Naar archief

UIT: Ravage #234 van 2 mei 1997  

Gesnuffel aan de bron

Justitie lijkt in haar strijd tegen de misdaad en criminaliteit steeds vaker een beroep te doen op informatie van journalisten. Zo vroeg Justitie - overigens tevergeefs - onlangs het ANP om fotomateriaal van de gewelddadigheden tussen voetbalsupporters in Beverwijk en vroeg Justitie een lijst met telefoonverbindingen op van het woonadres van een journalist van het Nieuwsblad van het Noorden. "Deze handelwijze komt veeleer voort uit gemakzucht", merkte Hans Verploeg van de NVJ (Nederlandse Vereniging van Journalisten) op tijdens een discussieavond op 21 april in de Balie te Amsterdam.  

De bijeenkomst, die als titel 'De journalist als politiehond' meekreeg en mede werd georganiseerd door Ravage, was onderdeel van de reeks 'De agenda van de uitsluiting', waarmee politiek-cultureel centrum de Balie de onderkant van de vrije, democratische wereld in Nederland in kaart wil brengen. Grote afwezige was een vertegenwoordiger van het Openbaar Ministerie. 

Als reden gaf men op dat de justitiële zaken waar de gasten voor waren uitgenodigd, nog lopende waren. Het betreft hier Radio Rijnmond (tape toespraak Glimmerveen), ANP (fotomateriaal Beverwijk), Opstand (inval) en Ravage (inval). Pim Gaanderse, hoofdredacteur van het ANP, liet op zijn beurt op het laatste moment verstek gaan. Officieel omdat hij was verhinderd, maar via het informele circuit vernamen we dat naar zijn mening het zwaartepunt van de avond teveel overhelde naar de zaken Opstand/Ravage. De praktijk bleek anders.  

Zaak Glimmerveen 

Sandra van Steen, radioverslaggeefster voor Radio Rijnmond, was september 1996 aanwezig bij een besloten bijeenkomst van de CP'86 in Schiedam. Hoewel zij op een gegeven moment de ruimte diende te verlaten wist de verslaggeefster desondanks goede opnames te maken van het gebeuren, waarbij ze tevens de toespraak van Glimmerveen op band vastlegde. Glimmerveen bedreigde in het openbaar onder meer de hoofdredacteur van de Haagse Courant met de dood. 

Nadat Radio Rijnmond fragmenten van Glimmerveen's toespraak had uitgezonden, vorderde Justitie de bandopname. Toenmalig hoofdredacteur Nico Haasbroek (momenteel hoofdredacteur van het NOS-Journaal) voldeed aan dit verzoek omdat 'iemand die met de dood bedreigd wordt beschermd moet worden'. Haasbroek nam deze beslissing zonder vooroverleg met de betrokken verslaggeefster Van Steen, die het niet met zijn beslissing eens was.  

Justitie verzocht de verslaggeefster vervolgens een verklaring af te leggen van hetgeen zij had waargenomen in de zaal. Sandra van Steen weigerde dit steevast, daar "er voldoende politie in de zaal aanwezig was". Justitie, die zelf ontkent opnames gemaakt te hebben van de toespraak, volhardde in haar standpunt en viel Van Steen ook op haar woonadres lastig.  

Een dienstdoende beambte probeerde haar op diverse manieren over te halen een verklaring af te leggen. Van Steen kreeg zelfs het verzoek om een kant-en-klaar opgestelde verklaring, die per fax aan haar zou worden toegezonden, te ondertekenen. Nog in februari '97 overwoog Justitie de verslaggeefster onder dwang te laten getuigen. 

Als gevolg van al dit getouwtrek, dat uiteraard in de regionale media aan bod kwam, kreeg Sandra van Steen ook te maken met een nog vervelender tegenstander: extreem-rechts. Tijdens een rechtszaak die burgemeester Franssen van Zwolle had aangespannen tegen de CP'86 en de CD, werd Van Steen voor het gebouw van de rechtbank belaagd en bedreigd door een groep neonazi's. Het mes snijdt in dit geval aan twee kanten.  

Dit probleem kwam onlangs weer aan bod in de kwestie van de moord op een Ajax-aanhanger in Beverwijk. Een - tot nu toe anonieme - fotograaf van het ANP heeft de gewelddadigheden in Beverwijk, waarbij Feyenoord- en Ajax-aanhangers elkaar op afspraak met harde hand te lijf gingen, op foto vastgelegd. De politie, ook in Beverwijk tijdig en in groten getale aanwezig, heeft naderhand het ANP gevorderd deze foto's beschikbaar te stellen voor haar gerechtelijk vooronderzoek. De hoofdredacteur van het ANP weigerde te voldoen aan dit verzoek en zei "geen verlengstuk te willen zijn van Justitie". Dezelfde hoofdredacteur zei een eventueel aangereikt dwangbevel niet aan te zullen nemen. 

Ondertussen denkt Justitie te weten wie de bewuste fotograaf is geweest. "Deze persoon wordt inmiddels op z'n privé-adres lastig gevallen door Justitie", zei Hans Verploeg van de NVJ. "Hij wordt geïntimideerd, zit tussen twee vuren. Indien z'n identiteit bekend wordt, loopt hij het risico dat de hooligans hem zullen gaan bedreigen." Ook deze fotograaf hangt een dwangbevel boven het hoofd. 

Bronbescherming 

De politie had zowel in deze zaak als die van de bijeenkomst van de CP'86 in Schiedam, voldoende mensen op de been om het gebeuren op video of op cassette vast te leggen. Door nu zeer nadrukkelijk aan te kloppen bij de journalistiek, wordt deze gedwongen zich uit te spreken, terwijl de media onafhankelijk willen zijn en mede daarom een groot belang hechten aan het veiligstellen van haar bronnen. 

Maar wanneer is er daadwerkelijk sprake van een bron die in bescherming dient te worden genomen? De Amsterdamse rechter W. Korthals Altes wijst erop dat er in het Goodwin-arrest en andere jurisprudentie altijd gesproken wordt van een 'vertrouwelijke' bron. In het geval van de anonieme claimbrief van het ELF die Ravage vorig jaar ontving, is volgens hem geen sprake van een vertrouwelijke bron. "Iedereen kan zo'n claimbrief opstellen en naar de krant sturen. Ik zie hier geen vertrouwensrelatie tussen de opsteller van de brief en de redactie, aangezien de redactie de opsteller(s) niet kent", aldus Korthals Altes.  

Freek Kallenberg van Ravage opperde echter dat de redactie van het actieblad wel de enige was die de claimbrief toegezonden heeft gekregen. "Bij de Volkskrant kregen ze een paar weken eerder een claimbrief van de groep ANGST, die vervolgens vrijwillig in handen werd gedreven van Justitie. Wij hebben de ELF-claimbrief na verwerking vernietigd. Dit vertrouwen bieden wij degenen die ons van gevoelige informatie voorzien. Daarmee beschermen en beschouwen wij zo'n claimbrief wel degelijk als een nieuwsbron", aldus Kallenberg. 

Inge Brakman van de NVJ kon zich wel vinden in het standpunt van Ravage, maar zei dat keer op keer moet worden afgewogen of het belang van bronbescherming wel zwaar genoeg weegt als het bijvoorbeeld gaat om aanslagen waar mensenlevens bij in het geding zijn. Zo heeft Hans Verploeg van de NVJ onlangs een hoofdredacteur van een dagblad geadviseerd om een claimbrief van de brandstichting in Den Haag, waarbij een Turks gezin om het leven kwam, vrij te geven voor nader justitieel onderzoek. "De burgerplicht weegt in zo'n geval zwaarder dan het journalistieke beschermingsrecht", vond Verploeg. 

De NVJ werkt momenteel aan een reglement van huisregels, waar Justitie zich aan dient te houden bij het verrichten van huiszoekingen, het uitvaardigen van dwangbevelen en het opvragen van journalistieke bronnen. Of Justitie zich hieraan gaat houden, valt nog te bezien. 

Alex van Veen

Naar boven
Naar overzicht dit nummer
Naar Jaargang 1997