Naar archief

UIT: NN #175 van 16 december 1994   

Als verdachte schuldig bevonden 

Medewerker Opstand onder druk 

"Die inval was een drama, zeker voor Daniël, m'n zoontje van vijf. Weken nadien bleef hij, voordat hij naar school ging, demonstratief de etagedeur barricaderen met allerlei stokken en speelgoed." Aan het woord is Hans Krikke, een van de vier leden van Stichting Opstand, die eind september onverwachts bezoek kreeg van de politie. Verdacht van betrokkenheid bij RARA, naar van officiële zijde in een later stadium werd medegedeeld. Verdacht van, maar in feite al schuldig bevonden. De door justitie in gang gezette stigmatisering heeft voor de medewerkers van Opstand inmiddels vergaande consequenties. 

Na de bekendmaking van justitie, dat er vanaf 11 oktober tegen Jan Müter en Hans Krikke van het in de Amsterdamse Pijp gevestigde Opstand, een gerechtelijk vooronderzoek is gestart in het kader van betrokkenheid bij "de criminele organisatie RARA", komen beide personen veelvuldig in het nieuws. Ze 'genieten' sindsdien landelijke bekendheid. Met alle nadelige gevolgen van dien. Voor lang niet iedereen is het zo vanzelfsprekend dat Opstand clean is. 

In de periode voorafgaande aan de invallen, was Opstand bezig met de voorbereiding van een aantal projecten. Zo participeert Opstand onder meer in het opzetten van een samenwerkingsverband van organisaties, ter ondersteuning van de illegalen in dit land. Deze werkzaamheden liggen als gevolg van de invallen nagenoeg stil.

Hans Krikke: "Je moet nu opeens jezelf gaan zitten verdedigen; terwijl je je normaal gesproken toelegt op het uitvoeren van verdedigingswerk ten behoeve van mensen die aan de onderkant van de samenleving figureren." De afronding van een rapport over de confectie-industrie, een evaluatie van het door de overheid gehanteerde razzia-beleid en de effecten daarvan op de illegale arbeid, laat nu eveneens op zich wachten. 

Doordat Opstand in een kwaad daglicht is gezet, heeft men zelfs een op stapel staand project stop moeten zetten. De financier heeft zich teruggetrokken. Dat project zou onderdeel zijn van het verbeteren van de ondersteuning van illegalen, waar Opstand een geparticipeerd onderzoek naar zou doen. De financier van dit project verwacht dat Opstand bewijst dat men niets met RARA te maken heeft. Hans: "Men zegt natuurlijk heel formeel dat, zolang we niet zijn veroordeeld we onschuldig zijn. Maar door de houding die ze hierbij innemen bén je in feite al veroordeeld." 

Opstand schrijft op regelmatige freelance-basis artikelen voor een aantal tijdschriften. Maar dat is nu tengevolge van de verdachtmakingen een stuk lastiger geworden.

Hans: "Een blad als Hervormd Nederland laat ons nu in de steek. Maar aan de andere kant zijn er ook weer tijdschriften die hun principiële houding in daden om proberen te zetten, zoals Onze Wereld en OR-Informatie (blad van de ondernemingsraad). Maar ik moet het nog zien. Onlangs kreeg ik van OR-Informatie de opdracht om een artikel te schrijven rond de perikelen van de SHB in de Rotterdamse haven. Voor het eerst in drie jaar kreeg ik opeens een soort gedragscode mee, dat ik de journalistieke principes van hoor en wederhoor moet hanteren. Dat zijn natuurlijk tekenen aan de wand, het is van de gekke. Maar daarentegen wil een blad als De Groene nu opeens weer wél graag dat we een artikel voor hen schrijven, met name over de invallen ."  

Jan: "Maar het verhaal van waar me mee bezig zijn, bijvoorbeeld Toyotisme, daar hebben ze bij De Groene maling aan." De stigmatisering van Jan Müter en Hans Krikke laat ook sporen na in eigen buitenparlementaire kring. Hans: "De Fabel van de Illegaal organiseert binnenkort een manifestatie in Leiden, met als thema 'Grenzen van hulpverlening aan illegalen'. Daar doen onder meer GroenLinks en enkele artsen aan mee. Er zijn ondertussen al heel wat discussies geweest over de vraag of ik nu wel of niet als voorzitter aan die bijeenkomst deel zou moeten nemen."  

Een soortgelijke discussie is gaande rond een nog te houden bijeenkomst in Den Haag, een gezamenlijk project van het Ondersteunings Komitee Illegale Arbeid, waar Opstand onderdeel van is, het Haags Vredes Platform en een project voor politieke vluchtelingen in Nederland. De discussie die wordt gevoerd gaat over de gevolgen voor de deelnemende organisaties, als Opstand meedoet. Kennelijk zien diverse groepen hun reputatie enigszins worden aangetast, indien men geassocieerd wordt met Opstand. 

Bommetjes  

In de publieke sfeer ondervinden Hans en Jan gek genoeg niet al teveel hinder van de hen onwelgevallige publiciteit, integendeel.

Hans "Van het winkelpersoneel hier in de buurt van ons kantoor krijg je wel de nodige reacties, maar grappig genoeg altijd positieve. Neem nou zo'n mijnheer van de fietsenstalling hier om de hoek. Die vroeg laatst of ik m'n 'bonnetjes' wel bij me had. Ik begreep hem in eerste instantie helemaal niet, want je hebt daar nooit bonnetjes nodig als je je fiets komt brengen. Maar al snel werd het me duidelijk dat ik hem verkeerd verstaan had en hij 'bommetjes' bedoelde. Ze maken er in mijn omgeving alleen maar grapjes over, niemand neemt het serieus."  

Maar Jan is teleurgesteld in de houding van een deel van z'n politieke vrienden, waarmee hij in het verleden heeft samengewerkt op terreinen als het antimilitarisme of de werklozen-belangenbehartiging. 

Jan: "In tegenstelling tot de vele positieve signalen die we van buitenaf ontvangen, hoor ik juist weinig of niets van een heleboel mensen waarmee ik in het verleden linkse activiteiten heb uitgevoerd. Als ik al iemand tegen het lijf loop, dan blijkt zo iemand best wel goed op de hoogte te zijn van het gebeuren, maar gewoon niet de moeite heeft willen nemen om me met een teken van leven een hart onder de riem te steken. Dat valt me tegen. Aan de andere kant had ik gehoopt dat ze in politieke zin veel duidelijker stelling zouden nemen tegen de invallen en consequenties zouden trekken met betrekking tot hun eigen werk. Dat ze gedeeltelijk hun prioriteiten zouden verleggen ten gunste van hetgeen nu gebeuren moet."  

De onderlinge samenhang en verbondenheid binnen radicaal-links, is niet zo vanzelfsprekend meer als voorheen. Maar volgens Hans valt dat wel mee. "Als je met mensen van AMOK spreekt, die in Utrecht halverwege de jaren tachtig te maken hebben gehad met een inval, dan blijkt de ondersteuning toen ook niet allemaal vanzelf te zijn verlopen. We hebben hier inmiddels twee bijeenkomsten gehad voor het opzetten van een steuncomité. De eerste bijeenkomst is mislukt, hetgeen te wijten was aan meningsverschillen aangaande de uit te voeren strategie. Wij hebben er als Opstand nadrukkelijk en bewust voor gekozen om de affaire niet geheel op te hangen aan het werk dat we verrichten voor illegalen. We hebben het veel breder getrokken om zodoende ook meer steun en begrip te krijgen. Als je alleen maar verkondigt dat je denkt dat ze de invallen hebben gedaan om ons werk voor de illegalen te dwarsbomen, dan ontstaat er snel een situatie dat je een roepende bent in de woestijn."  

Op de tweede bijeenkomst was de discussie gebaseerd op twee stellingen. Volgens de ene stelling waren de invallen bedoeld om het illegalenwerk verder te criminaliseren. De andere stelling ging uit van de aantasting van de fundamentele grondrechten waardoor links handelen niet meer mogelijk wordt. Die tweede stelling wordt de basis van het werk van het op eind november opgerichte steuncomité. Het steuncomité wil de consequenties van het optreden van het Openbaar Ministerie voor linkse journalisten, actievoerders en onderzoekers bespreekbaar maken. Dit steuncomité bepaalt haar eigen agenda. Opstand is er onderdeel van. 

De overval van justitie is in familiekringen als een bom ingeslagen. Het had weinig gescheeld, of de vader van Jan was in levende lijve aanwezig geweest bij de huiszoeking in de woning van z'n zoon. 

Jan: "Op die ochtend had ik met m'n vader afgesproken om wat te gaan klussen in m'n woning. Die kwam dus even over negen aan, toen de politie en de rechercheurs nét waren vertrokken. Ik zat mezelf nog 'een beetje bij elkaar te rapen'. Alles schoot door me heen. Ik had m'n advocaat gebeld, maar die was er niet. Daarna met Hans contact opgenomen en de afspraak gemaakt om gezamenlijk te overleggen wat nu te doen. Ik dacht aan al die agenda's die zojuist in beslag genomen waren en kreeg een hekel aan mezelf omdat ik er van die rare hobby's op na houdt. Niet dat er wat interessants in m'n agenda's staat, maar toch. Waarom juist ik, wie allemaal? M'n vader kwam binnen, nadat er eerst nog twee agenten langs waren geweest om te melden dat ik toch echt niet op het wijkbureau moest zijn voor het indienen van schadeclaims, of zo. Dat moest ik maar met Den Haag regelen. M'n vader is die ochtend bezig geweest om het slot te repareren. Hij was enorm geschrokken, maar begreep dat het de overheid er om te doen was mijn werk, ondersteuning van illegalen in de arbeid, kapot te maken."  

Een week later heeft Jan z'n ouders een brief geschreven met de mededeling dat ze zich vast moesten voorbereiden op signalen uit hun omgeving van mensen die hen zouden aanspreken, of juist niet zouden aanspreken, op hetgeen hun zoon overkomen is. 

Jan: "Dat is dan ook voor een deel de situatie. Dat m'n ouders van familiebijeenkomsten. waar ze dan zelf niet bij zijn geweest. achteraf te horen krijgen dat de invallen wel degelijk onderdeel zijn geweest van gesprek. terwijl diezelfde mensen hierover geen contact opnemen met m'n ouders. Dat doet hen veel pijn. Voor hen is deze affaire wellicht nog veel belastender dan voor mij. Kijk, in de loop der jaren heb ik genoeg politiek inzicht en ervaring opgedaan. waardoor je zaken als deze kunt relativeren. Of überhaupt in een politiek perspectief kunt plaatsen. Met alle beperkingen hebben wij toch nog een zekere mate van handelingspotentieel. kunnen we ons nog uiten naar aanleiding van het gebeuren. Maar voor m'n ouders is het een 'andere wereld."  

Hans Krikke krijgt de laatste weken steun vanuit onverwachte hoek. Hans: "Ik heb negen broers en zusters, en daarvan is het rechtse kamp veruit in de meerderheid. Daar zitten wat ondernemers bij, mensen die rentenieren. Maar ik krijg signalen dat ze vierkant achter me staan. Een broer die bij z'n arbeiders de duimschroeven aandraait en die ik in geen twaalf jaar gezien heb, belt wel verontrust m'n moeder op met de woorden dat hij er van overtuigd is dat ik onschuldig ben. Een zus uit het VVD-kamp schrijft boze brieven naar Hervormd Nederland en de Telegraaf. Er is sprake van een soort onderlinge verbroedering, jajaja. Maar m'n moeder heeft er wel heel moeilijk mee, voor haar is het een soort trauma geworden. Ze is opgegroeid in een zeer conservatief milieu."  

Jan: "Mijn vader is ook met kleinburgerlijke ideeën grootgebracht, is z'n leven lang chef geweest bij de hoogovens. Na diverse conflicten binnen de hoogovens, is hij vervroegd gestopt met z'n werk. Nu is hij helemaal veranderd. Hij knapt nu tweedehands spulletjes op, het geld dat hij er voor vangt gaat naar XminY. Hij kan nu ook uitleggen waarom dat goed is. Ik vind dat wel bijzonder. Maar goed, dat maakt het voor mij wel wat makkelijker om met m'n ouders over de affaire te praten."  

Voor Hans ligt dat moeilijker. Hans: "Ik kom voort uit een arbeidersgezin, we moesten allemaal carrière maken. Al m'n broers en zussen hebben dat gedaan, behalve ik, het zwarte schaap van de familie. Ik heb wel veel steun aan m'n vriendin en haar ouders, die komen helpen met oppassen, enzo." 

Stress  

Jan en Hans hebben beide de grootste moeite om overdag aan het schrijven van artikelen en andere werkzaamheden toe te komen. Regelmatig gaat de telefoon, hebben ze afspraken, komen er mensen langs: allemaal in het kader van de invallen. Hans: "Het is niet expliciet zo dat alles dat je doet geheel in het teken staat van het gebeuren, maar er ligt wel een zeer zware deken overheen."  

Het is ook geen eenvoudig thema waar Opstand sinds eind september ongevraagd en ongewenst mee zit opgescheept en wordt belast. Nogal wat journalisten hebben er een handje van provocerende vragen te stellen over RARA. Zowel Hans en Jan balanceren sinds de 28-ste september regelmatig op het randje van hun kunnen. Hun persoonlijke leven wordt nu al twee maanden compleet beïnvloed door de invallen en de grove verdachtmakingen. In feite dicteert justitie in grote lijnen hun agenda.  

Hans: "Vorige week werd ik op een nacht bang wakker. Ik kwam al moeilijk in slaap en schrok wakker met zo'n beklemmend gevoel, veroorzaakt door onmacht. Je wilt knokken, je wilt en móet je verdedigen en die heren van justitie een poepje laten ruiken. Aan de ene kant zitten ze héél dicht bij je in je persoonlijke leven, maar tegelijkertijd zitten ze ook heel ver weg. Dat geeft een soort onmachtig, angstig gevoel."  

Ook voor Jan wordt het van tijd tot tijd allemaal teveel. "Puur uit zelfbescherming loop je de godganse dag op het randje van je kunnen, op het randje van overspannenheid. Het komt bij mij regelmatig voor dat ik niet meer in slaap kom, dat ik nachtenlang lig te malen. Door de gespannen situatie hebben we bij Opstand soms ook last van onderlinge spanningen. Dat is eigenlijk nog het moeilijkste, want we zitten in hetzelfde schuitje en hebben elkaar hartstikke hard nodig. Bij onderlinge wrijvingen ben je op jezelf aangewezen, dat kan behoorlijk hard aankomen."  

Hans heeft er overigens ogenschijnlijk weinig moeite mee dat z'n privé-leven iedere minuut per dag door justitie wordt bestudeerd. "Daar heb ik echt maling aan", zegt hij laatdunkend. "Ik maak grapjes door de telefoon, op persconferenties heb ik het over het 'leggen van journalistieke bommetjes'. Op het moment dat je niet meer durft te telefoneren omdat je getapt wordt, dan is het einde zoek." Dat hij zich over deze ongewenste vorm van spionage zo eenvoudig uit laat, dat hij zich zo groot houdt. is een vast onderdeel van de momenteel gevoerde politieke strijd.  

Hans: "Het is een soort verdedigingsvorm. Je wordt natuurlijk gedwongen om je te verdedigen; leuk is anders. Maar aan de andere kant hadden we er op 28 september ook voor kunnen kiezen om alles heel low-profile te benaderen, door bijvoorbeeld de invallen niet zelf in de publiciteit te brengen. We hebben voor de tegenaanval gekozen omdat het voor ons ook een politieke strijd is. We moeten nu opeens knokken voor behoud van ons eigen werk. Dat is weer eens iets geheel anders dan je in te zetten voor je medemens. In die zin is het wrang genoeg hartstikke leerzaam, hoe je reageert in dit soort crisissituaties."  

Zowel Hans, z'n vriendin en z'n zoontje zijn na de invallen snel ziek geworden. Het logische gevolg van stress. "Die inval was echt een drama, zeker voor Daniël, m'n zoontje van vijf. Weken nadien bleef hij, voordat hij naar school ging, demonstratief de etagedeur barricaderen met allerlei stokken en speelgoed. Als jongetje wordt je 's ochtends vroeg je uit je bed gelicht door vijftien agenten met een hond. Waarom? Waarvoor? Hoe kan een kind dat bevatten als de ouders het al nauwelijks uit kunnen leggen?" 

Alex van Veen 

Naar boven
Naar overzicht dit nummer
Naar Jaargang 1994