Naar archief

UIT: NN #131 van 4 maart 1993   

INTERVENTIE

Bloedbad of menselijke plicht 

De vraag of al dan niet militair moet worden ingegrepen in voormalig Joegoslavië houdt de gemoederen bezig. Aanleiding voor een discussie tussen drie mensen die elk een verschillende mening over dit vraagstuk hebben. René Rikkelman van het Nijmeegs Steunpunt Vredesgroepen voormalig-Joegoslavië is tegen militaire interventie. Harald Doornbos, freelance journalist, wil het wapenembargo tegen Bosnië opheffen en een militair ingrijpen tegen Servië. Rik den Braber, medewerker NN, vindt het moment voor gewapend ingrijpen gepasseerd maar staat wel op het standpunt dat de doorgang van humanitaire transporten mag worden afgedwongen. 

René Rikkelman heeft een aantal argumenten voor zijn afwijzing van gewapend ingrijpen. In de eerste plaats is hij er niet van overtuigd dat een gewapend ingrijpen meer levens zal redden dan het zal kosten. "Als je ingrijpt weet je dat de grote puinhoop in klein-Joegoslavië begint, in Sanjak, in Kosovo, waar dan ook. Daarbij komt dat de guerrilla heel gevaar1ijk kan zijn. Er wordt wel gezegd dat de moderne wapentechnologie de guerrilla in feite te verslaan maakt, maar het heeft ook een keerzijde. De wapentechnologie heeft er ook aan bijgedragen dat je met een klein kanonnetje een vliegtuig uit de lucht kan halen. Het maakt voor mij de situatie zo dat ik bijna zeker weet dat een dergelijk optreden meer mensen zal doden dan dat je mensen kunt bevrijden. Ik geloof niet dat het nut heeft een concentratiekamp van 3000 mensen te bevrijden als je daar 8000 mensen voor moet opofferen." 

Of hij een interventie het steunen waard vindt, hangt van de politieke doelstelling af. Voorwaarde is dan dat de interventie de verwezenlijking van de mensenrechten dichterbij brengt, een situatie waarin iedereen gelijkwaardig is en niemand onderdrukt wordt. De vraag is of je een groep slechts kunt steunen als ze de mensenrechten helemaal respecteren of dat je ze ook kunt steunen als ze die rechten slechts een stap dichterbij brengen. Dit is een zelfde discussie zoals die ten tijde van de Spaanse burgeroorlog werd gevoerd. Hij heeft grote twijfels over de organisatie onder wiens vlag het ingrijpen in ex-Joegoslavië zou moeten plaatsvinden: de Verenigde Naties (VN).  

René: "Duidelijk van de VN is dat zij nooit de organisatie kan zijn die tot een situatie lijdt die rechtvaardig is. Het komt erop neer dat de VN geen grote democratische wereldorganisatie is maar een organisatie van soms zeer dictatoriale regeringen waarvan de ene veel machtiger is dan de ander. De politiek kan nooit meer zijn dan een gemiddelde van de buitenlandse politiek van de sterkste staten. De VN is in toenemende mate een mantelorganisatie van de VS geworden."  

"De problemen die je krijgt bij het ondersteunen van een campagne die onder de vlag van de VN wordt uitgevoerd, zie je in Somalië. Je weet dat het land pas een kans krijgt als het economische rechtvaardigheid krijgt. Ze betalen een groot bedrag aan schuld per jaar af aan het Westen, je snapt dan dat je op den duur elkaar bestrijdende groepen krijgt." 

"Door het gebrek, net zoals je in de voorsteden van grote Amerikaanse steden elkaar bestrijdende bendes ziet. Vervolgens wordt besloten tot militair ingrijpen omdat de voedselhulp niet werkt, aangezien groepen erom gaan vechten. Dan kun je zeggen dat je beter de economische situatie kunt veranderen. Op de manier waarop je het nu doet ben je slechts bezig om de VS te helpen aan een nieuw imago. Verder zijn er een paar steden ingenomen die in de toekomst van strategische belang zouden kunnen zijn. Ze gaan weer weg en alles is verder nog precies als voorheen. Die ingreep heeft niemand geholpen, behalve de VS, onder de vlag van de mensenrechten. Maar door die vlag moet je je niet laten misleiden." 

René is tegen militaire interventie omdat er geen organisatie is waar hij genoeg vertrouwen in heeft die dat kan doen. Bovendien is hij ervan overtuigd dat de situatie daarmee alleen maar erger wordt. Maar daarmee zit hij wel met het probleem wat er nu concreet voor de bevolking van Sarajevo en vooral Oost-Bosnië gedaan kan worden. Zijn conclusie is: "heel erg weinig". De voedseldroppings van de VS vindt hij een stapje in de goede richting.  

"Volgens mij kan je niet meer doen dan vooral de oppositie steunen en met name de media die de mensen ertoe aanzetten om niet in militaire dienst te gaan. Soms heeft dat succes. In steden waar oppositionele media nog tamelijk sterk zijn, zoals in Belgrado, heeft 90 procent van de jongens geen dienst genomen. In veel steden zijn die media er niet. Met steun zou je er toe kunnen komen dat legers zonder vechtende eenheden komen te zitten." 

"Daarnaast moet je groepen steunen die in een na-oorlogse situatie vrede brengen. En voor de rest de VN ertoe brengen een zelfde politiek t.o.v. Servië, als Bosnië als Kroatië te voeren en de activiteiten tegen oorlogvoerenden en niet tegen Serviërs te richten. Het laatste maar zeker het belangrijkste is om te kijken of je kunt leren van het feit dat de hele wereld heeft toegekeken tot het te laat was. Je weet dat het bijna in geheel Oost-Europa aan het misgaan is, ook in de ex-Sovjet-Unie. Als daar nu aan de slag wordt gegaan om die groepen te ondersteunen die tegen het nationalisme ageren, dan hoeven we daar niet te wachten tot het te laat is." 

Vrede door militarisme  

Harald Doornbos baseert zich vooral op wat hij gezien en gelezen heeft over de situatie. Hij gelooft dat vrede ook met militaire middelen kan worden bereikt. "Ik denk dat je niet altijd vrede kunt bereiken door op vreedzame wijze tegen mensen met kalasnikovs, raketten en tanks te strijden."  

René had een heel ideologisch verhaal terwijl Harald denkt dat het daar nu niet om gaat. "Het gaat om die mensen. Het is een kwestie van menselijkheid of je nu wat doet. Ik vind dat niemand iets opschiet met het steunen van kleine marginale linkse groepjes binnen Bosnië, Servië of Kroatië. Dat zal de oor1og geen seconde eerder tot een einde brengen. Ik denk dat je nu moet beslissen om je steun te geven aan de mensen die zeggen dat we het wapenembargo tegen Bosnië op moeten heffen. Het is een feit dat Bosniërs met eigengemaakte wapens en tegenwoordig met iets meer wapens vanuit de Arabische landen, zich moeten weren tegen een gigantisch leger."  

Bovendien hebben de Servische extremisten zulk een leed op hun geweten dat ze gestraft moeten worden voor hun daden. Harald gelooft niet dat alle partijen even slecht zijn. De slechtste zijn de Serviërs; hun daden gevoed door angst voor met name de Kroaten. "Die angst is er met name ingestampt door een soort Goebels-propaganda vanuit Belgrado. Die mensen, ik heb dat zelf meegemaakt, zijn totaal gehersenspoeld. Ik heb nou al weer zoveel Serviërs gesproken die geloven dat Duitsland Slovenië en Kroatië wil annexeren, omdat er goedkope vakantiegebieden moeten komen voor Duitse toeristen. Die mensen zijn niet meer van deze wereld", aldus Harald. "De VN moet partij kiezen en met het Bosnische leger de Serviërs verslaan." 

René Rikkelman haalt een passage aan uit een recent nummer van VeeDee/AMOK. Hierin zegt een Bosnische soldaat: 'mijn commandant gaf me een vergoeding voor elke vrachtwagen met Servische vrouwen die overhoop geknald werd. Als die op waren neem dan maar Bosnische of Kroatische vrouwen want dat zie je toch niet.'  

René: "Vallen die Bosnische troepen ook onder dat oor1ogsrecht? Moeten ze tot de orde worden geroepen en zo ja hoe? Jij vindt dat dat leger gesteund moet worden?"  

Harald: "Ja natuur1ijk moeten die lui gestraft worden. Ik vind dat het officiële leger gesteund moet worden. Daarin bevinden zich ook wel splintergroeperingen. Er zijn speciale eenheden die deel uitmaken van het Bosnische leger en die op eigen houtje opereren. Dat zijn totaal getraumatiseerde idioten. Er zitten mensen bij die 30 tot 40 familieleden kwijt zijn geraakt. Ik neem het ze wel kwalijk dat ze zoveel schade aanrichten. Servische vrouwen verkrachten, Serviërs zonder terughoudendheid uitmoorden. Ik vind dat je hen erbij moet proberen te betrekken. Want als je die maar hun gang laat gaan weet je zeker dat het in ellende eindigt. Als je duidelijk intervenieert, heb je in ieder geval de kans dat je die groepen tot de orde kan roepen of desnoods die lui in een inrichting kunt stoppen." 

Verenigde Naties  

Rik den Braber deelt de kritiek van René op de VN. Rik: "Er is veel kritiek op de VN te leveren, maar los daarvan is op papier de VN de enige organisatie op wereldschaal die in ieder geval een doelstelling heeft die verder gaat dan de nationale belangen van de afzonderlijke staten. Ik vind een interventie duidelijk onder VN-vlag, afhankelijk van het soort interventie, in principe beter dan een interventie door de VS."  

Daarnaast vindt Rik dat de buitenwereld niet afzijdig kan blijven tegenover de situatie in voormalig Joegoslavië. De activiteiten die René voorstaat zijn prima maar in de context van de oor1og iets marginaals. De tijd dat je écht militair in kon grijpen is voorbij. Omdat militair ingrijpen nu het grote gevaar in zich heeft van een totale Balkanoor1og waarbij omringende landen en bijvoorbeeld ook Rusland betrokken zullen worden.  

Rik: "Wat ik wel vind is dat je niet voor alles moet wijken. De strijdende partijen lachen gewoon om iedereen die zich er van buitenaf mee bemoeit. We gaan aankondigen dat we een voedseltransport over de weg organiseren en een of andere plaatselijke commandant zegt 'nee ho' en houdt je twee dagen tegen omdat er misschien wel wapens in zitten en ze zelf ook nog wel wat eten nodig hebben. Ik denk dat op het moment je dan terug gaat ongeloofwaardig wordt. Dan vind ik dat je de doorgang ook met militaire middelen af kan dwingen, in ieder geval met de dreiging van militair geweld. En dreiging met is alleen maar overtuigend als je ook bereidt bent om die middelen eventueel ook in te zetten."  

René stelt vragen. De belangrijkste daarvan is dat niet wordt aangegeven hoe je dat militaire ingrijpen dermate vorm geeft, dat er niet méér slachtoffers vallen in verhouding met de mensen die je dan helpt. Harald ziet ook wel risico's maar is van mening dat je de mensen in Bosnië niet in de kou kan laten staan. Elke interventie kost levens. Dat er risico's aan militair ingrijpen zijn verbonden is duidelijk maar het verlost je niet van de morele verplichting om iets te doen. "Ze willen wel iets veranderen, maar het mag geen levens kosten. Dat is gelul", vindt Harald.  

Rik probeert de vraag van René om te draaien. Rik: "Ik denk dat als je enige stappen neemt die de strijdende groepen niet zint, dat hoeft niks militairs te zijn, dat dan de escalatie niet uit te sluiten is. Ik denk ook niet dat als je militair ingrijpt en het gaat mis in Kosovo, dat het dan komt door de militaire interventie. Iedereen houdt er rekening mee dat dat sowieso wel gaat gebeuren."  

René: "Jij bedoelt dus dat er militair moet worden ingegrepen om te voorkomen dat nog meer partijen aan die oorlog deel gaan nemen. Zeg ik dat goed?"  

Rik: "Ik vind dat je militaire middelen moet kunnen gebruiken om de minimale humanitaire doelstellingen die je je gesteld hebt te kunnen verwezenlijken."  

René: "Dat vind ik in het algemeen ook. Het werkt hier alleen averechts. Ik heb ook meegedaan aan die 'Wapens voor El Salvador' campagne hoor. Het is geen principiële afwijzing. Je zegt dat er nu militair moet worden ingegrepen om te voorkomen dat het nationalistische virus, om het zo maar eens te noemen, zich uitbreidt. Dat je met westerse machten er een eind aan moet maken om te voorkomen dat het hele Midden-Oosten zich ermee gaat bemoeien, dat steeds meer partijen mee gaan vechten. Ik zie nog steeds niet hoe je dat wilt voorkomen door precies dat te doen waar je bang voor bent: meer partijen er bij gaan betrekken. Jij gaat meedoen met Bosnië. Buiten de kans die je loopt dat Rusland zich aan de kant van Servië zal gaan opstellen is de kans aanwezig dat Griekenland dat gaat doen. Dan zijn we er helemaal. Rusland en China aan de kant van de Serviërs, de VS en Europa aan de kant van Kroatië en Bosnië en het hele Midden-Oosten aan de kant van Bosnië. Nou gefeliciteerd." 

Veiligheidsraad  

Rik: "Dat risico zit er sowieso in. Maar wat nu juist geprobeerd wordt, is die verrekte Veiligheidsraad op één lijn zien te krijgen en als je het dan over de meest waardeloze instituties van de VN hebt dan is het de Veiligheidsraad, maar op het moment dat je opereert vanuit die raad, inclusief Rusland en China en die westerse landen, dan heb je in ieder geval iets waar al die partijen mee in moeten stemmen. Dat partijen kiezen kan je daar deels mee voorkomen. Misschien gebeurt dat juist wel als je het niet gaat doen. Want je kan net zo goed zeggen dat Milosevic er juist belang bij heeft om het te gaan internationaliseren en dat hij zelf gaat provoceren."  

René: "Ik stel het wat nauwkeuriger. Hoe wil je voorkomen dat het in Sanjak mis gaat of binnen klein-Joegoslavië waar de dreigementen ook al heel concreet zijn. Bij radiostation B'92 komt het ene dreigement na het andere binnen. De situatie begint heel erg kritiek te worden. Ik wil weten welke maatregelen je in je hoofd hebt om die groepen te beschermen."  

Rik: "Je moet er de dreiging tegenover zetten dat je er wat tegen gaat doen. Want anders doen ze gewoon waar ze zin in hebben. En waar het wel op neer komt is dat de consequentie van niets doen is, dat je de pogingen om een Groot-Servië voor elkaar te krijgen gewoon laat gebeuren. Neem nou dat plan van die Vance en Owen, dat is gewoon toegeven aan de Servische politiek."  

René: "Een staat op ethische grondslag. Apartheid is bij deze gelegitimeerd. Als het in Bosnië kan dan mag het in Zuid-Afrika ook. Dan kom ik weer tegenover de VN te staan. Er wordt onderhandeld met de mensen die ze later voor een oorlogstribunaal willen slepen. De groepen die helemaal niet in de discussies worden betrokken, zijn nou nét weer die vredesgroepen."  

Harald: "Ik vind echt dat René als een politicus redeneert. Je streept mensen tegen elkaar af. De oorlog moet niet nog wijder verbreid raken. Vooral de moslims in Bosnië offer je op voor het vage idee dat Rusland erbij betrokken wordt."  

René: "Maar jij offert Sanjak op. Jij doet precies hetzelfde. Er zijn groepen waar we gewoon geen alternatief voor hebben. Zeg dat dan. Ik weet niet hoe het moet met milities die Sarajevo belegeren. Ik weet alleen dat ik er naar kan streven dat er zoveel mogelijk deserteren."  

Harald: "Het liefste heb ik dat de VN Servië binnentrekt en de moslims daar beschermt. Maar dat is gewoon niet mogelijk omdat de partijen het er over eens moeten zijn. Ik heb wel een alternatief. Je moet ze nu een halt toeroepen. De mensen die nu lijden is de bevolking van Bosnië. Je kan die mensen niet in de kou laten staan omdat het misschien een grootschaliger oorlog wordt. Dat wordt het misschien toch wel. Nu heb ik werkelijk zoiets dat je je niet moet richten op kleine initiatieven. Ik wil daarmee niet zeggen dat ze niet belangrijk zijn, waarmee je de oorlog niet binnen een jaar kunt beëindigen."  

René: "Dat kan een interventie ook niet. Ja het kan op een manier: gooi een atoombom, iedereen is dood, geen oorlog meer." 

Escalatie  

De discussie tussen René, Harald en Rik duurt twee uur en de problemen worden van alle kanten belicht. Het gevaar van escalatie, de moeilijkheden van een militaire operatie, de foute politiek van het Westen in het nabije verleden en de alternatieven voor een militaire operatie. We worden het niet eens. 

René: "Ik hoop alleen het vooroordeel te hebben weggenomen dat mensen die tegen militaire interventie zijn dat doen vanuit een zeer plat pacifistisch standpunt. Zoals militaire interventie is in geen enkel geval te steunen want daarin worden wapens gebruikt. Zo'n standpunt kun je aanhangen. Ik heb ook respect voor de mensen die dat doen. Ik denk alleen dat het in dit geval niet kan en ik blijf inderdaad zitten met de situatie in Bosnië en wat ik in godsnaam kan doen voor Sarajevo. Ik zou het niet weten, behalve voedseldroppings en pogen dat er zoveel mogelijk deserteren." 

Harald: "Dat alle mensen met volle magen worden doodgeschoten. Nou dat is een fantastisch resultaat van het Westen."  

René: "Je kan er heel bitter op reageren maar zo bitter is het. Laten we proberen van Joegoslavië te leren. Je kan mij aanrekenen dat ik niets doe voor Sarajevo maar als je dat te hard doet, reken ik jou aan dat je niets doet voor de bescherming van de moslims in Sanjak."  

René eindigt met een pleidooi voor het ondersteunen van de oppositie en vooral de media Hij meent dat elke politiek moet beginnen met het afwijzen van de sancties tegen Servië omdat die averechts werken. 

René: "Toen we in Belgrado waren, vlak voor de verkiezingen, werd overal op radio, tv en in kranten verteld dat de geallieerden klaar lagen om Belgrado te bombarderen als de oppositie zou winnen. Er waren overal mensen die vroegen: hoe zit dat met die westerse troepen. Als ik zei dat die troepen er niet waren, stonden die mensen versteld. Die boycot werkt zo dat de media van de machthebbers bevoordeeld worden, mensen geen andere mening meer horen en op die manier gaan denken. Neem de oppositie tegen de oor1og: Servië is natuur1ijk zogenaamd een vrij democratisch land: de oppositie mocht campagne voeren. Alleen is er door het embargo alleen geen papier dus konden ze hun krantjes niet drukken. Veel mensen zagen de naam van de oppositiepartijen pas voor de eerste keer in het stemhokje. Ze kwamen nergens in de media aan de orde en dus won Milosevic."  

"In Belgrado moeten de radio's B en B'92 gesteund worden. In Sarajevo bestaat op het moment radio Sarajevo nauwelijks meer. Die zendt af en toe nog uit, maar die zou ondersteund moeten worden. Net als de krant Oslobodenje. Als je dat steunen van Oslobodenje al te goed doet, denk ik wel dat je in conflict komt met de Bosnische regering. Het is de hoofdredacteur die heeft gezegd: 'het is dat we buiten de macht liggen van Izetbegovisch, maar als hij de kans kreeg, gooide hij een bom op ons omdat wij zo onaardig zijn zowel Bosnische al Kroatische als Servische troepen te bekritiseren.'"  

Jochies  

René: "Iedereen die het heeft over 'we' moeten militair ingrijpen maakt deel uit van die 'we' en zegt eigenlijk dat 18/19-jarige jochies die nu in het leger zitten het voor je op moeten knappen. Dat vind ik het ergste in die hele discussie. Een aanzienlijk deel van de Neder1andse bevolking is vóór militair ingrijpen. Als je dan vraagt of ze ook gaan meevechten dan zegt iedereen van 'nou nee ik niet'."  

Rik: "Ik heb daar wel over nagedacht. Ik heb wel bedacht dat ik daar uiteindelijk ook toe bereid zou zijn want anders wordt het een ongeloofwaardig standpunt."  

René: "Maar vind jij ook dat iedereen die voor interventie is deel uit moet maken van die interventiemacht?"

Harald: "Ik vind niet dat als je voor interventie bent je ook allemaal zelf naar de wapens hoeft te grijpen."

René: "Dan zeg je: ik ken wel soldaatjes van mijn leeftijd die het ongeluk hadden in het leger terecht te komen en die kunnen het wel opknappen."  

Rik: "Anderzijds kom ik wel uit op het standpunt dat in principe het Neder1andse leger dat zou moeten doen. Daar is een leger voor. Je kan moeilijk de situatie verwachten dat we allemaal naar België moeten gaan, een riotgun kopen om vervolgens naar het front te trekken."  

René: "Dat is jouw pakkie aan. Jij vindt dat je je bij een gewapende groep aan moet sluiten. Als je dat vindt dan moet je er ook aan meedoen. Dat geldt in het algemeen. Stel dat ik iemand zou kennen die altijd maar roept dat het ANC gesteund moet worden, maar zelf te belazerd is iets te doen. Dat vind ik een vuile hypocriet." 

Rik   

Naar boven
Naar overzicht dit nummer
Naar Jaargang 1993