UIT: Ravage #202 van 26 januari 1996

Recht op vluchten 

Wie nu nog zwijgt moet alles vrezen (Ratko Zamir) 

"Wanneer het asielrecht wordt afgeschaft zal dit niet leiden tot een vermindering van 'illegale immigratie', maar tot een vermeerdering: de migratiewens in grote delen van de wereld blijft uiteraard bestaan, want de factoren die mensen in ballingschap drijft blijven onveranderd." In het Belgische parlement wordt op dit moment gedebatteerd over wetsontwerpen die het toch al restrictieve vluchtelingenbeleid verder aan moeten scherpen. Van actief verzet tegen deze vluchtelingenpolitiek is nauwelijks sprake. De actiegroep Recht op Vluchten wil hier verandering in brengen. 

Terwijl weldenkend België in grote meerderheid alle moeite van de wereld doet om te doen alsof er helemaal niets aan de hand is, de antiracistische en antifascistische beweging haar tanden blijft verbijten aan het Vlaams Blok en de Derde Wereldbeweging vooral de lekkere kanten van Afrika op de voorgrond plaatst, wordt voor vluchtelingen (en dus de zichtbare vertegenwoordigers van Afrika, de Derde Wereld en 'bevrijd' Oost-Europa) elk asielrecht feitelijk afgeschaft. 

Daarmee worden de Conventie van Genève en verschillende andere verdragen met betrekking tot mensenrechten zo ongeveer naar de vuilnisbak van de geschiedenis verwezen, al zal men dat officieel nooit toegeven. Voor het eerst in vijftig jaar creëert de Belgische staat in navolging van Europese dictaten een bevolkingscategorie op haar grondgebied die - behalve de garantie dat zij hier vooralsnog niet wordt geliquideerd, verstoken blijft van elk democratisch recht. 

Voor anarchistische of libertaire bewegingen en voor iedereen die zich op democratische waarden of op vrijheidsgedachten beroept, is het een regelrechte schande dat we dit zomaar onder onze neus laten gebeuren. Er is een dwingende noodzaak tot georganiseerd verzet. Dwingend, omdat de vernietiging van mensenrechten tegenover elk individu stuitend is, maar ook omdat dit mechanismen in beweging zet waarvan het eindresultaat niet te overzien is.  

Je moet naïef zijn om je te koesteren in zekerheden, wanneer men eenmaal de stap zet om met mensen om te springen als met waardeloos afval. Repressieve structuren zijn sneller opgebouwd dan afgebroken, en het zou niet de eerste keer in de geschiedenis zijn dat dragers van "storende" ideeën tot eer en glorie van het veiligheidsgevoel worden opgeborgen. Zover zijn we niet, zegt U. Inderdaad, nog niet... 

Resultaten 

"Zij komen naar hier als meeuwen naar het stort, die daar makkelijker voedsel vinden dan te gaan vissen in de zee", aldus de voormalige Belgische minister van Binnenlandse Zaken Louis Tabback. "Die Afrikaanse venten komen massaal naar hier omdat de zucht naar avontuur nu eenmaal in hun cultuur zit", aldus een standshoudster van een progressieve actiegroep op de vrouwendag. 

Dit soort uitlatingen over vluchtelingen begint zo langzamerhand schering en inslag te worden, ook "ter linkerzijde", zowel bij prominenten als bij mensen die actief zijn aan de basis. De leugenachtige hetze tegen vluchtelingen die zich via de media sluipend nestelt in het bewustzijn, neemt proporties aan die enkel hun gelijke vinden in het historisch Europees antisemitisme dat - laten we wel zijn - ook niet het monopolie was van de nazi's.  

Ook toen werden "economische" complottheorieën gemaakt. Ook toen werden mensen vergeleken met dieren of gediscrimineerd op basis van gemeenplaatsen over "culturele verschillen". Net als toen wordt dit volstrekt gebanaliseerd. Want om het nieuwe beleid verteerbaar te maken, moeten de slachtoffers voldoende geïsoleerd worden van de bevolking, ook op psychologisch niveau. Vandaar ook de term "illegalen". Hoewel deze mensen geen enkele wet hebben overtreden, behalve het feit dat zij hier aanwezig zijn, wordt hiermee criminaliteit gesuggereerd.  

De Belgische minister Johan Vande Lanotte en zijn voorganger op Binnenlandse Zaken Louis Tobback, kijken met tevredenheid terug op hun opmerkelijke 'prestaties'. Sinds het aantreden van de huidige coalitie zijn er al tien wetswijzigingen in het verblijfsrecht voor vreemdelingen gerealiseerd, hetgeen evenveel aanscherpingen betekende. Ik beperk mij tot de opsomming van de voornaamste 'resultaten'. 

Mensen worden in toenemende mate vastgehouden bij hun aankomst in de transitzone van de luchthaven van Zaventem. Er werden "gesloten opvangcentra" opgericht in Steenokkerzeel, Merksplas en Brugge waarin uitgeprocedeerde asielzoekers en mensen zonder verblijfstitel in afwachting van hun uitwijzing zonder proces kunnen worden opgesloten, oorspronkelijk voor dertig, nu voor zestig dagen.  

De bewijslast voor asielzoekers werd volledig omgekeerd. In oktober 1993 schafte de regering het recht op arbeid voor kandidaat-vluchtelingen af. Tegelijkertijd is het al lang zo dat sociale diensten aan 'illegalen' maar ook aan kandidaat-vluchtelingen een uitkering weigeren, hoewel zij hiervoor stelselmatig in het ongelijk worden gesteld door arbeidsrechtbanken.  

"Kandidaat-vluchtelingen moeten niet worden geïntegreerd", om nog maar eens met Tobback te spreken. Ze moeten dus beter worden gecontroleerd, om daarna de overgrote meerderheid te kunnen aanhouden en uit te wijzen. Voeg daar de razzia's aan toe op 'illegalen' die inmiddels zo frequent zijn in België dat niemand er nog van opkijkt, en je krijgt een duidelijker beeld van de werkelijkheid. 

Het asielrecht wordt in België sinds jaren zodanig uitgehold dat van een asielbeleid feitelijk geen sprake is. In plaats daarvan voert men een politiek van afschrikking, uitwijzing en beperking. Zo werden zware boetes opgelegd aan reguliere transportmaatschappijen die mensen zonder de nodige papieren vervoeren. Daarmee worden gewone burgers in de rol van smeris geduwd, en eigenlijk gedwongen de wet te overtreden. 

Identiteitscontroles en het met geweld verwijderen van personen uit publieke voertuigen is immers een politie- of douanebevoegdheid. In feite treden vervoersmaatschappijen zoals de Belgische vliegtuigmaatschappij SABENA nu op als privémilitie. Tenzij natuurlijk, zoals steeds vaker het geval is, de politie reeds aanwezig is in de landen van herkomst. 

De noeste arbeid van onze 'kameraden' werpen hun rotte vruchten af, en ze zijn daar trots op. Terwijl het aantal asielaanvragen langzaam terugloopt tot ongeveer een derde van 1993 zal het aantal deportaties of "vrijwillige repatriëringen" dit jaar tussen de 7 à 8.000 liggen. Ook chartervluchten zijn niet langer taboe: afgelopen zomer werd een Frans deportatiecharter naar Zaïre aangevuld met uitgeprocedeerden uit België en Nederland. De drastische verbetering in de toestand van bepaalde delen van de wereld die deze evolutie rechtvaardigen, zijn mij helaas ontgaan. 

Maatregelen 

Als je langzamerhand buikpijn begint te krijgen van deze opsomming, moet ik je ontgoochelen. Het is nog niet genoeg want minister van Binnenlandse Zaken Vande Lanotte en de regering hebben een nieuwe reeks maatregelen klaar staan. 

Om te beginnen wordt het streefdoel voor vrijwillige of gedwongen verwijderingen van het grondgebied verdubbeld tot 15.000 voor 1998. Dit kan enkel gebeuren door een mensenjacht te ontketenen van een kaliber dat wij sinds de Tweede Wereldoorlog niet meer hebben gekend. Om een en ander te vergemakkelijken wil men de detentieperiode in de gesloten opvangcentra, die nu op zestig dagen ligt onbeperkt verlengbaar maken. Pas na 6 maanden zal de raadkamer kunnen beoordelen of deze opsluiting beantwoordt aan de voorwaarden.  

De raadkamer kan dus slechts uitspraak doen over de vorm, niet over de grond van de zaak (nl. de vraag of deze maatregel wenselijk is). Het wetsvoorstel Vande Lanotte vermeldt maar één voorwaarde: dat de aanvraag tot repatriëring van de betrokkene ingediend moet zijn en "deze repatriëring nog mogelijk moet zijn". "Dit zal mensen ertoe aanzetten om sneller te kiezen voor vrijwillige repatriëring", luidt de argumentatie.  

Natuurlijk kan men niet verhullen dat het er eigenlijk om gaat het verzet van vluchtelingen tegen deportatie te breken. Zonder uitzicht op vrijlating wordt dit immers schijnbaar zinloos. Maar zelfs indien een vluchteling dat zou willen is repatriëring niet altijd mogelijk. Sommige herkomstlanden weigeren immers mensen terug te nemen. Dit betekent dat mensen voortaan in dit land zonder echt proces onbeperkt 'administratief' vastgehouden kunnen worden, een kniesoor die valt over zulke onbenulligheden. Deze "onbenulligheden" zijn nochtans wel in tegenspraak met het principe van de democratische rechtsstaat. De praktijk van opsluiting buiten elke werkelijke rechtscontrole om is eerder karakteristiek voor dictaturen. 

Het feit dat sociale diensten tot nog toe verplicht zijn om aan iedereen zonder middelen een bestaansminimum uit te keren, bleef ertoe leiden dat de diensten door arbeidsrechtbanken veroordeeld werden wanneer zij geen uitkering verstrekten. Via een wetswijziging wil men nu de weigering tot steun van sociale diensten aan 'illegalen' legaliseren en de rechtsspraak zoals in eerdere dossiers onmogelijk maken. Vande Lanotte wil zelfs sociaal assistenten verplichten om mensen te verklikken ("meldingsplicht" aan Binnenlandse Zaken). 

Nieuwe kandidaat-vluchtelingen wil men feitelijk verplichten om zich voor de duur van het ontvankelijkheidsonderzoek te vestigen in centra die erkend worden door de federale overheid. Buiten deze centra zullen deze mensen immers geen enkel recht meer hebben op sociale ondersteuning. In zijn memorie van toelichting geeft Vande Lanotte openlijk toe dat deze maatregel dient om bij een afwijzing de opsluiting en repatriëring te vergemakkelijken. 

Om de dossierachterstand weg te werken, wil Vande Lanotte een aantal ingrepen doorvoeren in de procedure zelf. De taalkeuze voor kandidaat-vluchtelingen zou aan banden gelegd worden, rechters zouden voor een veel kortere periode worden aangesteld en de mogelijkheid om dossiers door alleen zetelende rechters te laten beoordelen uitgebreid.  

Om de activiteit van de Dienst Vreemdelingenzaken en het Commissariaat Generaal voor de Vluchtelingen beter op elkaar af te stemmen, zullen beiden met elkaar een beheerscontract mogen afsluiten. In feite betekent dit laatste dat de procedure in eerste aanleg en in beroep op elkaar afgestemd worden. Al deze maatregelen hollen het recht op verdediging en de ernst van het onderzoek verder uit. 

De boetes voor transportfirma's die mensen zonder papieren het land binnenbrengen moeten verhoogd worden, en zouden in de toekomst ook gelden voor transit-vervoer, dus ook wanneer men een vreemdeling zonder de benodigde papieren over Belgisch grondgebied naar een ander land brengt. 

De klapper op de vuurpijl: mensen die bijstand verlenen aan 'illegalen' bij hun inreis of hun verblijf moeten daadwerkelijk vervolgd worden met boetes en gevangenisstraffen. De strafbaarheid van deze bijstand wordt uitgebreid tot het volledige grondgebied van de Schengen-landen. Je overtreedt dus de wet wanneer je iemand bijvoorbeeld onderdak verschaft, maar ook wanneer je iemand naar Nederland of Duitsland brengt of naar vrienden in andere landen doorverwijst. No nonsense en nieuw flinks. Weg dus met elke solidariteit. Het weigeren van hulp aan personen in nood als wettelijke verplichting. 

Offensief 

Wanneer het asielrecht wordt afgeschaft zal dit niet leiden tot een vermindering van 'illegale immigratie', maar tot een vermeerdering: de migratiewens in grote delen van de wereld blijft uiteraard bestaan, want de factoren die mensen in ballingschap drijft blijven onveranderd. 

Tegenover deze situatie moet op verschillende niveaus verzet georganiseerd worden. Vooreerst wordt het de hoogste tijd dat er zich een beweging ontwikkelt die dit fascistoïde beleid openlijk aanklaagt. Oude en nieuwe sociale bewegingen moeten zich het conflict rond vluchtelingen eigen maken en de strijd voor een ander beleid werkelijk aanvatten. Het alternatief moet alle aspecten van het beleid omvatten: van het heropenen van grenzen en de opheffing van de migratiestop tot afschaffing van detentiekampen, algemene regularisatie en de ontwikkeling van een opvangbeleid.  

Ik stel vast dat dit eigenlijk al lang had moeten gebeuren: heel wat kwaad is al geschied - het Schengenverdrag bijvoorbeeld is zonder breed protest aanvaard. Tegen de nieuwe voorstellen van de regering schijnt zich echter wel wat beweging te ontwikkelen. De nationale solidariteitsdag die wij zaterdag 27 januari organiseren is bedoeld om een impuls te geven om deze beweging te versterken. 

Maar er zijn ook hardere acties nodig. De detentiekampen op ons grondgebied zijn een schandvlek voor iedereen die vrijheidslievend is, en moeten dan ook met alle middelen bestreden worden. Het ministerie van Binnenlandse Zaken moet het leven zo zuur mogelijk gemaakt worden. Wetten die misdadig zijn moeten worden overtreden. Er moeten illegale netwerken ontworpen worden om mensen te onttrekken aan het repressief beleid, en er moet op offensieve wijze actie gevoerd worden. Hoe die acties er moeten uitzien, laat ik voorlopig aan de fantasie van de lezer en de staatsveiligheid over. 

Waar de misdaad recht is, loopt de rechtvaardigheid over kronkelende paden. Laat duizend bloemen bloeien, maar wacht niet tot het te laat is.   

Koen Verhofstadt 
Actiegroep Recht op Vluchten, Leuven