UIT: NN #139 van 24 juni 1993     

Duidelijkheid over vreemdelingen administratie systeem 

In de vorige NN (nr 138) was een verslag te lezen over de actie tegen het Vreemdelingen Administratie Systeem (VAS) georganiseerd door De Invalshoek in Leiden. Naast een verslag van de actie wordt er een summiere uitleg gegeven van het VAS. Helaas klopt deze uitleg niet helemaal, wat toch wel essentieel is, om er op een goede manier actie tegen te kunnen voeren.

Zoals beschreven in de vorige NN, is één van de hoofddoelen van het VAS inderdaad om het illegalen moeilijker te maken in hun bestaan. Hiernaast gaat het VAS echter ook een grote rol spelen bij de onderlinge uitwisseling van gegevens tussen vreemdelingendiensten en zal het systeem de spil gaan vormen bij politiecontroles op illegaal verblijf.  

Het systeem zelf zit vrij eenvoudig in elkaar. Hoofdbestanddeel is de gestandaardiseerde persoonsinformatie van buitenlanders. Daarnaast is het mogelijk met het systeem die gegevens op te roepen die nodig zijn bij de procedure die een vreemdeling doorloopt, een soort standaard formulieren systeem. Als laatste, niet onbelangrijkste, is het met het systeem mogelijk gegevens op verschillende categorieën te sorteren. Zo kan het systeem een uitdraai geven van bijvoorbeeld alle buitenlanders boven de 15, of alle buitenlanders die niet aan hun meldingsplicht hebben voldaan.  

De structuur van het VAS is vooral gericht op koppeling met andere bestanden. De regionale corpsen voeden ieder hun eigen DVAS met alle noodzakelijke gegevens over de in de regio verblijvende buitenlanders. In het Centrale Register Vreemdelingen (CRV) komen persoonsgegevens, eventueel pseudoniem en gegevens over de verblijfsstatus. Dit CRV is gestationeerd bij de CRI in Zoetermeer en is de centrale computer voor het koppelen van gegevens. De vreemdeling krijgt een CRV nummer en vermelding van de vreemdelingendienst. Vreemdelingendiensten hebben dag en nacht toegang tot dit systeem. Zij kunnen bovendien met elkaar communiceren om gegevens op te vragen en uit te wisselen met justitie. Het bijgevoegde plaatje geeft de structuur duidelijk weer.

Een, toch tamelijk belangrijk onderdeel heeft de publiciteit vreemd genoeg nog niet mogen halen. Naast alle persoonsgegevens zal het VAS namelijk ook worden voorzien van een foto van de betreffende buitenlander, die op eenzelfde manier op te vragen is. In een apart systeem, VISAGE/VRD, zijn de foto's met 'optimale kleurenkwaliteit' opgeslagen. Via een eigen nummer zijn ze direct gekoppeld aan het VAS.  

Uitsluiting voorzieningen 

Hoe gaat het systeem nu precies functioneren? Om te beginnen het eerste doel, het uitsluiten van illegalen van voorzieningen, zoals huursubsidie, uitkeringen, etc.  

Het ligt in de bedoeling dat elke ambtenaar de verblijfsstatus van buitenlanders moet gaan controleren bij aanvraag van een dienst. De wettelijke regelingen hiervoor zullen voor een groot deel nog gemaakt moeten worden, maar voorlopig is het niet zo, zoals in NN #138 stond, dat elke ambtenaar een meldingsplicht krijgt. Er zijn wel vaker uitspraken die richting op gedaan, het is vooral een stokpaardje van de VVD. Maar nadat Kosto het had voorgesteld in het kabinet, is het daar afgeketst. De AbvaKabo is er ook altijd een fel tegenstander van geweest.  

In de toekomst zal dit controleren van buitenlanders via de Gemeentelijk Basis Administratie (GBA) moeten gaan lopen. Op aandringen van de gehele Tweede Kamer zal in dit systeem ruimte worden gemaakt om een stuk of negen verschillende verblijfsstatussen voor buitenlanders op te nemen. Het VAS zal dit systeem moeten voeden. Nu is het GBA zo'n verschrikkelijk mammoetproject dat invoering nog wel enige tijd op zich kan laten wachten. Tot die tijd zullen diensten zelf bij het CRV de verblijfsstatus op moeten vragen.   

De uitwisseling van gegevens beperkt zich echter niet alleen van het VAS naar de (semi-) overheidsdiensten. De informatiestroom zal ook de andere kant op lopen. De Vreemdelingendienst kan bijvoorbeeld bij de sociale diensten opvragen of iemand een uitkering heeft. Dit kan dan weer gevolgen hebben voor de verblijfsstatus, die in sommige gevallen gekoppeld is aan het hebben van werk.  

Sluitend systeem 

Hoe staat het eigenlijk met dat vermeende misbruik? Het VAS komt wat het eerste doel betreft tot een behoorlijk sluitend systeem. Je kan echter grote vragen stellen bij de verantwoording van dit project, omdat het beroep dat illegalen doen op die voorzieningen namelijk zeer minimaal is. Zo deed Drs. M.M.J. Aalberts van het Wetenschappelijk Onderzoek en Documentatie Centrum (WODC) in 1989 een onderzoek naar het binnenlands vreemdelingentoezicht. Hieruit bleek dat 0,5 procent van de onderzochte groep illegale buitenlanders, waarvan de inkomstenbron bekend was, op onduidelijke gronden een uitkering genoot.  

De werkgroep Uhl, die in opdracht van het kabinet Lubbers 1 het gebruik van bijstandsuitkeringen door illegale buitenlanders onderzocht, kwam tot een vergelijkbaar percentage. Bij een steekproef in twee grote steden uit de bestanden van niet-Nederlanders die een ABW- of RWW-uitkering ontvingen bleek er bijzonder weinig misbruik te zijn. In de ene stad zat geen enkele onrechtmatige gebruiker, terwijl het in de andere stad maar om 0,5 procent ging.  

Uit een onderzoek van de Wetenschapswinkel Nijmegen, 'Illegalen komen hier niet', bleek ook het aantal ingeschreven illegalen bij de bevolkingsadministraties mee te vallen. Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 1986, waarbij buitenlanders voor het eerst stemrecht hadden, werd het bestand van de bevolkingsadministraties vergeleken met dat van de vreemdelingendiensten. Bij vijf gemeenten, die nauwkeurige cijfers konden geven, bleek maar 1 procent van de vreemdelingen die in het bevolkingsregister stonden ingeschreven illegaal te zijn. Meestal ging het dan om personen die wel bij de vreemdelingendienst bekend waren, maar die geen of nog geen verblijfstitel meer hadden.  

Gevolgen 

De gevolgen voor illegalen zijn wat dit betreft te overzien. Het grootste deel regelt noodgedwongen zijn zaakjes al in de illegaliteit, zoals bijvoorbeeld een woning via onderhuur. De angst om opgepakt te worden weerhoudt de meeste van hen er nu ook al van om bv. medische hulp te vragen. Met het nieuwe systeem zal deze uitsluiting echter wel definitief worden en de controle zal nog verder toenemen.  

Maar ook buitenlanders die een verblijfsstatus hebben zullen de gevolgen ondervinden. Door de grote wirwar aan statussen is het op dit moment vaak onduidelijk wie waar recht op heeft. Mag een ontheemde ex-Joegoslaaf nu wel of niet werken. Krijgt een gedoogde Somaliër nu wel of geen kinderbijslag? Mag een studerende Tjech hier nu wel of niet werken? Het VAS zal niet letterlijk al deze vragen kunnen beantwoorden maar door de koppeling van de bestanden, zal de vreemdelingendienst eerder door hebben dat iemand activiteiten ontplooit die zijn of haar status niet toelaat.  

Ook bij de straatcontroles zal het VAS een belangrijk instrument worden om buitenlanders te controleren. De databestanden van het Centrale Vreemdelingen Register worden direct toegankelijk voor alle politiekorpsen, zodat de gegevens die iemand op grond van de nieuwe legitimatieplicht verstrekt direct gecontroleerd kunnen worden. Argument is dat buitenlanders dan niet meer in de situatie terecht kunnen komen dat ze onterecht een dag worden vastgezet ter vaststelling van hun verblijfsstatus.  

Tegenover dit schijnbare voordeel staat het grote gevaar van toenemende controle. Het wordt natuurlijk vrij simpel om bij elke aanhouding van een als buitenlands ogend persoon de verblijfsstatus te controleren in het VAS. De problemen die hierbij ontstaan spreken voor zich: in de praktijk zullen zwarte mensen gecontroleerd worden. Voor zwarte Nederlanders ontstaat helemaal een vreemde situatie. Zij komen niet voor in het VAS, dus zullen zij aan moeten tonen dat ze Nederlander zijn, een omgekeerde bewijslast. Naast de legitimatieplicht vormt het VAS dus het sluitstuk binnen de opsporing van illegalen. Wie zich niet kan legitimeren en niet in het VAS voorkomt, of geregistreerd staat als illegaal, wordt verwijderd.  

Het sofinummer 

Zoals in NN #136 al staat vermeld, kunnen illegalen sinds 1 januari geen sofinummer meer krijgen. Het sofinummer wordt inderdaad gebruikt om gegevens uit te wisselen tussen verschillende diensten. Kijk bijvoorbeeld naar de uitwisseling tussen belastingdienst en sociale dienst, waar dan weer de hoge fraude cijfers uitrollen. Hoe het sofinummer nu precies een rol gaat spelen voor illegalen is nog steeds onduidelijk. Doordat zij al niet in aanmerking komen voor een nummer, worden ze inderdaad uitgesloten van een aantal diensten die het hebben van een sofinummer als voorwaarde stellen.  

Daar er ook al via het VAS gecontroleerd wordt, lijkt het een tamelijk overbodige route. Een in maart uitgebracht persbericht dat het sofinummer ijkpunt zou worden voor illegaal verblijf bleek na enige navraag niet helemaal te kloppen. In de herziening vreemdelingenwet wordt het allemaal definitief geregeld. Als die wordt aangenomen zal het sofinummer als een soort referentienummer wel in het VAS worden opgenomen. Het zou dan vooral dienen om foute spelling te ontdekken en op die manier dubbele registraties tegen moeten gaan.  

Op dit moment bestaat er nog geen wettelijke basis voor het systematisch koppelen van VAS gegevens aan andere bestanden. Ook hierin zou de nieuwe Vreemdelingenwet moeten voorzien, middels een aanpassing van artikel 48. Of en hoe dit artikel wordt aangepast en of dit dan voldoende is om het VAS te laten functioneren zoals de regering wenst, moet nog blijken. Van verschillende kanten is flinke kritiek op de voorgestelde wijziging, onder meer op grond van verdragsrechtelijke argumenten.  

Buro Jansen & Janssen