geslachtsrijp en dus niet verboden.

Ook in Duitsland werden de afgelopen jaren bij invallen bij uitgeverijen meer dan honderd titels in beslag genomen. Het ging daarbij om pornografie en geweldsverheerlijking. Ook Maus, de beroemde strip van Spiegelman over de jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog, werd wegens nazi propaganda in beslag genomen. Uiteindelijk kwam een deel van de boeken retour met een verontschuldigend schrijven: 'Niet schuldig bevonden'.
Deze lijst kan zonder problemen uitgebreid worden, maar uit deze korte opsomming blijkt al dat het vaak om de seks en geweldstrips gaat, die al dan niet verboden worden.

Velen, ook binnen de stripwereld, beamen dat deze strips in feite niet getuigen van zoiets als 'een goede smaak' of 'de goede zeden', wat dat dan ook moge zijn. Maar, zo wordt benadrukt, de seks en geweldstrips zijn niet overheersend, hoewel ze vaak wel goed verkopen. Ondanks al deze bedenkingen en opmerkingen is de stripwereld vrijwel unaniem tegen elke vorm van censuur. Niet zonder reden. Als je met censuur gaat werken, is het einde vaak zoek. Voor je het weet ben je weer terug in de vijftiger jaren, toen bijna niets mocht, zo luidt de geijkte redenering.

Splijtzwam

Wanneer toekomstige striphistorici zich over de jaren negentig buigen, zal de zaak rond Mike Diana ongetwijfeld veel aandacht krijgen. Menig stripliefhebber loopt gaarne een straatje om voordat hij met een pasklaar antwoord komt op de vraag of het (Diana's) sop de kool waard is. De feiten op een rij.

Mike Diana geeft begin jaren negentig zijn eigen stripjes uit onder de titel Hard Boiled. Zelfs voor doorgewinterde stripliefhebbers liegt de inhoud er niet om. Een kind gaat een kerk binnen, waar een gigantische penis over zijn gezicht klaarkomt. Getraumatiseerd groeit het kind op in een wereld van drugs waarbij hij op zijn tijd met een crucifix sodomie pleegt. In een andere strip hakt de hoofdpersoon het hoofd van zijn jongere zusje af, waarna hij zichzelf bevredigd met het afgehakte hoofd.

Wanneer de autoriteiten een aantal strips van Diana in handen krijgen, komt het al snel tot een rechtszaak. Een deskundige is tijdens een proces in 1994 duidelijk in zijn oordeel. Het werk van Mike Diana bevat "een variëteit aan persoonlijke kenmerken (paraphilias) waaronder necrofilie, bestialiteit, pedofilie, sodomie, aanranding, fysieke en psychische verminking, terreur, homoseksualiteit en zuiver geweld."

Mike Diana wordt wegens 'distributie van obsceniteiten' veroordeeld tot drieduizend dollar boete, het op eigen kosten ondergaan van een psychologische test, een verbod op contact met minderjarigen, het volgen van een journalistieke cursus waarin de ethiek wordt behandeld, 1248 uur dienstverlening en een proeftijd van drie jaar, waarin de autoriteiten op elk gewenst moment zijn huis kunnen doorzoeken om te controleren of hij in bezit is van of bezig is met het creëren van obsceen materiaal. Dat hij in de toekomst geen obsceen materiaal meer mag produceren, moge duidelijk zijn.
Zijn veroordeling veroorzaakt veel opschudding. Hoewel velen het werk van Diana afkeuren, springen zij toch op de bres voor hem. Amerika's First Amendment, waarin de vrijheid van meningsuiting wordt gewaarborgd, staat immers op het spel.

Burgerrechtenbeweging

Een aantal organisaties tracht in samenspraak met Diana de zaak voor de 'Supreme Court' (Hoge Raad) te brengen. Met name het Comic Book Legal Defence Fund (CBLDF) werpt zich in de strijd.
Deze organisatie werd in 1990 opgericht met geld dat overbleef na eerdere rechtszaken waarbij een stripverkoper wegens de verkoop van 'obsceen materiaal' werd vervolgd. In de afgelopen jaren sprong het CBLDF een aantal malen op de bres voor het recht om te tekenen en te verkopen wat een ieder wil. Dit alles met een beroep op de vrijheid van meningsuiting.

In een land waarin scholieren van school worden gestuurd wegens het dragen van T-shirts van de rock band Korn krijgt de club het steeds drukker. Stripwinkels worden verboden zich naast een openbare bibliotheek te vestigen. Scholieren die een stripboekje uitbrengen waarin het hoofd van de school en de gymleraar obsceen staan afgebeeld worden van school gestuurd. Eigenaren van stripwinkels worden na acties van 'civilian obscenity watch dog groups' vervolgd. Kortom, onder de noemer van 'obsceniteit' wordt in het puriteinse Amerika meer en meer geknabbeld aan die in de grondwet verankerde vrijheid van meningsuiting.

Niet voor niets bemoeide ook de burgerrechtenorganisatie ACLU, (American Civil Liberties Union) zich met de zaak Diana. Het ondersteunde de tekenaar en het CBLDF financieel om tot aan de Supreme Court te procederen.
Zover is het echter niet gekomen, aangezien de Supreme Court weigerde het beroep in behandeling te nemen.

Zowel de ACLU als het CBLDF zien dit als een nederlaag, en noemen Diana de eerste Amerikaanse artiest die wegens obsceniteit werd veroordeeld. Nu de Supreme Court zich niet met de zaak zal bemoeien, kan deze uitspraak vervelende gevolgen hebben voor andere stripmakers of zelfs de gehele kunstwereld. Wanneer een overheid artiesten tot psychiatrische onderzoeken verplicht, komt het angstbeeld van Orwell zich weer een stapje dichterbij.

Rob

Recent verscheen in de VS bij uitgeverij ONI press de benefietstrip Free Speeches. De opbrengst van de strip gaat naar het CBLFD. Aan deze uitgave werken stripprominenten als Frank Miller (Marsha Washinton, Sin City), Peter Bagge (Hate) en Will Eisner (The Spirit) mee. Verder bevat het veel info over zaken als censuur en de vrijheid van meningsuiting. Binnenkort ongetwijfeld in de stripspeciaalzaak.