UIT: NN #187 van 16 juni 1995
Wordt het een hete zomer in temelin?
Al bijna tien jaar is in het Tsjechische Temelin een gigantische kerncentrale in aanbouw met twee drukwaterreactoren van elk duizend megawatt en vier koeltorens van 150 meter hoog. Aanvankelijk waren vier reactoren gepland, maar na de democratische revolutie in Oost-Europa schrapte de regering de helft van de plannen. Naast logistieke en financiële problemen bij de aanleg, zorgen weerstand van buurtbewoners en milieugroeperingen ervoor dat er valt te scoren voor de anti-kernenergiebeweging. In juli vinden er weer grote anti-kernenergieacties plaats in dit Zuidboheemse dorpje. Een verslag uit een rustiek gebied dat door radioactieve krachten bedreigd wordt.
Als je vanuit Praag de schone blaue Moldau (Vltlava) stroomopwaarts naar het zuiden volgt, kom je na enkele dagen wandelen in de Zuid-Bohemen. In het heuvelachtige landschap valt het verschil op met het Duitse Middelgebergte: hoogspanningsleidingen en autobanen ontbreken, evenals bankgebouwen en apotheken in de dorpjes waar de rust domineert. Bij elk klein plaatsje tref je als herinnering aan een vroegere watermolen een vredig meertje met kikkers en padden die kwaken in een moeilijk Slavisch dialect.
In de doornheggen langs de wegen manifesteren grauwe klauwieren zich als medewerkers van een natuurhistorisch museum: ze prikken insecten op voor later. Dikke kippen bewegen zich als een galjoen door de paardebloemweiden en 's avonds zorgt de sterrenhemel voor een bescheiden verlichting. Lantaarnpalen zijn hier overbodig, want zelfs op de doorgaande provinciale wegen passeren niet meer dan vier auto's per uur.
Dergelijke plekken waar de eeuw stil lijkt te staan, vind je soms ook in andere landen zodra je grens nadert. Hoe verder je van de hoofdstad woont, hoe minder sterk de drang om mee te rennen in de vaart der volkeren. Helaas hebben zulke streken sinds enkele tientallen jaren ook de aandacht van kernenergiepropagandisten.
Omdat er een landsgrens in de nabijheid ligt, denken ze de gevaren en de tegenstand te kunnen halveren. Zo ook in de Zuid-Bohemen.
Als je de plaats Tyn nadert, zie je in de verte vier omgekeerde bloemvazen aan de horizon verschijnen. Eerst denk je dat het een of ander fabriekje op de volgende heuvel is, maar als ze er na uren lopen steeds groter uit gaan zien, begin je te beseffen dat het hier om koeltorens gaat zoals je die kent van plaatjes van vroeger toen Harrisburg in het neuws was. Rond deze torens is het een en al bedrijvigheid. Als mieren bewegen mensen met bouwhelmen zich in verschillende richtingen om iets op te bouwen of af te breken.
Het decor is aangepast: om de torens van Babel op de top van de heuvel beter tot hun recht te laten komen, zijn de omliggende boerendorpjes afgebroken en vervangen door kille flats voor de politie en de bouwarbeiders. Dit alles is door een hekwerk omheind; als je de ene kant opkijkt, zie je kranen, reactorkoepels en politie in driekleurige uniformen, draai je je om dan zie je een meanderende beek via een bloemenwei het bos instromen.
Om het contrast te versterken, is als een soort archeologisch monument direct buiten het hek een klein kerkje blijven staan, omgeven door het bijbehorende kerkhof. Het grootste kruis op dit kerkhof is een grafmonument voor de slachtoffers van Tsjernobyl. Dit is aangebracht door de actiegroep Moeders van Zuid-Bohemen, die zich zorgen maakt om de toekomst. Behalve deze groep proberen ook Deti Zeme (Kinderen van de aarde) en Hnuti DUHA (Regenboog beweging) het onding te stoppen. Dat lukt redelijk.
Problemen
Dat de bouw al veel vertraging heeft opgelopen, komt echter vooral door organisatorische en financiële problemen. Oorspronkelijk waren het centrales volgens Russisch ontwerp, inmiddels zorgt het Amerikaanse bedrijf Westinghouse in samenwerking met de Tsjechische firma Skoda voor de voltooiing. Het is de eerste keer dat een Russische centrale met Amerikaanse technologie afgemaakt wordt. Uit concurrentieoogpunt zijn de Russen uiterst karig met het verstrekken van de nodige basisgegevens, zodat af en toe delen van de centrale door Westinghouse gedemonteerd en herbouwd worden omdat men niet weet waar men mee bezig is.
Het Internationaal Atoomenergie Agentschap (IAEA) - dat officieel de veiligheid moet controleren en altijd erg pro-kernenergie is - heeft al laten weten dat eventuele risico's pas vastgesteld kunnen worden als de centrale aan het net is en voorspelt dat er dan meteen verbeteringen moeten gaan plaatsvinden. Greenpeace heeft inmiddels met een vergelijkend onderzoek vastgesteld dat de toegepaste Westinghouse-technologie niet veiliger is dan de oorspronkelijk gebruikte Oost-Europese technologie. De laatste zes jaar waren in beide types centrales evenveel storingen. Omdat de bouwbrigade bestaat uit vele nationaliteiten - er zitten onder andere veel arbeiders uit de Oekraïne in - begrijpt men vaak elkanders taal en instructies niet. Ook dit zorgt voor de nodige vertraging.
De verantwoordelijke Tsjechische energiefirma Ceské energetické zavody (CEZ) verwacht dat de centrale in de herfst van 1996 in werking zal treden. Critici uit de Tsjechische milieubeweging twijfelen hieraan: de regering verkondigt al jaren dat de boel over twee jaar klaar is. Sommige cynici beweren dat over tien jaar, als Tsjechië minstens twee regeringen verder, is het besluit zal vallen om uiteindelijk met de geldverslindende bouw te stoppen. De financiën vormen namelijk ook een groot probleem. De centrale is op dit moment begroot op 4 miljard gulden, dat is bijna de helft van Kalkar, het tot nu toe duurste prestige-object (tien miljard). Momenteel kost de bouw 1,3 miljoen gulden per dag.
De Tsjechische regering betaalt dit grotendeels uit eigen zak (je kunt je geld maar één keer uitgeven, dus deze keer gaat het niet naar energiebesparing, waterkrachtcentrales of milieumaatregelen bij mijnbouw). Voor een aanvankelijk door de Wereldbank geweigerde lening van 600 miljoen gulden is met garantstelling door de regering van de VS de ExIm-bank, een Amerikaanse staatsbank bereid gevonden.
De Amerikaanse regering ziet het wel zitten omdat er voor het restaureren en afbouwen van kerncentrales in Oost-Europa orders voor een gezamenlijke waarde van 45 miljard gulden in het verschiet liggen, dus de concurrentiestrijd tussen de atoomfirma's is groot. Wie het eerst scoort heeft een voorsprong. Bovendien zijn er in het Westen dankzij het verzet van de anti-kernenergiebeweging al jarenlang geen noemenswaardige opdrachten meer uitgedeeld, zodat de atoomindustrie genoopt is op een houtje te moeten bijten.
Dit hangt overigens ook Skoda - een Tsjechisch bedrijf met een belangrijke atoomtak - boven het hoofd. Voor Skoda leek het de redding te zijn om in Temelin en Mochovce (Slowakije) nog aan wat kerncentrales door te bouwen. In Mochovce gebeurt dit in samenwerking met Electricité de France (EdF) en Bayern-werk AG, die respectievelijk ook de Oosteuropese markt dan wel goedkope importstroom willen bemachtigen. Door op een kolonialistische manier de kernenergiegevaren naar het Oosten te transporteren en daar vandaan de atoomstroom weer in te voeren, kunnen de gevaren en oppositie in het Westen omzeild worden. De centrales in Mochovce zijn net als die in Tsjernobyl niet eens van een tweede koepel voorzien en al voor het grootste deel klaar, alleen worden hier niet meer echt gulle leners gevonden voor de laatste anderhalf miljard gulden. Tot nu toe zag de Oost-Europabank het niet zitten om voor te schieten en zelfs de Nederlandse regering beweerde dat het om onveilige kerncentrales gaat.
Demonstraties
In april waren in Mochovce grote demonstraties tegen de voltooiing. Er werd een spandoek van zestig kilometer uitgerold met daarop meer dan een miljoen handtekeningen van opposanten. De stemming is om eerst maar eens naar alternatieve en goedkopere energie en energiebesparing te kijken. Als de anti-kernenergiebeweging hier succes heeft, betekent dat waarschijnlijk een faillissement van Skoda, waardoor ook de bouw in Temelin weer jaren vertraagd wordt. Daarbij is het een fikse tegenvaller voor EdF die hiermee de toegang tot de Oosteuropese markt kwijtraakt terwijl dat juist als de toekomst van de Franse atoomlobby beschouwd werd. Deze tegenvallers zorgen voor hoop bij milieuactivisten én de mensen die in de omgeving wonen van deze potentiële kernramp.
Hoewel de werkloosheid ook in dit grensgebied hoog is - hetgeen door de voorstanders graag als middel wordt gebruikt om de bevolking iets ongewensts door de strot te duwen - bleek tijdens de acties die begin mei gevoerd werden, dat viervijfde deel van de plaatselijke bevolking de kerncentrale liever zien verdwijnen. Deze steun kan de Tsjechische anti-kernenergielobby, die het laatste jaar is herrezen, goed gebruiken. Voordat de bouw in Temelin begon was er veel oppositie en de daarbij behorende repressie. De jaren die daarop volgden zagen de meeste tegenstanders het als een verloren zaak.
Sinds 1994 gaat de milieubeweging op initiatief van vooral Hnuti DUHA er weer stevig tegenaan. Aangezien alle parlementaire wegen doodliepen besloten 150 bezoekers van een milieukamp, vorig jaar juli twee dagen lang alle poorten voor het bouwverkeer te blokkeren. Deze acties kregen in de pers onverwacht positieve aandacht, zo goed zelfs, dat premier Vaclav Klaus de oppositie niet meer op naam van die Oostenrijkers kon schuiven (tot dan toe kwamen de meeste tegenstemmen uit Oostenrijk, twintig kilometer verderop).
Bovendien hielpen de deelnemers aan het milieukamp ook in de omliggende gemeenten, waarvan zestig zich tegen kernenergie hebben uitgesproken, energiebesparingsprogramma's op poten te zetten en probeerden ze met straattheater de problematiek voor het publiek duidelijk te maken. Dit vond allemaal veel bijval, zodat Huntí DUHA besloot om dit jaar in juli opnieuw een actiekamp van drie weken te organiseren vlakbij Temelin.
Geart, met een bedankje aan het LAKA