Naar archief

UIT: NN #143 van 2 september 1993   

Opwinding over een dooie mus 

De situatie in Palestina 

Deze week werd bekend dat Israël en de PLO een voorlopig akkoord hebben bereikt dat voorziet in de autonomie voor de Palestijnen in de Gazastrook en de stad Jericho. Volgens Maja is het echter de vraag of dit ook maar iets aan de situatie in deze gebieden zal veranderen. De autonomie stelt immers weinig voor. "Wat je nu een sluiting noemt van de Gazastrook noem je op een gegeven moment gewoon autonomie. Maar in werkelijkheid is er niets veranderd. Het is alleen maar een spel met woorden." 

Maja verblijft regelmatig als onafhankelijk onderzoekster in de bezette gebieden. Ze doet onder meer onderzoek naar Palestijnse schrijfsters, waarbij ze deze schrijfsters interviewt en hun werk vertaalt. Dit werk is onder meer gepubliceerd in het boek Het huis groet de nieuwe morgen, uitgegeven bij Ravijn. Afgelopen zomer heeft ze in de Gazastrook en de Westbank workshops gegeven over de mogelijkheden en moeilijkheden van datacommunicatie. Zij schrijft ook regelmatig artikelen over haar onderzoek en de politieke situatie aldaar in het algemeen.  

Juli vorig jaar heeft ze bij het aantreden van de nieuwe regering Rabin samen met een collega van het MERA (Middle East Research Associates) een artikel geschreven voor de Internationale Spectator. Dit is tenslotte in het oktobernummer gepubliceerd. Daarin voorspelden ze dat de hoop in het westen dat de situatie onder deze 'linkse' regering beter zou worden een illusie was. Volgens hen zou de situatie alleen maar slechter zou worden. Al snel bleek dat hun voorspellingen volledig zouden uitkomen.  

Maja: "Alleen de reputatie van Rabin zou al voor zich moeten spreken. Hij is betrokken geweest bij de oorlog in Libanon en in 1948 bij de ontruiming van Palestijnse dorpen. Hij was in het eerste jaar van de Intifada minister van Defensie en dus degene die de opdracht gaf tot het breken van botten van Palestijnse gevangen. Het was voor ons duidelijk dat de nederzettingen-politiek gewoon door zou gaan. In feite is de oppositionele Likud-partij veel eerlijker en open wat betreft hun doelstellingen. De politiek van de Arbeiderspartij heeft dezelfde gevolgen."  

"Een van de redenen voor het harde optreden van Rabin is om Likud stil te houden. Likud weet heel goed de angst onder de bevolking aan te wakkeren. Rabin laat nu zien dat hij zich harder opstelt dan Likud en Shamir ooit hebben gedaan. Niemand heeft ooit de gebieden zolang durven afsluiten. Hij kan nu zeggen 'kijk eens wat ik kan'. Iedere Israëlische soldaat die nu gedood wordt is propaganda voor de Likud propaganda machine. De tactiek van de vorige regering, die van Shamir heeft heel goed gewerkt. Shamir was heel slim. Hij trok zich terug uit de kampen en ging geen directe confrontatie aan. Op een gegeven moment leek het alsof er meer Palestijnen door Palestijnen werden vermoord, dan door Israëli's. De gehele mediaoorlog werd zo gewonnen door Israël. Alleen de Palestijnen kwamen nog slecht in het nieuws. Rabin daarentegen ging de kampen weer in en richtte daar observatieposten in, waardoor mei dit jaar de bloedigste maand van de Intifada werd. Het gevolg: negatieve rapporten van Amnesty International en zelfs van het Internationale Comité van het Rode Kruis, die normaal nooit dit soort dingen publiceert. Ook de VN gaf een negatieve verklaring uit. Kortom, Israël ging helemaal de mist in."  

Maar deze regering is wel direct met de Palestijnen uit de bezette gebieden gaan onderhandelen, eerst in Madrid en later in Washington? 

"Dat was praten, onderhandelen, er gebeurde niks. Integendeel, de bezette gebieden bleven afgesloten. Zo'n lange sluiting van de bezette gebieden, een overtreding van de mensenrechten, is nog nooit voorgekomen, onder geen enkele rechtse regering. Ook de massale deportatie van 415 mensen kwam onder Shamir niet voor, dat is allemaal Rabin. Goed er blijken nu dus in het geheim onderhandelingen te zijn geweest met de PLO. Maar wat verandert het akkoord nu werkelijk aan de situatie? Niets. Wat je nu een sluiting noemt van de Gazastrook, noem je gewoon op een gegeven moment autonomie. Israël blijft verantwoordelijk voor het verdedigen van de Westbank en Gaza tegen agressie van buitenaf, het beschermen van Israëli's en het garanderen dat de Israëlische strijdkrachten, er vrijelijk kunnen bewegen. Het Israëlische leger blijft gewoon aanwezig."  

Zoals het er nu naar uit ziet wordt de Gazastrook en de stad Jericho op de Westoever het eerst autonoom. Waarom deze gebieden eerst? 

"Wat betreft de Gazastrook: vanuit Israëlisch oogpunt is het gebied er klaar voor. Het is volledig afgesloten. Palestijnen die in Israël willen werken hebben een vergunning nodig. Die krijgen ze voor een bepaalde periode en slechts voor een bepaalde plaats, maar ze mogen niet in Israël overnachten. Daarom zie je 's ochtends om vier uur al lange rijen Palestijnen bij de grens. Ze gaan de hele dag werken en daarna weer terug. Deze mensen hebben een verschrikkelijk leven. Veel blijven dan ook 'illegaal' langer in Israël, omdat het niet te doen is om elke dag heen en weer te reizen. Dit 'illegale' overnachten wordt echter steeds moeilijker. Met een magnetisch kaartsysteem heeft Israël de controle bijna geperfectioneerd. Ze kunnen nu precies bepalen hoeveel arbeiders de Israëlische economie per dag, week of maand nodig heeft. Dit kunnen ze volledig reguleren. Daarnaast hebben Israëlische bedrijven nu onderaannemers in de Gazastrook die hun halffabrikaten leveren. De Palestijnse arbeiders gaan niet meer naar Israël, maar de productie gaat naar de arbeider toe. Gewoon volgens het modernste economische concept dus. De New World Order en 'global market' is daar in miniatuur aanwezig.  

"Israël zorgt er tegelijkertijd voor dat de situatie in de Gazastrook niet zodanig verslechterd, dat de Palestijnen daar geen enkel perspectief meer hebben. Want dan krijg je al die zelfmoordcommando's en dat soort rare toestanden. Daar hebben ze vanzelfsprekend ook geen zin in. In feite passen ze gewoon het principe van de thuislanden toe, dat eerst in Canada en later in Zuid-Afrika succesvol is gebleken. Dit wordt nu verkocht onder het mom van autonomie voor de Palestijnen op de Gazastrook." 

Zijn er in die gebieden dan geen economische activiteiten in handen van de Palestijnen? 

"Jawel, maar de economische activiteiten op de Gazastrook zelf worden ook volledig gedomineerd door Israël. Je hebt er een redelijk grote citrusindustrie. Maar de Palestijnen kunnen alleen exporteren via Agrexo en dat is een Israëlische exportmaatschappij. Wanneer en hoeveel Palestijnse sinaasappels deze exporteren is vooral afhankelijk van de politieke en economische situatie. Overigens wordt er wel fruit naar Jordanië geëxporteerd. Omdat Israëlische producten toch niet naar de Arabische wereld mogen en om het levenspeil niet te laag te laten dalen, wordt dit door Israël getolereerd.  

"Maar ook dit weten ze te reguleren. Ze hebben speciale trucks waar al het onnodige plaatwerk afgehaald is. Deze zouden immers bommen en granaten aan het oog kunnen onttrekken. Deze trucks mogen rijden tot de brug over de Jordaan, vandaar de naam bridge truck. Vervolgens wordt het daar overgeladen in Jordaanse trucks. De chauffeurs van deze 'bridge trucks' hebben speciale vergunningen. Maar wat zie je nu, wanneer er extra druk wordt uitgeoefend op de bezette gebieden. Dan laten ze die trucks naar de brug rijden en dan zeggen de Israëlische soldaten dat ze toch nog wat extra controle moeten uitvoeren. Ze houden die trucks vast met als gevolg dat uiteindelijk al die speciale trucks bij de brug staan en de hele export stilligt. Toen ik later vreemde trucks zag rondrijden vertelde men mij dat die trucks sinaasappels naar Israël brengen.  

"Hun theorie, die ik overigens niet kan bewijzen, maar mensen in de Gazastrook praten er zo over, is dat doordat de trucks vastzitten de sinaasappels zich opstapelen in de pakhuizen. Daardoor daalt de prijs zover dat het haast niet meer de moeite is om ze te plukken. Vervolgens kan dan de Israëlische sinaasappelsapindustrie heel goedkoop aan de sinaasappels komen. Die gaan dan met tonnen tegelijk naar Israël. Israël controleert op die manier volledig de prijzen op de Palestijnse markt. De Palestijnen willen graag een eigen haven, maar voor alle economische veranderingen in de infrastructuur heb je vergunningen nodig van Israël. Israël staat nooit toe dat men op de Gazastrook een eigen haven krijgt. Israël blijft gewoon de grenzen controleren. Een eventuele autonomie zal dat niet veranderen.  

"Over de autonomie gaat dan ook de grap de ronde dat dit slechts betekent dat je zelf mag bepalen op welke dag de vuilnis wordt opgehaald. De gebieden waarop de Palestijnen zelfbestuur krijgen zijn heel beperkt. Gezondheidszorg, onderwijs, cultuur, toerisme, politie en de vuilnisophaal dus. Maar dan nog ligt de verantwoording over de politie bijvoorbeeld, uiteindelijk bij de Israëlische minister. Na twee jaar wordt er weer verder onderhandeld over een eventuele definitieve autonomie. Maar het kan ook zijn dat na deze zogenaamde proefperiode wordt gezegd: 'Zie je wel, het heeft niet gewerkt, we stoppen het'. Nergens is omschreven wat er na die twee jaar gaat gebeuren." 

Waarom zijn de Palestijnen dan eigenlijk aan de onderhandelingen in Washington begonnen? 

"Het is wel slim om te onderhandelen als je daarnaast ook op heleboel andere manieren bezig blijft. Maar wat er nu gebeurt, is dat alles stil is komen te liggen. Iedereen wachtte op wat er eerst in Madrid en later in Washington zal gebeuren. Het ergste is dat ze daarmee hun internationale troef hebben verspeeld, namelijk het internationale recht, de resoluties van de Veiligheidsraad. Deze spelen helemaal geen rol in de onderhandelingen.  

"Aan de andere kant hebben de mensen ook geen keus. Vooral na de Golfoorlog merkte ik de algehele malaise, het gebrek aan perspectief. Niet dat ze het op hebben gegeven, maar meer een soort berusting. Even het gevoel van rust, van we zien wel. Een heleboel dingen zijn doodgeslagen na zoveel jaar bezetting en Intifada. Teleurstelling in de Arabische wereld. Valse hoop dat Sadam Hoessein iets kon doen. Uiteindelijk betalen zei de prijs voor die Golfoorlog, omdat alle inkomsten uit de Golfstaten stil zijn komen te liggen. Daarbij hadden ze al die jaren corruptie binnen hun eigen structuren en instituten. De Palestijnse maatschappij is nog een hele traditionele klassenmaatschappij. De families die een eeuw geleden grootgrondbezitters waren, de voornaamste handelsroutes beheerden of de machtigste familie in de stad waren, die familienamen kom je nu ook nog tegen in alle belangrijke posities. De Palestijnse bourgeois is ook nu nog rijk en machtig. De mensen in de kampen zijn volledig uitgesloten van deze machtsposities. Hoor je nog wel eens iets over de positie van vluchtelingen in de onderhandelingen, of over de positie van de mensen in de kampen? Niks over waar die naar toe moeten, of ze naar hun huis of land terug mogen." 

De onderhandelingen en het streven naar autonomie zijn dus vooral in het belang van de Palestijnse bourgeoisie? 

"Nee, dat kun je niet zomaar stellen, daarvoor is de situatie te gecompliceerd. Uiteindelijk heeft iedereen er belang bij dat daar eens rust komt. Het is naïef om daar nu nog de revolutie te prediken. Het begin van de Intifada was een volksopstand met een revolutionair potentieel, er was iets mogelijk. Binnen zes maanden is het echter overgenomen door het traditionele leiderschap. Tijdens de Intifada leek er even een nieuw middenkader op te staan. Maar juist deze groep, die tijdens de Intifada dingen organiseerde, kreeg de hardste klappen en velen van hen zijn gevangen gezet, anderen vermoord. Niet de traditionele leiders, die hadden relatief nergens last van." 

De onvrede over het beleid van de PLO verklaart ook de huidige overloop naar Hamas. Wat is de Hamas precies? 

"Hamas is de militaire en activistische tak van de Muslim Brotherhood. Deze organisatie komt uit Egypte en het zijn Soenieten. (Niet te verwarren met de Hezbollah, de Partij van God. Dat zijn shiïten en ze worden gesteund door Iran. Dit zijn ook geen Palestijnen, maar Libanezen.) De Hamas was tot begin 1988 sterk anti-nationalistisch. Zij willen een islamitische staat stichten in het voormalige Palestina en geen nationale Palestijnse staat. De nationalistische partijen verenigd in de PLO willen dit wel. Omdat de Gazastrook voor de bezetting van 1967 onder controle stond van Egypte is hier de invloed van Hamas altijd het grootst geweest. Pas later kregen zij ook op de Westbank enige invloed. 

"De Hamas was in eerste instantie een heel religieuze fundamentalistische beweging die zich bezighield met het creëren van een islamitische identiteit onder het Palestijnse volk. De Hamas was in het begin vooral een sociale beweging die vanuit de moskeeën werkte aan de opbouw van een sociale infrastructuur, klinieken, scholen etc. Israël heeft hen al die jaren min of meer gesteund. Het was voor hen prachtig dat er onder de Palestijnen een beweging was die het nationalistisch blok van de PLO aanviel. Ze heeft om die reden het Moslim Broederschap regelmatig vrij baan gegeven. Er zijn Israëlische onderzoekers die zeggen dat Israël zelfs bepaalde activiteiten gefinancierd heeft.  

"Hamas speelde in het begin van de Intifada december '87 ook nauwelijks een rol. Pas begin '88 kwam de Hamas met een verklaring waarin ze zei de Intifada te steunen. Nu is nationalisme voor hen als middel acceptabel, terwijl ze dat voorheen altijd heeft afgewezen. Nationalisme, democratie, kapitalisme, om over feminisme maar niet te spreken waren westerse uitvindingen en dus verwerpelijk. Ook nu nog is het doel een islamitische staat. Ze wil nog steeds heel Palestina bevrijden om deze staat te stichten. Hamas is dus de laatste jaren veranderd van een sociale naar een politiek islamitische beweging. Maar dat wil niet zeggen dat alle mensen die Hamas nu steunen ook fundamentalistisch zijn. De mensen die ik hierover sprak zeiden dat er op dit moment geen andere manier meer is om protest aan te tekenen tegen wat er nu allemaal in gang is, tegen de onderhandelingen en de corruptie van de PLO, etc. Daarom steunen ze Hamas, vooral uit oppositie tegen Arafat en zijn Fatahpartij." 

Maar de PLO had toch ook altijd een grote sociale infrastructuur. Gewonden in de Intifada werden verzorgd en kregen geld, weduwen kregen uitkeringen, ze hebben klinieken en scholen? 

"Het probleem is dat er in al die jaren binnen de PLO zoveel geld is blijven hangen. Doordat al die belangrijke mensen binnen de PLO hun cadeautjes moesten hebben, kon maar een klein deel van haar geld daadwerkelijk worden besteed. De Hamas heeft veel minder geld, maar kan het voor honderd procent besteden aan concrete hulp. Daarom zet ik ook vraagtekens bij het bericht dat Machmud Darwish, minister van Cultuur, uit de Nationale Palestijnse Raad is gestapt evenals de PLO-vertegenwoordiger in Libanon. Is het zo dat ze echte ideologische geschillen hebben met Arafat of is de werkelijke reden het geldprobleem? Die mensen hebben zolang geprofiteerd van de mogelijkheden. De PLO-politiek is nog gewoon hetzelfde en Arafat is ook niet beter of slechter geworden. Nu opeens is er geen geld meer en stappen ze eruit. Ik vind dat wel heel opportunistisch".  

Maar ook vanuit de onderhandelingscommissie is er toch heel veel kritiek op Arafat? 

"De grootste vraag op dit moment is, wie neemt er als de  autonomie een feit is het lokale bestuur over. Die strijd is nu al begonnen. Fatah (de partij van Arafat) buiten, dat wil zeggen in Tunis en Fatah in de bezette gebieden is een groot verschil. Ook binnen de bezette gebieden heb je verschillende leiders van Fatah die het niet altijd met elkaar eens zijn. Het probleem voor Fatah is dat, wil zij het bij de autonomie voor het zeggen hebben, alle leden van de andere nationalistische partijen binnen organisaties er uitgewerkt moet worden. Leden van het Volksfront (marxistisch-leninistisch), het Democratisch Front, die nu nog overal in organisaties van bijvoorbeeld de VN, de Kamer van Koophandel, de vereniging van fruittelers of noem maar op zitten, moeten eruit worden gewerkt. Want dit soort organisaties zijn de structuren waarop je die autonomie moet bouwen. De Fatah probeert deze dus allemaal over te nemen. Alle kleine partijen worden hierbij weggevaagd. En de uiteindelijke strijd gaat dan tussen Fatah en Hamas."

Ziet de toekomst voor de bewoners op de bezette gebieden er somber uit? 

"Ik was in de zomer dit keer in de Gazastrook en dan lijkt het zo slecht nog niet. Je ziet mooie palmbomen, mooie dorpjes (nu meestal omringd door grote kampen). Dan denk je: het was hier vroeger vast prachtig en het kan ook weer prachtig worden. Maar als je er 's winters komt, met al die regen en open riolen is het echt een verschrikking. Er is zoveel vervuiling. De meeste prognoses over de bevolkingsgroei gaan uit van een verdubbeling van de bevolking in zeventien jaar. Het is momenteel al het dichtst bevolkte gebied op aarde. Daarnaast is het grootste gevaar op dit moment dat je op de bezette gebieden een grote onderlinge strijd krijgt tussen de Palestijnen. Je hebt daar nu al die gewapende clubs. Er zijn geen rechtbanken, je hebt er ook dieven en gangs. Jongens en jonge mannen hebben zich gedurende de Intifada middels het vechten en het hebben van wapens een bepaalde identiteit ontleend. Er zijn kampen in de Gazastrook waar het Israëlische leger niets meer kan uitspoken. Niet omdat de Palestijnen de strijd hebben gewonnen, maar omdat de Israëli's weten dat wanneer ze daar ingrijpen het ook aan hun kant een bloedbad wordt."  

Woensdag 1 september vermeldt de Volkskrant dat veel inwoners van Gaza-stad het plan beschrijven als een val, opgezet door Israël en de Verenigde Staten en bedoeld om de Palestijnen te dwingen hun eigen gewapenden opstand te frustreren. De Palestijnen (lees Fatah) zullen dan immers zelf de anti-Israëlische acties onder de bevolking moeten neerslaan. Ze geven het plan van zelfbestuur in Gaza hoogstens een paar maanden: dan zullen 'kogels worden uitgewisseld tussen Palestijnen', als het al niet eerder gebeurt.  

Rik den Braber
Freek Kallenberg

Naar boven
Naar overzicht dit nummer
Naar Jaargang 1993