UIT: Ravage #207 van 5 april 1996  

Meisjes, spring in het cyber-zwembad! 

Na jaren van 'zusterschap' moeten feministen aanvaarden dat het gegeven 'vrouw' niet genoeg is om vrouwen bij elkaar te brengen. Vrouwen zijn te zeer verschillend om ze op basis van hun sexe te kunnen verenigen. In de postmoderne cybercultuur staat onze identiteit niet langer vast. In een aantal recente publikaties werd daarom een aanzet gegeven tot het cyberfeminisme. 

De internationale vrouwendag is alweer een maand achter de rug. In plaats van Malou van Hintum's gezeur over 'klaagfeministen' kreeg dit jaar de Harde Kern alle aandacht. Deze groep vrouwen weigeren zich geëmancipeerd te noemen, maar nog wel feministisch. Geëmancipeerde vrouwen met een volledig vaste baan en die daarnaast na het werk ook nog eens voor hun kinderen zorgen, huishoudelijk werk verrichten en er aantrekkelijk willen uitzien voor hun heteroseksuele partners, vinden het feminisme overbodig. Wat zij bereikt hebben, kunnen we allemaal.  

De huidige postmoderne samenleving zit echter veel gecompliceerder in elkaar dan het stenen tijdperk. Voor vrouwen valt het nog steeds niet mee. Ze verdienen gemiddeld nog altijd 75 procent van het loon dat mannen voor hetzelfde werk ontvangen. Daarnaast blijkt ook 'cyberspace' niet zo 'aseksueel' te zijn als enthousiaste cyberfeministen aanvankelijk hadden gedacht. "In cyberspace kunnen we manipuleren met onze identiteit, op de ene dag ben je een cyberpunk, op de andere een virtuele hoer", aldus Karin Spaink in haar inleidende essay van de door haar verzorgde vertaling van Donna Haraway's Een Cyborg manifest.  

Internet is leuk, zolang er maar geen vrouwelijke 'loggin' naam op het beeldscherm verschijnt. Ik heb onlangs mijn voornaam in de Amsterdamse Digitale Stad moeten veranderen omdat een bepaalde bedroom mijn e-mail bestookte met pornografische voorstellen. Het medium is veranderd maar de gewone dagelijkse intimidaties blijven doorgaan. Sommige mannen moeten het wiel blijkbaar steeds opnieuw uitvinden. 

A Cyborg Manifesto van de Amerikaanse Donna Haraway, hoogleraar aan de History of consciousness board te Santa Cruz, verscheen al in 1991 in de Verenigde Staten. De Nederlandse vertaling werd eind 1994 in de Amsterdamse Balie gepresenteerd. Het boek ligt sindsdien met het gelijktijdig verschenen Poste Restante, uit de serie  Feminisme in Verandering onder redactie van Rosi Braidotti, naast mijn bed.  

Onlangs kregen deze twee boeken gezelschap van een nieuw boek: Internet ABC voor vrouwen. Een inleiding voor d@t@d@mes en modemmeiden van de eindredacteur van de Groene Amsterdammer, Marianne van de Boomen. Ik heb ze alledrie al lange tijd uit, maar omdat ik 'geëmancipeerd' ben en in het bezit van een fulltime onbetaalde baan ben, heb ik nog geen tijd gehad ze te bespreken. 

Ironie 

Mijn geluk is dat alle drie de boeken op een of andere manier over hetzelfde onderwerp gaan: de 'problematische' relatie tussen vrouwen en technologische ontwikkelingen. Sinds haar publicatie is het manifest van Haraway een must voor mensen die in feminisme en postmoderniteit geïnteresseerd zijn. Haraway neemt het slachtoffer-figuur en het zogenaamde zusterschap, welke de laatste vijfentwintig jaar door de traditionele feministen werden omhelsd, kritisch onder de loep.  

In plaats daarvan brengt ze een fictionele naar de verbeelding sprekende 'cyborg'-figuur naar voren. Een half mens-half-machine, zonder seks, zonder ouders, zonder geschiedenis, zonder Oedipus-complex. Haraway is daarbij niet op zoek naar een nieuwe waarheid over de vrouw. Integendeel. In plaats van een universele feministische theorie met vastgeroeste rollen voor vrouwen en mannen, slachtoffers en daders, wil ze een speelruimte voor vrouwen en andersoortige wezens creëren waar je een frisse adem kan halen. Vrouw-zijn en man-zijn herontdek je elke dag bij het opstaan. Identiteiten verzin je zelf en koop je niet kant en klaar bij Albert Heijn.  

Traditioneel vraagt het beoefen van wetenschap om soberheid en gefronste wenkbrauwen. Lachen is in de westerse filosofische-theologische traditie altijd een verboden onderwerp geweest. Denk maar aan de monnik Borges in het boek De naam van de Roos van de Italiaan Umberto Eco. En vergeet niet dat de film Via Lactea van de Spaanse cineast Luis Bunuel in de jaren zestig door het Vaticaan werd veroordeeld omdat Jezus daarin tijdens het laatste avondmaal lachte. Er zijn mensen die nog altijd beweren dat Jezus nooit gelachen heeft!  

Haraway biedt in plaats van de ernst ironie. Lachen en genieten zijn niet meer verboden in wetenschapsland. Het hanteren van de ironie geeft haar de ruimte door bestaande grenzen heen te breken. En in plaats van een 'theorie' creëert zij, naar eigen zeggen, een 'mythe', de 'mythe van de cyborg'. 

De cyborg is een gefabriceerde figuur, hij/zij komt niet voor in de natuur. Hoewel door iemand vervaardigd, leidt hij/zij, als we de film Blade Runner van Stanley Kubrick mogen geloven, zijn/haar eigen bestaan. Ooit zullen ze in opstand komen tegen hun meester.  

Zo wil Haraway het ook. We worden toevallig met een bepaalde sexe geboren maar de rest moet je zelf verzinnen. Neem het lopende kunstwerk Orlan, de Franse kunstenares die honderden plastische chirurgische ingrepen heeft ondergaan. Haar eigen lichaam is de veldslag van haar kunst. Zij heeft de mond van Mona Lisa, de neus van een Boticelli-vrouwenfiguur, de wangen van Marilyn Monroe en de boezem van Jane Mansfield! Een zelfgemaakte vrouwelijke cyborg.  

Verschillen 

De traditionele rolverdeling werkt verstikkend voor beide wezens (we zijn sinds kort wezens geworden), mannen en vrouwen. Na jaren van 'zusterschap', of in de woorden van Van Hintum 'klaagfeminisme', moeten we aanvaarden dat het gegeven 'vrouw' niet genoeg is om vrouwen bij elkaar te brengen. Vrouwen zijn te zeer verschillend om ze op hun sekse te kunnen verenigen. Met wie je je verbonden voelt, of wilt samenwerken, bepaal je voortaan zelf. Cyberfeministen spreken daarom van 'netwerken' en 'affiniteiten' in plaats van een gezamenlijk platform.  

Haraway spreekt in haar manifest van tijdelijke coalities van verschillende groepen met hetzelfde doel die niet persé door sekse verbonden zijn. Deze verbindingen zullen verbroken worden wanneer het doel bereikt is. Het gaat om het delen van politieke doeleinden met een specifiek, lokaal karakter. Een dynamisch feminisme dat het gegeven 'sekse' doet ontploffen. De verdeling op basis van sekse wordt dus overbodig, maar de dagelijkse intimidaties blijven voorlopig bestaan en daarmee blijft het feminisme noodzakelijk. De 'cyborg' kan niet alles oplossen! 

Een kritische kijk op Haraway's cyborg-fictie biedt Poste Restante. Feministische berichten aan het postmoderne, waarin Rosi Braidotti hoogleraar Vrouwenstudies aan de Universiteit van Utrecht haar zoektocht naar een nieuw feminisme voortzet. In dit derde deel van de reeks Feminisme in Verandering wordt door acht feministen de cyborg-mythe kritisch toegepast op allerlei gebieden.  

De inhoud van de artikelen geven een mooi overzicht van de multidisciplinariteit van het huidige feminisme. Het is een cartografie van de veldslag waarin het cyber-feminisme zich op het ogenblik bevindt. Ze wordt onder andere wetenschappelijke objectiviteit, gesitueerde kennis, politieke verantwoordelijkheid, kunstmatige inseminatie, biogenetica en menopauze behandeld. Allerlei gebieden die vrouwen op een of andere manier aanspreken.  

Want vrouwen moeten zich er tegenwoordig van bewust zijn dat er allerlei nieuwe gebieden te verkennen vallen. Vrouwen, moeten zich niet laten afschrikken door de nieuwe mogelijkheden die nieuwe technologieën bieden, aldus Haraway en Braidotti. Ze moeten er induiken en zich de kennis eigen maken. Meisjes, spring in het cyber-zwembad! 

Internet 

Het boek Internet ABC voor vrouwen van Marianne van de Boomen kan je hierbij helpen. Ik moet toegeven dat ik tot nu toe nog niet snap waarom dit boek alleen voor vrouwen is bedoeld. Er zijn immers genoeg mannen die niet met nieuwe technologie om kunnen gaan. Waarschijnlijk is het allen voor vrouwen omdat er vooral ervaringen van vrouwen met internet in staan en het een lijst met internetadressen van vrouwenorganisaties bevat. Waarschijnlijker is dat er een gat in de markt bestond voor boeken over vrouwen en internet. Een geïnteresseerde nieuwkomer-modemmeid wist mij te vertellen dat het boek inmiddels is uitverkocht.  

Wanneer je het derderangs kaderverhaal van Van de Boomen opzij legt is Internet ABC voor vrouwen een heel handig boek voor mensen die een inleiding zoeken over internet. Ze bespreekt allerlei belangrijke dingen die je moet weten om iets van internet te snappen. Zoals: wat is internet?; hoe kun je e-mail schrijven en versturen?; welke programma's kun je gebruiken?; waar kun je die programma's ophalen?; wat zijn Gopher en World Wide Web?; hoe maak je je eigen home page met hyperlinks?; wat is een hyperlink?; wat is een digitale stad?; enzovoorts. Daarnaast bevat het honderden internetadressen, een literatuurlijst, een lijst met internetproviders in Nederland en een handige cyber-woordenlijst die je uit je hoofd kunt leren zodat je weer met je vrienden kan praten. Mensen zullen onder de indruk zijn van je kennis van de cybercultuur! ;-) 

g@s@ll@   

Donna Haraway/ Karin Spaink, Een Cyborg Manifest. Uitgeverij de Balie, Amsterdam 1994, ISBN 90 661 7139 1

Rosi Braidotti (red.), Poste restante, Feministische berichten aan het postmoderne. Kok Agora, Amsterdam 1995, ISBN 90 391 0624x

Marianne van den Boomen, Internet ABC voor Vrouwen. Een inleiding voor d@t@d@mes en modemmeiden. Instituut voor Publiek en Politiek, Amsterdam 1995 . ISBN 90 6473 306 6