Naar archief

UIT: NN #172 van 4 november 1994   

Geruis in de uruguayaanse democratuur 

Orlando Muñoz is een van de bekendste voetbalverslaggevers van Uruguay. Hij is nu werkloos omdat de zender waar hij voor werkt, CX44-La Panamericana, populair én links is en dus door de regering uit de lucht gehaald werd. Volgens Orlando, afgelopen week op bezoek in Nederland om de sluiting aan te klagen, moet de censuur vooral gezien worden in het licht van de komende algemene verkiezingen op 27 november. De autoriteiten voeren overtreding van obscure mediawetten op als reden van de sluiting, en ontkennen elke politieke achtergrond. In ieder geval is progressief Uruguay aan de vooravond van de verkiezingen zijn belangrijkste massamedium kwijt. 

In 1984 lieten de militairen, die sinds 1973 aan de macht waren na de stadsguerrilla-beweging 'Tupamaros' en andere linkse bewegingen militair te hebben verslagen, weer verkiezingen toe. In 1985 namen de (traditionele conservatieve) burgerpolitici het roer over, terwijl de militairen hun 'onderhandelde aftocht' naar de kazernes maakten. Volgens velen behielden ze een belangrijk deel van de macht, in goed overleg met de traditionele politieke leiders. De schrijver Eduardo Galeano bedacht voor het nieuwe politieke systeem de treffende titel "democratuur".  

Toen de burgerpolitici in 1985 weer aan de macht kwamen en de laatste politieke gevangenen werden vrijgelaten, richtten de Tupamaros - die altijd een ondergronds bestaan hadden geleid - zich weer op, nu als legale politieke beweging. In 1988 namen ze een oude en afgetakelde radiozender over, de CX44. Ze kregen van de regering ook officieel toestemming om de zender op te bouwen, als een bonus voor hun toetreding tot de democratie. De Tupamaros sloten tevens een verbond met een groot aantal andere progressieve partijen, het "Frente Amplio".  

De CX44 was voor dit Frente een belangrijk massamedium. In 1989 haalde het Frente een eerste belangrijke verkiezingsoverwinning door in de Hoofdstad Montevideo de gemeenteverkiezingen te winnen. Daar woont bijna de helft van de bevolking. Voor de aanstaande algemene verkiezingen was er dan ook een aanzienlijke kans dat links flink zou scoren.  

De Basken 

Eind augustus, op de 24e om precies te zijn, braken er hevige rellen uit bij het ziekenhuis "Filtro" in de hoofdstad. Het draaide allemaal rond een aantal Basken die uitgewezen zouden worden naar Spanje. In Uruguay (waaruit tijdens de dictatuur meer dan een half miljoen mensen naar het buitenland vluchtten) was een grote solidariteitsbeweging met de Basken ontstaan. Men eiste het recht op politiek asiel voor de onderdrukte Basken. Toen de uitwijzingsdag naderde - na een schaamteloze koehandel met ontwikkelingsgeld door de Spanjaarden - gingen de Basken in hongerstaking en riep onder meer de vakcentrale PIT-CNT een algemene protest­staking uit. Toen de Basken ook in dorststaking gingen, werden ze naar het ziekenhuis Filtro gebracht. Daar omheen hebben dagenlang duizenden mensen een protestwake gehouden. Een demonstratie trok zo'n 15.000 mensen.  

Op 24 augustus werd duidelijk dat Spanje een militair vliegtuig had gestuurd om ze op te halen. 's Avonds kwamen ziekenauto's onder begeleiding van veel politie de Basken ophalen, maar duizenden mensen stonden nog steeds voor het ziekenhuis. Wat volgde is nog steeds niet helemaal duidelijk, in ieder geval trad de politie keihard op en schoot botweg op de demonstranten. Zulk optreden was sinds het einde van de dictatuur niet meer voorgekomen. Er vielen twee doden en tientallen gewonden, waarvan velen door politiekogels. Onder de politie, ondanks hun eerste horrormeldingen, was een opvallend gebrek aan gewonden. Beschuldigingen van de regering dat de demonstranten begonnen waren met schieten, bleken al snel onzin te zijn geweest.  

De Basken werden afgevoerd. Twee dagen later werd een van de doden, Fernando Morroni (24) begraven. Vijftigduizend mensen maken van de begrafenis een indrukwekkende politieke betoging. Op hetzelfde tijdstip halen de autoriteiten de twee enige linkse radiozenders, CX36 Centenario en CX44 Panamericana, uit de lucht. De kleine CX36 mag na twee dagen weer uitzenden, CX44 blijft (in de woorden van de betreffende minister) "voorgoed gesloten". 

Hoewel de regering die dagen voortdurend beweerde dat de radio's een opruiende rol hadden gespeeld bij de gebeurtenissen, werd een bureaucratische wet opgelepeld om de sluiting te bestendigen. De formele eigenaar (waar de Tupas CX44 van huren) zou meer dan drie zenders bezitten, wat volgens de mediawetten van het ministerie van defensie (waar in Uruguay massamedia nog steeds onder vallen!) verboden is.  

Bovendien zouden CX36 en CX44 bij het drama bij het ziekenhuis een gezamenlijke uitzending gemaakt hebben. Volgens dezelfde wetten moet voor zo'n samenwerking minstens zeven dagen van tevoren toestemming aan de minister van Defensie gevraagd worden. Een kort geding van CX44 werd - ook in hoger beroep - verloren. Hiermee is de kans verkeken om op korte termijn de zender via juridische weg weer open te krijgen. Voorlopig staan de 73 mensen die bij de radio in loondienst werkten dus op straat. Vanaf december zullen ze waarschijnlijk geen loon meer ontvangen omdat er immers geen inkomsten zijn. 

Radio van de mensen 

"De enige manier om de radio weer in de lucht te krijgen is politieke druk op de regering, ook en vooral uit het buitenland, daarom hebben ze me ook snel op een tournee door Europa gestuurd", vertelde Orlando Muñoz dinsdag in de Kargadoor in Utrecht. Orlando benadrukte dat de radio een bijzonder alternatief experiment is en geen kritiekloze spreekbuis van de Tupamaros. "De Tupamaros zijn de officiële leiding van de radio, maar zij wilden een echte toegankelijke en brede zender opzetten. Die geven wij als werknemers vorm, wij stellen "participatie" van bevolkingsgroepen voorop, daarom heet de zender ook de "radio de la gente", de "radio van de mensen", omdat we niet alleen vóór maar ook mét luisteraars programma's willen maken. Zodoende hebben allerlei maatschappelijke sectoren of basisgroepen ruimte op de radio. We worden voor deze werkwijze ook goed beloond door het publiek. Er zijn in Uruguay een stuk of veertig commerciële zenders, die stuk voor stuk - op CX36 na maar die heeft maar een klein bereik - aan het lijntje van de grote adverteerders en bevriende machthebbers lopen. Er wordt in Uruguay altijd nauwgezet onderzoek gedaan naar de luisterdichtheid en vanaf het begin in 1988 hebben we hoog in de top-10 gestaan. We zitten altijd ergens tussen de derde en vijfde plaats. Dat zegt genoeg over zowel onze werkwijze als het belang van de zender. En het is ook het bewijs dat we geen propagandazender van een of andere politieke partij zijn." 

Orlando maakte ook duidelijk hoe de radio het financieel klaart. "Door grote adverteerders en de overheid worden we voortdurend geboycot. Uit die hoek hebben we dus nauwelijks inkomsten. De geringe reclame-inkomsten komen van kleine ondernemers en middenstanders. We redden het vooral door de steunleden, luisteraars die ons geld betalen. Er zijn ook overal clubjes van "vrienden van de radio", zij organiseren feesten en dergelijke om geld op te halen. Door hen kunnen we ook nu nog een beetje 'uitzenden'. Op manifestaties en benefieten voor de radio worden cassettes gedraaid, en soms ook via een auto met geluidsversterking die door wijken rijdt." 

Radio CX44 moet zo snel mogelijk weer in de lucht, liefst nog vóór de verkiezingen. Een van de belangrijkste dingen die in het buitenland gedaan kunnen worden, ook volgens Orlando, is het veroorzaken van een lawine aan protestverklaringen naar de regering toe. In veel landen is daartoe een campagne gestart. Ook in Nederland, waar al een flinke hoeveelheid protestfaxen verstuurd is.  

Keest

Naar boven
Naar overzicht dit nummer
Naar Jaargang 1994