UIT: NN #132 van 18 maart 1993   

'Veranderingen zelf bewerkstelligen' 

Discussiebijdrage 'Open Grenzen' 

Op 17 februari vond in Amsterdam een discussiebijeenkomst plaats met solidariteitsgroepen voor illegalen/vluchtelingen in Nederland. De bijeenkomst was een initiatief van het fonds XminY. Inzet van de discussie: 'Moeten we streven naar 'open grenzen, wereldwijd' of moeten we ons een ander doel stellen?'.

Rob Loeffen van XminY zwengelde deze discussie aan, zijn bijdrage plaatsten we in de vorige NN. Een medewerker van het Autonoom Centrum reageert. 

Een aantal jaren geleden hebben we als Autonoom Centrum besloten het onderwerp vluchtelingen (*) naast het 'Midden Oosten' en 'Racisme' tot één van onze hoofdactiviteiten te maken. Dit had te maken met het feit dat vluchtelingen één van de grote politieke 'problemen' voor de komende jaren zullen worden. Daarnaast confronteren de vluchtelingen ons met de grote verschillen tussen het Noordelijk en Zuidelijk halfrond en veroorzaken daarmee een ideologische confrontatie bij de mensen hier. Zij dwingen ons na te denken over de verhoudingen in de wereld. Het blijft niet meer bij televisiebeelden van ellende, waarna we een girootje kunnen uitschrijven, maar mensen uit het Zuiden staan hier op de stoep. 

De reactie hierop van de overheden en delen van de bevolking zorgt voor scheuren in het beeld van de tolerante democratische samenlevingen hier in het Westen. Binnen de vluchtelingenproblematiek zijn er tal van bezigheden te bedenken. Wij hebben er voor gekozen om dáár bezig te zijn waar de uiteindelijke confrontatie plaats vindt tussen de vluchteling en de belangen van het Westen, die koste wat kost verdedigd worden. Dit is het geval bij illegalen, het opsluiten en verwijderen van vluchtelingen en het afsluiten van Europa. Hier wordt duidelijk dat de fundamentele mensenrechten niet voor iedereen gelden. 

Na deze inhoudelijke keuze zijn we gaan zoeken naar wat we praktisch konden doen. Belangrijk hierbij was dat we naast de hulp en ondersteuning aan vluchtelingen of illegalen vooral ook politieke activiteiten wilden ondernemen om het gevoerde beleid in Nederland of eigenlijk Europa te bekritiseren en onder druk te zetten. We hebben besloten ons actief in discussies te mengen over illegalen en vluchtelingen en om ons speciaal te richten op de detentie van vluchtelingen zoals in de grensgevangenis in Amsterdam Zuid-Oost. 

Open grenzen? Zo ja, hoe en wanneer dan 

Ik denk dat deze vraag, het thema van de avond, niet te beantwoorden is. Het is een ideaal en ik denk niet dat daar de discussie over moet gaan. Op korte termijn is 'open grenzen' geen politiek of praktisch alternatief. Wel is het een uitgangsstelling die steun geeft aan diegene die om wat voor reden dan ook vlucht. Het is een principiële keuze om op te komen voor de vluchteling. Vluchten is een gevolg. Het gaat erom dat we er voor kiezen niet dit gevolg tegen te gaan, maar de oorzaak van het vluchten te bestrijden. We staan aan de kant van de perspectiefloze, de vervolgde, de niet-bezitter tegenover zij die wel bezitten en onderdrukken.  

Ik ben het niet met Rob van XminY eens die in de vorige NN stelt: "XminY spreekt zich principieel uit voor open grenzen. Zodat te grote mondiale verschillen in welvaart zullen worden verminderd, hetzij doordat daardoor migratiestromen op gang zullen komen, hetzij doordat de handelsstructuren als reactie op die migratiestromen zullen veranderen". Hier spreekt teveel de westerling met politieke idealen. Er wordt zo (door hem) gebruik gemaakt van migratie als politiek breekijzer voor andere handelsstructuren. Dit is iets anders dan te constateren dat migratie druk uitoefent op de handelsstructuren. 

Ook is het zo dat het veel beter is dat mensen niet hoeven te migreren. De meeste migranten willen veel liever thuis blijven als daar voor hen perspectief is op een toekomst. De belangrijke vraag - waar de discussie over moet gaan - is hoe we opnieuw een aanzet kunnen geven tot een linkse politiek die wat voorstelt, uitvoerbaar is, mensen aanspreekt en het tegendeel van ons ideaal terugdringt. Een pragmatisch-idealisme. 

Als we het over het vluchtelingenbeleid hebben, kunnen we dat niet los zien van andere ontwikkelingen. Het vluchtelingenprobleem wordt veroorzaakt door onderdrukking en een sterk verarmde en perspectiefloze 'Derde Wereld'; door oorlogen gevoerd met een overvloed aan wapens, dikwijls met flinke winsten geproduceerd door het Westen; door gevolgen van het koloniale verleden; enz. Eigenlijk maakt dit probleem zichtbaar hoe de wereld nu en geschiedkundig politiek en economisch in elkaar zit. 

De Nieuwe Wereldorde. Er is één overheersende economie, er is één overheersende ideologie en één overheersende cultuur. Verscheidenheid verdwijnt en alles is afhankelijk van elkaar. Grenzen bestaan wat dit betreft niet meer. De consequenties zijn enorm. Bijna elke bewoner van deze aarde is afhankelijk geworden van de westerse kapitalistische economie en de westerse consumptie-ideologie. Willen we een alternatief voor het vluchtelingenbeleid zoals dat nu is, dan kunnen we dat niet los zien van het ter discussie stellen van de economische en ideologische overheersing van de 'Derde Wereld' door het Westen en het ontwikkelen van alternatieven daarvoor. Er is een andere manier van denken en een andere mentaliteit nodig voor daadwerkelijke oplossingen. 

Ons lijken wat dat betreft op dit moment een drietal zaken belangrijk:

• het zichtbaar maken van wat er gebeurt;
• het doorprikken van mythen;
• een aanzet tot een alternatief.

Belangrijk is dat zichtbaar gemaakt wordt wat het vluchtelingenbeleid en illegalenbeleid betekent voor de betrokkenen. Wat is de praktijk. Het gevaar dreigt dat het vluchtelingenprobleem abstract blijft doordat weinig mensen in aanraking komen met vluchtelingen. Het blijft hetzelfde als de bekende tv-beelden van ellende die als een ver van m'n bed show geconsumeerd worden.  

Dit terwijl juist opvalt dat als mensen wel in aanraking komen met vluchtelingen en hun problemen, zij vaak anders gaan denken en meer begrip krijgen. Ze schrikken van de waarheid. Het is dan ook niet toevallig dat het beleid er op gericht is de vluchtelingen buiten het gezichtsveld van de bevolking te houden. Dit gebeurt door vluchtelingen op te sluiten in gevangenissen, en de Asielzoekerscentra (AZC) en Opvangcentra (OC) buiten de bewoonde wereld te houden.  

Deze ontwikkelingen stimuleren ook het Wij en Zij gevoel in de samenleving. Daarbij bestaan Zij alleen uit getallen in de krant en als stromen die ons zouden overspoelen; kennen doen we ze niet. Het zichtbaar houden en zichtbaarder maken van vluchtelingen en hun behandeling in Nederland is volgens ons belangrijk en gebeurt nog te weinig. Er zouden meer mensen contacten moeten hebben met vluchtelingen binnen de AZC en OC. De ellende is er vaak enorm. 

Mythes 

We leven in een schijnwereld. De waarheid wordt elke dag geweld aangedaan. Het meest bekende voorbeeld van de laatste jaren waarbij dit op extreme wijze duidelijk werd, is wel de Golfoorlog. Deze schijnwereld is onmisbaar voor bepaalde belangengroepen en overheden omdat anders elke legitimiteit van hun handelen wegvalt. Dit geldt ook voor het vluchtelingenvraagstuk en het zogeheten 'illegalenprobleem'.  

Het is dan ook steeds belangrijker om door de leugens heen te prikken en aan te geven hoe de werkelijkheid in elkaar zit. Dit moet niet zozeer gebeuren aan de hand van ideologische doorspekte verhalen, maar vooral met feitelijkheden. De mythes moeten doorgeprikt worden. De mythe van de eerlijke individuele afweging voor elke vluchteling door Justitie; de mythe dat Nederland is vol; de mythe van het humane beleid; de mythe van de miljoenen die komen; de mythe van de aanzuigende werking; de mythe dat Nederland geen immigratieland is. 

Bij meer mensen begint het door te dringen dat alles niet zo mooi is, als het wordt voorgesteld. Zeker als ze Kosto horen zeggen dat er eigenlijk niets fout is gegaan in de zaak Muluta, terwijl ze de verhalen over het gebeuren in de kranten hebben gelezen. Het wordt voorgesteld als een incident, net als de mishandelde Roemeen op Schiphol en de Turkse man Köksal die vermoord is door de Venlose politie.  

De legitimiteit van de overheid begint meer scheuren te vertonen. We moeten aantonen dat de westerse landen het niet zo nauw nemen met de mensenrechten als het om vluchtelingen en illegalen gaat. Het feit dat de meeste mensen zullen onderschrijven dat je onschuldige mensen niet opsluit terwijl we nu toch een gevangenis hebben voor onschuldige vluchtelingen. Het gegeven dat een vluchteling niet individueel beoordeeld wordt op vluchtgevaar en daarom opgesloten wordt, maar dat alleen het feit dat hij/zij tot de groep die Justitie betitelt als kennelijk ongegrond verklaarde asielzoekers, is voldoende voor opsluiting. Het gegeven dat vluchtelingen in de grensgevangenis minder rechten en mogelijkheden hebben dan 'gewone gevangen' in Nederland. 

Onze ervaring met de zaak Muluta en met de grensgevangenis is dat er veel mensen verontwaardigd zijn. Juist omdat de schijn weggevallen is en de werkelijkheid zichtbaar wordt. Wie heeft het buiten Kosto nog over een semi-hotel functie van de grensgevangenis, terwijl juist die semi-hotel functie door Kosto als legitimatie voor dit gebouw gold. Ook bij verschillende journalisten merken we een ongeloof over het gebeuren, zeker als ze zelf vluchte1ingen gesproken hebben of in de grensgevangenis op bezoek zijn geweest. Bij politieke partijen merken we dat ze het eigenlijk aan zichzelf niet neer kunnen verkopen, maar toch angstvallig blijven vasthouden aan het gevoerde beleid omdat de eigen belangen te groot zijn, terwijl fundamentele kwesties niet ter discussie worden gesteld. 

Moeilijk te verkopen 

Vluchtelingen zullen blijven komen en velen zullen illegaal hier verblijven. De overheid zal steeds kiezen voor verdergaande restrictieve maatregelen die tegen internationale verdragen aangaande internationaal recht en mensenrechten ingaan, in plaats van iets te doen aan de oorzaken van vluchtbewegingen. De maatregelen zijn steeds moeilijker te verkopen, als ook een deel van de Nederlanders zich actief inzet voor vluchtelingen en het beleid niet accepteert. 

Maar niet alleen het vluchtelingenbeleid staat ter discussie. De laatste tijd zien we in de media dat er een discussie op gang begint te komen waarin afbreuk wordt gedaan aan het beeld van de superioriteit en het vanzelfsprekende gelijk van de westerse ideologie. Er wordt steeds openlijker de vraag opgeworpen of onze 'nieuwe wereldorde', de wijze waarop onze maatschappij economisch en politiek georganiseerd is, eigenlijk niet net zo failliet is als het reëel bestaande socialisme, het communisme. 

De tijd van de grote politieke ideologieën is voorbij. Dit betekent niet dat veel van de linkse kritiek uit het verleden onterecht was. Er heerst jammer genoeg nu een soort taboe over alles dat riekt naar linkse ideeën uit het verleden. Maar dit mag geen belemmering zijn om terechte kritiek uit te spreken. Een basis voor verandering lijkt ons te liggen in het opkomen voor fundamentele mensenrechten en de bescherming daarvan: voedsel, een dak boven je hoofd, een perspectief om te leven zonder onderdrukking. We moeten steeds blijven benadrukken dat niet de vluchteling een probleem is, maar dat de vluchteling een probleem heeft. Als er niets aan de oorzaken van die problemen wordt gedaan, zullen mensen blijven komen. Waarom worden er wapens aan Turkije geleverd die o.a. ingezet worden tegen de Koerdische bevolking? Dit heeft, logischerwijze, vluchtbewegingen tot gevolg.  

Basisbeweging 

De vraag is nu hoe kritiek en onvrede op het vluchtelingenbeleid productief te maken. Naar ons idee is het vormen van een politieke basisbeweging en samenwerkingsverbanden tussen belangengroepen een mogelijkheid. De beweging zou gevormd moeten worden door vluchtelingengroepen, migrantengroepen, mensenrechtengroepen, kerken, landenkomitees, enz. Binnen die beweging kunnen zo organisaties die zich bezig houden met: internationale verhoudingen, Derde Wereld problemen, vluchtelingen, enz. elkaar treffen. Naast de mogelijkheid om mensen politiek op te vangen kan het dienen als verzameling van kennis uit diverse hoeken.

Van daaruit moet een samenhangend politiek alternatief gegeven worden. We denken qua vorm aan de manier waarop de antikernenergie beweging door middel van vele plaatselijke basisgroepen georganiseerd was. Er bestaan wat dit betreft meerdere landelijke structuren: de wereldwinkels, vluchtelingenwerk, kerkelijke structuren en eigen overgebleven structuren. In kleinere plaatsen werken dit soort groepen al vaak samen. Zo'n groter verband zou zich niet alleen moeten richten op antiracisme, vluchtelingen en 'Derde Wereld', maar ook op de verarming hier.  

Een dergelijke beweging moet een alternatief bieden voor de parlementaire democratie. Mensen moeten weer invloed op hun eigen leven en omgeving krijgen. Het moet een mogelijkheid bieden om politiek te handelen en in staat zijn oplossingen te bieden voor problemen. 

De politieke bases kunnen mensenrechten, basisdemocratie en een eerlijke verdeling van de welvaart en geen onderdrukking - zowel niet-politiek, economisch als op grond van ras of sekse zowel in Nederland als wereldwijd zijn. Een basis die meer ligt op het humanistische vlak. Een beweging die niet pretendeert één oplossing of één weg naar een oplossing na te streven. Juist een verscheidenheid van inzichten brengt oplossingen dichterbij. In het verleden heeft links altijd de fout gemaakt om in een onderlinge machtsstrijd verwikkeld te raken. Een strijd die soms ging om het uiteindelijke doel maar vaak ook over de weg hoe het doel te bereiken. Het ontaardde vaak in machtspolitiek. 

Ideale maatschappij 

Ik denk dat een ideale maatschappij een ideaal zal blijven dat niet verwezenlijkt kan worden. Dit betekent niet dat er niet naar gestreefd moet worden. De bedoeling van zo'n beweging is tweeërlei: het uitoefenen van druk naar de politieke en andere maatschappelijke organisaties en het opbouwen van de eigen politiek in de praktijk. Veranderingen moet we zelf bewerkstelligen door te leven naar onze overtuiging. Dit betekent dat als wij vinden dat er open grenzen zouden moeten zijn, we dit ook in de praktijk moeten brengen door een ieder die hierheen vlucht te ondersteunen en op te vangen. 

Pas als we ons niet meer alleen richten op de beïnvloeding van de politiek, maar daarnaast de legitimiteit van de politiek in twijfel trekken en in plaats daarvan alternatieve democratische politieke structuren op te zetten, zal er voor andere mensen een alternatief zijn waar ze zich bij aan kunnen sluiten. 

Het gevaar is anders dat we in een afhankelijke positie blijven zitten. We gaan dan kritisch mee in een steeds restrictiever vluchtelingenbeleid. Een bekend voorbeeld uit het verleden is de kwestie rond de kruisraketten. Op het moment dat ondanks alle protesten toch het plaatsingsbesluit was genomen, stond de vredesbeweging met lege handen. Alle hoop was uitsluitend gericht op het parlement.  

Wat dit betreft kunnen we ons ook afvragen of het sowieso zin heeft om ons hoofdzakelijk op de politiek te richten. Het is tegenwoordig geen publiek geheim meer dat veel belangrijke beslissingen niet door het parlement genomen worden, maar door het bedrijfsleven en bepaalde ambtenaren. Het parlement dient alleen nog als schaamlap om de indruk te wekken dat er een democratische besluitvorming heeft plaatsgevonden. Een voorbeeld hiervan zijn de Schengen-akkoorden. Het ziet er niet naar uit dat de gevestigde politiek van plan is ruimte terug te veroveren. We kunnen ons dus beter afvragen of er geen mogelijkheden zijn om op een andere manier in te grijpen en die krachten die verantwoordelijk zijn onder druk te zetten.  

Dit betekent overigens niet dat we ons niet zouden moeten richten op het beïnvloeden van het parlement. Met de herziening van de vreemdelingenwet is het zinnig om zoveel mogelijk druk uit te oefenen en er zodoende veranderingen in proberen aan te brengen. Maar net zo belangrijk is het om mensen duidelijk te maken wat die herziening betekent voor vreemdelingen en te benadrukken dat wij die wet niet willen en kunnen accepteren. De wet betekent een aantasting van de mensenrechten en van ons gevoel van rechtvaardigheid. Dit vinden we belangrijker dan nationale belangen. 

Actiepunten 

Een beleid van de regering is afhankelijk van de medewerking uit de maatschappij. Als een grote groep het beleid niet accepteert en er juist tegenin gaat, zal het beleid ten dele onuitvoerbaar zijn. Ik denk dat wij met elkaar genoeg kennis en ideeën hebben voor alternatieven: 

• Waarom niet een vakbond oprichten voor en door illegalen die door zo'n beweging gesteund wordt;
• Waarom worden confectie-ateliers niet gelegaliseerd in plaats van 'Hit and Run' teams te gaan samenstellen om ze op te rollen;
• Bedrijven die producten verkopen of grondstoffen gebruiken uit de Derde Wereld een deel van hun winst in ontwikkelingsprojecten laten stoppen;
• Politieke druk uitoefenen voor kwijtschelding van schulden van Derde Wereld landen.

Ik denk dat er snel iets moet gebeuren. Het zal niet lang meer duren voordat de grenzen van Europa voor een groot deel dicht zijn. Tegelijkertijd wordt er begonnen met een grote 'schoonmaak'. Binnen korte tijd zal getracht worden een groot aantal illegalen te deporteren. We zien de eerste maatregelen al verwezenlijkt: Hit and Run teams voor de confectie-ateliers, uitbreiding van de duur van detentie in politiecellen voor illegalen, verdragen met landen waar veel illegalen vandaan komen, enz.  

Ongetwijfeld krijgen we op korte termijn met razzia's te maken. Hoe grootschalig dit kan zijn, hebben de invallen in koffieshops in Amsterdam Oud-West duidelijk gemaakt. Het gaat mij niet om de koffieshops maar wel om het feit dat er stadsbussen vol 'buitenlanders' die geen papieren bij zich hadden (dus op dat moment was het onbekend of het illegalen waren) geboeid werden afgevoerd. Dit is een typisch voorbeeld van legitimatieplicht voor buitenlanders. 

Willen we hier iets tegen ondernemen als straks op deze manier de confectie-ateliers aangepakt worden, dan zullen we daar nu plannen voor moeten maken. Plannen die niet per definitie geboden zijn aan de marges van de wet. Op internationaal vlak moeten die organisaties gesteund worden die een zelfde soort basis hebben als wij. In dit kader is het belangrijk om vakbonden, mensenrechten-organisaties, enz. in de Derde Wereld te steunen en de samenwerking te zoeken. 

Ook meer financiële hulp en ontwikkelingshulp kan een deel van een oplossing zijn, niet door inpassing binnen de wereldeconomie, maar meer door het steunen van lokale economieën. Economische onafhankelijkheid is belangrijk. Binnen grote organisaties als de Verenigde Naties moet de invloed van de Derde Wereld versterkt worden. Internationale neutrale organisaties dienen gesteund te worden. 

Racisme 

Het gevaar van racisme en intolerantie is niet zozeer gelegen in extreem-rechts als wel in de overheid. Het zijn de overheid en de bestaande politieke partijen die begonnen zijn met te verkondigen dat Nederland vol is en met de onzalige illegalen-discussie. Het is de overheid die vluchtelingen en illegalen probeert te criminaliseren. Dit heeft weinig te maken met een enorme maatschappelijke druk uit de bevolking. De bevolking - waar vaak latent racisme aanwezig is - wordt juist wakker geschud door al deze verhalen, wat kan omslaan in actief racisme. 

Natuurlijk spelen ook de bezuinigingen en de machteloosheid van de burger een grote rol. Het vluchtelingenbeleid is een gevolg van de racistische kijk die het Westen altijd al gehad heeft op de niet-blanke wereld. Deze kijk stelt dat onze parlementaire democratie, onze economische belangen en onze cultuur een meerwaarde hebben boven al het ander. Hier wordt het recht aan ontleent om ze te beschermen tegen het andere en ten koste van de andere. Dit superioriteitsdenken tussen Wij en Zij speelt zich zowel op internationaal als op nationaal vlak af. Zij zijn de migranten, vluchtelingen en illegalen. 

Voorlopig zijn er veel meer mensen het slachtoffer van een aan racisme grenzend vluchtelingen- en i1legalenbeleid, dan van extreem-rechts. Het lijkt mij dan ook goed om de manier waarop hier in Nederland met vluchtelingen wordt omgegaan een vast onderdeel te maken van de antiracisme strijd. 

Ed Hollants, Autonoom Centrum 

* Om onduidelijkheden te voorkomen: in het algemeen versta ik onder vluchtelingen zowel illegalen (migranten) als asielzoekers.