Naar archief

UIT: Ravage #207 van 5 april 1996   

'Zonder daden verander je de samenleving niet' 

De totaalstrijd van Gerrit van der Ent 

Hij heeft inmiddels al voor enige kilometers aan hekwerk rond diverse militaire bases kapot geknipt. Sinds er sprake was van de stationering van kruisraketten in Woensdrecht, uit Gerrit van der Ent z'n onvrede over wat hij noemt ,,een uitwas'' van onze samenleving. ,,Als ik de dingen op z'n beloop laat, maak ik deel uit van een criminele organisatie. Pleeg ik misdrijven tegen de mensheid.'' 

Met een ongezonde hoeveelheid vooroordelen in m'n bagage, arriveer ik bij de gerieflijke woning van Gerrit van der Ent in Wageningen. Gerrit ageert sinds '83, toen hij zijn hutje bouwde op het terrein van het Vredes Actie Kamp (VAK) in Woensdrecht, frequent tegen militaire objecten. Maar antimilitarist mag ik hem beslist niet noemen, zijn strijd is veel omvattender.  

In tegenstelling tot de baard en geitenwollen sokken, die in mijn ogen passen bij een voormalige VAK-bewoner, tref ik een modern ogende man aan. Op de boekenplank lectuur, variërend van Economisme en India tot aan het de Rode Oortjes, een marechaussee-onderzoek naar antimilitaristen. Slechts de houtkachel beantwoord aan m'n verwachtingen. Het hout sprokkelt Gerrit bijeen in een nabijgelegen bos, ,,in goed overleg met de boswachter.'' 

Begin december vorig jaar verdween hij weer eens voor zes weken achter de tralies, vanwege het aanbrengen van vernielingen op vliegbasis De Peel in '92. Maar hoe vaak ze hem ook in de kraag grijpen, Gerrit gaat door met z'n acties. ,,Het strafproces beschouw ik als even onderuit gehaald worden, waarna ik weer steevast door ga.''  

Idealisme 

Gerrit, inmiddels 46 jaar, is afkomstig uit een arbeidersgezin. Hij heeft vier broers die een geheel ander leven leiden. Z'n vader is protestants en bijbelvast, ,,het ligt niet in z'n lijn om tegen de autoriteiten in te gaan.'' Zijn moeder komt uit een half rood gezin, maar gelooft niet meer zo in het verbeteren van de wereld. ,,Op zich heel jammer, zo'n pessimistische levensvisie. Misschien heb ik me daar wel onbewust tegen afgezet, waardoor ik ben geworden wie ik ben. Aanvankelijk werd ik geïnspireerd door het geloof, maar later heb ik religie verruild voor idealisme'', vertelt Gerrit.  

Vanuit dat idealisme heeft hij tussen '73 en '81 een opleiding 'Drainage & Irrigatie' gevolgd aan de Landbouwuniversiteit in Wageningen. In het kader van deze studieperiode bezocht hij Bangladesh en India. Gerrit: ,,Hoewel je de verhalen kent is het toch schokkend om te zien in welke erbarmelijke omstandigheden de mensen moeten leven in de Derde Wereld.'' Na terugkomst werd hij actief in de Derde Wereld beweging. In die kringen werd destijds hevig gediscussieerd over het nut van ondersteunende activiteiten in de Derde Wereld, terwijl het hier ook niet goed gaat.  

Na z'n studie te hebben afgerond, werd Gerrit actief in de Bangladesh groep. Deze organisatie bestond uit een verzameling mensen die in Bangladesh hulp hadden verleend en die daardoor uiterst kritisch zijn gaan staan ten opzichte van ontwikkelingshulp. Gerrit: ,,Dat er ontwikkelingshulp nodig is, is het gevolg van een verkeerd westers politiek systeem. Verder is ontwikkelingshulp in wezen een lapmiddel waar het Nederlandse bedrijfsleven wel bij vaart. We vonden de ontwikkelingen die in eigen land gaande waren, ook belangrijk. In de periode dat er sprake van was dat er kruisraketten gestationeerd zouden worden, liepen we mee met vredesdemonstraties.''  

In 1983 kwam hij in Woensdrecht terecht, waar in september het Vredes Actie Kamp (VAK) uit protest tegen de komst van de kruisraketten werd opgezet. ,,Aanvankelijk was ik van plan om naar het vredeskamp Greenham Common in Engeland te gaan. Nadat ik had vernomen dat men daar nogal kritisch stond ten opzichte van mannen, besloot ik maar in Woensdrecht te gaan kijken. Ik wilde in die tijd, na jaren in de boeken te hebben geneusd, nu eens heel concreet met mensen omgaan.''  

Woensdrecht 

Uiteindelijk heeft Gerrit maar liefst vier jaar lang in Woensdrecht gezeten, een smeltkroes van mensen uit alle hoeken en gaten van het land. Om de twee weken ging hij een weekeinde naar Wageningen. Gerrit: ,,Woensdrecht was voor mij een bruisende tijd, met mooie, maar ook harde momenten. De winternachten waren soms niet door te komen.''  

Het kamp werd in beginsel opgezet door mensen uit Utrecht en Amsterdam, die iets soortgelijks als Greenham Common voor ogen hadden. Maar juist deze mensen waren niet de aangesproken personen om het lang vol te houden. Van lieverlee streken er mensen neer in het kamp, die het wel draaiende hebben kunnen houden. Gerrit: ,,Zo gaat het in het leven. Ik heb met acties gemerkt dat directe steun niet altijd valt te verwachten van mensen die een grote bek opzetten. Deze steun komt vaak van heel onopvallende mensen, die dat met veel enthousiasme en energie doen.''  

Het kamp werd door een vaste kerngroep van vijftien mensen bewoond. In de zomer- en vakantieperioden arriveerden er grote groepen actievoerders die er gedurende enige dagen verbleven. Het waren aanvankelijk niet de acties waarmee Woensdrecht landelijke bekendheid kreeg, maar een zware winterstorm die het kamp enkele tientallen meters verplaatste. In de maand juni werden er blokkadeacties uitgevoerd van de toegangspoorten. Hier deden soms duizenden mensen aan mee.  

In het begin stond er nog gewoon prikkeldraad rond de vliegbasis. Later, toen er een aanvang werd gemaakt met de bouw van de raket-opslagloodsen, is dat vervangen door een hoog hekwerk. Het permanent bemensde vredesactiekamp was de legerleiding een doorn in het oog. Voor hen was vooral het ongeorganiseerde karakter van de groep vredesactivisten fnuikend. Bij het kamp werd daarom ook continu gepatrouilleerd door de marechaussee.  

In de eerste drie jaar dat Gerrit in Woensdrecht verbleef, hield hij zich nauwelijks met acties bezig. Er was wel een groep mensen die deelnam aan de zogenaamde hit and run acties. Hierbij werd in de nachtelijke uurtjes onder meer hekwerk vernield. De CIA-infiltrant John Gardiner veroorzaakte in die periode een hoop heibel, door springstof het kamp binnen te loodsen en vervolgens mensen te ronselen om het spul te gaan gebruiken.  

Gerrit begaf zich geregeld in gezelschap van de dorpsbewoners van het naburige Hoogerheide, die hij voortdurend uitleg gaf over het idee achter het actiekamp. Van sommigen hebben de bewoners van het VAK ook daadwerkelijk steun gehad. ,,Het is heel moeilijk om zo'n besloten dorpsgemeenschap te overtuigen van hetgeen je aan het doen bent en achter je ideeën te krijgen. Het is een wereldje op zich waarin iedereen elkaar controleert. Je steekt er niet zo snel je nek uit. Met een paar boeren heb ik er een schillenwijk opgezet. Bij een andere boer konden we in een later stadium een kamp opzetten op zijn land. Op deze manier maakte ik me ook nuttig.''  

Naar gelang de prikacties vanuit het Vredesactiekamp voortduurden, nam de legerleiding maatregelen. Gerrit: ,,Op een gegeven moment ontruimden ze ons kampje om de veertien dagen. Eerst enkel onze slaapplaatsen, later ook onze bouwsels, zoals de gemeenschappelijke huiskamer. Aan de ene kant niet leuk, maar aan de andere kant maakt het je strijdbaarder.''  

Hekkenknippers 

De politie overschreed voor het verwijderen van de zitblokkades steeds vaker haar wettelijke middelen. In plaats van de demonstranten weg te slepen, werd er herhaaldelijk fysiek geweld toegepast. Door langdurig op hen in te praten, bleken de demonstranten in staat het geweld in te perken. Vervolgens verlegden ook Gerrit en z'n medekampbewoners hun grenzen. De openlijk aangekondigde maandelijkse blokkades van de toegangspoorten, werden verlengd met spontane blokkades.  

Toen ook deze werden verboden, gingen de actievoerders over tot het houden van 'Ontdek Je Hekje' periodes. Gedurende een periode van veertien dagen werd er openlijk tweemaal per dag gaten geknipt in het hekwerk. Men liep hierbij kans om gesnapt te worden, maar na het opmaken van het proces-verbaal werd je weer keurig in het kamp afgeleverd. Pas toen de marechaussee in de gaten kreeg dat de hekkenknippers volhouders waren, werden de straffen zwaarder.  

Het knippen van gaten in het hekwerk was voor jong en oud een voor de hand liggende actievorm, nu je door de hoge omheining het terrein niet meer op kon komen. Naast de VAK'ers had je in die tijd ook nog de actievoerders van BONK, die hun pijlen richtten op de toeleveringsbedrijven die werkten aan de bouw op de basis. In 1987 organiseerde men de eerste actieperiodes in Woensdrecht waar landelijk voor werd gemobiliseerd. Deze actieperiodes werden gekenmerkt door een diversiteit aan actiemethodes, zoals blokkades, hit and run acties en het nodige knipwerk.  

Eind '87, nadat de Kamer had besloten af te zien van plaatsing van de kruisraketten, werd het Vredesactiekamp mobiel, ook wel het VAK-mobiel genoemd. Naast Woensdrecht hielden de actievoerders vier tot vijf keer per jaar kortstondige actiekampen bij nog eens vier andere militaire bases.  

Na de symbolisch veelbetekenende ineenstorting van de Muur, waardoor de kruisraketten overbodig werden, liep de belangstelling voor het VAK-mobiel zienderogen terug. Er vond nu nog slechts een keer per jaar een dergelijke actieperiode plaats. Het fenomeen VAK-mobiel werd in '93, tien jaar na oprichting in Woensdrecht, beëindigd.  

Uitwassen 

Gerrit heeft vervolgens een tijdje bij Emmaus in Wageningen gewerkt, een kringloopwinkel die haar winsten aan ideële projecten besteedt. Door dit werk heeft hij rugklachten gekregen, waarna hij in de Ziektewet terecht kwam. Nu zit hij weer in de bijstand en kijkt rond of hij er iets anders bij kan doen.  

Daarnaast wil hij blijven confronteren. ,,Met alleen woorden kun je de samenleving niet veranderen, daar horen daden bij. Daarom ga ik door met het voeren van acties.'' De laatste jaren houdt hij zich onder meer nog steeds geregeld bezig met openlijke knipacties, zoals in Ede en Volkel. Hij knipt net zolang totdat ze hem arresteren. Hoewel hij actievoert tegen het militarisme, ziet hij het opgeplakte etiket antimilitarist als te beperkt.  

Gerrit: ,,Militarisme als geheel, of de kruisraketten in het bijzonder, zijn voor mij niet meer geweest dan een aangrijpingspunt van m'n strijd tegen wereldproblemen in het algemeen. Ik zie het militarisme, naast bijvoorbeeld milieuvervuiling en de Derde Wereld, als een uitwas. Deze grijp je aan om je tegen te verzetten, maar het verhaal er achter is veel breder. Het komt er kortweg op neer dat ik niet gelukkig ben met de samenleving waar ik in leef. Stel dat het militarisme verdwijnt, dan nog blijf je met legio problemen zitten, zoals milieuvervuiling en de Derde Wereld. Waar het om gaat is een verandering in het denken van mensen, zodat ze meer verantwoordelijk met hun eigen omgeving omgaan.''  

Volgens Gerrit zijn we hier in het westen mondiaal gezien niet zo best bezig. ,, Hier wordt het egoïsme aangewakkerd en gepredikt. Als je maar goed voor jezelf zorgt en je voldoende ontplooit, dan pas ben je in de ogen van de samenleving op de goede weg, zo maakt men ons wijs. Je zou onze samenleving een overgeorganiseerde BV kunnen noemen, die enorm veel geweld exporteert naar andere delen van de wereld. We leven hier in een rijke enclave, dat veel verpaupering veroorzaakt.''  

Verwacht hij dan dat met het kapot knippen van hekwerk het denken van mensen in positieve zin te beïnvloeden is?

Gerrit: ,,Dat heeft tijd nodig. Maar het is perfect te begrijpen voor de mensen die het aangaat. Zo sprak ik een mensenrechtenactivist uit Maleisië, die meteen begreep waarom ik dit soort acties doe. In deze samenleving heb je te maken met groepen mensen die het niet willen weten. Maar als ik de dingen op z'n beloop laat maak ik deel uit van een criminele organisatie. Pleeg ik misdrijven tegen de mensheid. Nogmaals, het is niet gering wat wij aan economisch geweld over onze grenzen exporteren. Het economische systeem is in feite ons huishouden. Dan zou je er ook voor moeten zorgen dat dit huishouden wereldwijd evenredig ten bate van alle mensen goed functioneert.'' 

,,Er zijn op dit moment'', zo vervolgt hij, ,,helaas geen duizenden mensen in dit land die actie willen voeren om de maatschappij de veranderen. Ik ben ontevreden en leef in een samenleving waar men van mij verwacht dat ik me aan de spelregels hou. Stilzwijgend wordt er vanuit gegaan dat ik mij houd aan een sociaal contract. Ik hou me dan wel aan verkeersregels en dat soort afspraken, maar ik pak ook iets aan waarvan ik vind dat het er nooit had mogen komen.''  

Justitie 

De celstraffen die hij krijgt voor z'n acties, vindt hij onterecht. Toch is Gerrit niet tegen het justitieel apparaat op zich. ,,Het is logisch dat mensen vorm geven aan allerlei instellingen. Het is goed dat er politieke en economische instellingen zijn of dat er een justitieel apparaat is. Dat klinkt jouw wellicht vreemd in de oren, maar een justitieel apparaat is noodzakelijk als je beredeneert waar de ellende vandaan komt. Als je als mens op de wereld komt, zit je sowieso meteen al opgezadeld met een stuk onrecht. Je wordt namelijk gedwongen de ruimte die beschikbaar is met anderen te delen. Doordat er onrecht is, ontstaat de samenleving. Dat is uiteraard geen rechtvaardiging van het onrecht. Mensen zitten elkaar voortdurend in de weg, waar jij woont kan een ander niet wonen. Als jij een bepaalde hoeveelheid werk naar je toe trekt, kan een ander dat niet hebben. Je moet over deze problemen praten en op zoek gaan naar mogelijkheden om deze vormen van onrecht tegen te gaan. Voor mij is dat de basis waarom ik vind dat het goed is dat er instituten zijn die dat kunnen reguleren. Het vervelende is alleen dat wij hier in het westen dermate veel doen aan zelfregulering, terwijl we op economisch terrein in de Derde Wereld bewust de chaos in stand houden.''  

Er wonen in dit land veel meer mensen die tegen wapenhandel en het militaire systeem zijn, dan Gerrit en ik samen kunnen bevroeden. Toch worden de huidige activiteiten tegen het militaire systeem slechts door een relatief kleine groep uitgevoerd. Denk aan de jaarlijks terugkerende 'Paasmars' of de 'Is Het Hier Oorlog?' wandelvierdaagse in Nijmegen. Zijn deze actievormen nog wel van deze tijd?  

Gerrit: ,,Wat wil je bereiken met acties? Waar de linkse beweging vaak op mikt is massa, dat maakt kennelijk indruk. Massa vertegenwoordigt een zekere vorm van macht en publiciteit. Macht vind ik een bedenkelijke zaak. Denk je in termen van macht, dan denk je in politieke termen. Terwijl het hier om ethiek gaat. Dat is van een andere hogere orde. Een ethisch appèl kan van enkelen of zelfs van een enkeling komen. Het is wel fijn als er veel mensen aan een actie meedoen, maar het is niet noodzakelijk. Als we het over publiciteit hebben, tja, er wordt in dit land heel wat geouwehoerd en geschreven waarvan je je af kunt vragen of het allemaal wel zo zinnig is. Hier in het westen heerst een mentaliteit waarin iedereen het belangrijk vindt om een eigen mening te hebben. Wat het individu denkt wordt belangrijk gevonden, niet wat de ander denkt. Dat is jammer, er wordt niet collectief gedacht. Als iemand een tegenstrijdige mening heeft, is dat zijn of haar mening. In plaats van dat men het op zich in laat werken, zodat we wat dichter bij elkaar kunnen komen. Er is een hoop gekrakeel in de samenleving.''  

Je werd onlangs in een artikel in de Volkskrant in het verdachtenbankje geplaatst van mogelijke daders, die in '92 verantwoordelijk waren voor het vernielen van een aantal helikopters op de vliegbasis Eelde. Hoe voelt dat? ,,Ach, dat vind ik niet zo erg. Criterium voor mij bij acties is dat ze nooit ten koste mogen gaan van andere mensen. Verder moet je met de schade die je berokkent rekening houden met de mogelijke angst die dat in de samenleving teweeg kan brengen. Teveel angst is nooit goed. Daarom voel ik me ook wel lekker bij het knippen van hekwerk.''  

Je bent ontevreden over de samenleving, maar zeker niet cynisch. ,,Klopt. Kijk, de mens wordt nu wel opgevoed om egoïstisch te zijn, maar dat hoeft hij niet te blijven. We zijn allen ethische wezens, tot een bepaalde verantwoordelijkheid in staat. We moeten het ik-gevoel verlaten en toegroeien naar een wij-gevoel. Daar geloof ik in.''  

Alex van Veen

Naar boven
Naar overzicht dit nummer
Naar Jaargang 1996