Naar archief

UIT: NN #127 van 7 januari 1993   

Durft links te vechten? 

"In Europa is al twee keer een Wereldoorlog ontstaan uit nationalistische conflicten. Het lijkt mij zinnig om koste wat het kost een derde te voorkomen. Niet doordat nationale staten andere staten een lesje gaan leren maar door middel van eventueel ingrijpen van een overkoepelend orgaan als de VN, gesteund door de overgrote meerderheid van de Algemene Vergadering, mits de partijen niet door diplomatie tot overeenstemming komen of de bevolking zelf, eventueel ondersteund door mensen van buiten, een andere koers inslaat." In NN #124 hebben we een poging gedaan het conflict in voormalig Joegoslavië op een rijtje te zetten. Het nummer daarna gingen we in op de vredesbeweging in het gebied. Hieronder stelt Rik de volgende vragen aan de orde: welke houding kun je t.o.v. het conflict aannemen en wat kan links er mee?  

Het is nu een jaar geleden dat zowel in de Volkskrant als in de NRC redacteuren een oproep lanceerden aan de bevolking om actie te ondernemen tegen de oorlog. De oproep bevatte een idee voor een goed gecoördineerde Europese vredesactie om te laten zien dat de bevolking van Europa een dergelijke oorlog niet wil en kan accepteren.  

Er is nu, een jaar later, nog weinig gebeurd. De redenen werden in de stukken eigenlijk zelf al aangegeven. Uit de NRC: "Het verschil tussen 'Vietnam' en 'Joegoslavië 'is niet de afstand, maar het gevoel van betrokkenheid. Er is geen identificatie mogelijk met een bepaalde kant in het conflict. In het geval van Vietnam voelden mensen zich medeverantwoordelijk voor een door 'het rijke en imperialistische Westen' gevoerde oorlog tegen een Derde-Wereldland. Ten tijde van de opbloei van de vredesbeweging was er bovendien een gevoel van directe bedreiging door de plaatsing van raketten voor het slagveld in Europa. Nu is er noch identificatie, noch een gevoel van direct gevaar. De oorlog in Joegoslavië wordt gezien als een treurige folklore op de Balkan. Het is een apathie die verontrust. Nationale conflicten in Europa zijn deze eeuw al twee keer aanleiding geweest voor het uitbreken van een wereldoorlog. Er is geen enkele reden om het bloedvergieten op de Balkan slechts te beschouwen als folklore waar niemand iets mee te maken heeft; diverse buurlanden van Joegoslavië lopen een reëel risico bij de oorlog betrokken te raken."  

In een reactie een paar dagen later wordt gesteld dat een groot probleem voor de vredesbeweging, net als tijdens de Golfoorlog, is dat er geen duidelijk onderscheidend standpunt is in te nemen, anders dan in de 'gewone politiek' al te horen is. "Het standpunt dat de oorlog in Joegoslavië afkeuring behoeft wordt al door de hele Nederlandse politiek gedragen. Het is zelfs het regeringsstandpunt en hoeft derhalve niet afgedwongen te worden. Welk eigen, zich onderscheidend geluid, had de vredesbeweging hieraan nog toe moeten voegen? De enige afwijkende, en weinig gehoorde, suggestie is een pleidooi voor een hardhandig gewapende interventie, maar een dergelijk standpunt ligt nu niet echt op de weg van de vredesbeweging."  

Hierdoor is het slecht te mobiliseren, wat nog versterkt wordt door het feit dat de vredesbeweging als mobiliserende kracht weinig meer voorstelt. 

Vredesbeweging 

Maar is de oorlog in Joegoslavië een conflict waar vredesbewegingen of ruimer, progressieve bewegingen in Nederland (Europa) niets mee kunnen? Dat gaat in ieder geval niet op voor het IKV, of voor het Steunpunt voor Vredesgroepen in voormalig Joegoslavië. De vredesgroepen waar het hier om gaat zijn naar voren gekomen in NN #125-126. 

Mient Jan Faber, algemeen secretaris van het IKV, zette, alweer in reactie op bovengenoemde stukken, de activiteiten van het IKV op een rij: het overbrengen van informatie, het ondersteunen van vredesgroepen daar, het deelnemen aan gesprekken tussen groepen, vredesconferenties, hulp bij opzetten van stedenbanden, hulp aan vluchtelingen en deserteurs. Zijn klacht is dat juist die vredespogingen in de media en de politiek weinig aandacht krijgen.  

Onafhankelijke vredesgroepen, oppositie tegen de oorlog in voormalig Joegoslavië krijgt nauwelijks aandacht en lijkt dus nauwelijks te bestaan. Waarmee we dus gelijk op belangrijke punten zijn aangeland waar mensen hier mee aan de slag kunnen gaan: het ondersteunen van vredesgroepen in het oorlogsgebied zelf en het geven van informatie over de andere kant van de oorlog, over de mensen die zich tegen de gekte in, blijven inzetten voor vrede. Net als tijdens de Golfoorlog zijn het nu voornamelijk mensen met een anti-militaristische/vredes-achtergrond die zich inzetten in deze gebieden. Het gaat mij erom dat meer mensen wat zouden kunnen en moeten doen. 

Rond Kerst stond er een grote advertentie in de kranten met de oproep om de massale verkrachtingen in Bosnië te stoppen. De advertentie was ondertekend door een enorm aantal vrouwengroepen. Hoewel ik aanneem dat het initiatief voor de advertentie lag bij b.v. Vrouwen voor Vrede is het verheugend om te zien dat meer groepen zich uitspreken. Zij pleitten er bij de VN en Europa voor om met alle noodzakelijke middelen een einde te maken aan de praktijken, een formulering die militair ingrijpen niet uitsluit. 

Utopie en praktijk 

Als ik de situatie in het gebied bekijk, bekruipt mij het gevoel dat het ondersteunen van vredesgroepen alleen niet voldoende is. Zeker op termijn zal de bevolking in het gebied zelf een andere koers moeten kiezen en de door hen gekozen politici moeten vervangen door anderen. Zolang dat echter niet het geval is, en bijvoorbeeld de Serviërs in weliswaar frauduleuze verkiezingen de fascist Milosevic herkiezen, is de verantwoordelijkheid voor het stoppen van zo'n oorlog niet over. 

Gerbina stelt in haar artikel in NN #125 dat oorlog geen manier is om vrede te bereiken, maar is dat per definitie zo? Is het ondersteunen van vredesgroepen per definitie de enige manier om de vrede te bereiken? Ik kan het niet uitstaan dat de oorlog, en vooral de misdaden tegen de mensheid die met deze oorlog gepaard gaan, doorgaat. Zelfs als ik de vredesgroepen daar ondersteun, dan nog gaat die oorlog door. Het is hierboven al gesteld dat op de een of andere manier een militair ingrijpen geen standpunt is dat logischerwijs op de weg ligt van een vredesbeweging. Links heeft een anti-interventie komitee en interventies zijn rechts, is het algemene beeld. 

Bij mij komt de vergelijking op met nazi-Duitsland, Cambodja onder de Rode Khmer en Irak onder Saddam Hoessein. Is aan die terreur een einde te maken door het ondersteunen van de oppositie, moet dat gebeuren door interventie, of door beide? 

Wie tijdens nazi-Duitsland de oplossing slechts zag in het ondersteunen van het antifascistische verzet (op zich een uitstekende zaak natuurlijk) moet toch als lichtelijk naïef zijn afgeschilderd. Maar het is geen ondenkbaar standpunt. Ik heb begrepen dat de Nederlandse anarchistische beweging zich distantieerde van de strijd van haar Spaanse kameraden in de Spaanse burgeroorlog omdat deze militaristisch waren. Hier werd een ideaal boven de praktijk gesteld, een utopie tegenover een bloedige bevrijdingsstrijd. Mijn hart gaat dan meer uit naar de mensen die vrijwillig naar het front trokken om de anarchistische zaak te steunen. 

Interventie 

Geïntervenieerd wordt er natuurlijk allang. De oorlogvoerende partijen worden getroffen door een economische boycot, afgekondigd door de VN. Die treft niet alleen Servië en Montenegro maar ook Bosnië, waardoor deze laatsten zich nauwelijks kunnen verdedigen tegen de aanvallen van Serviërs en het klein-Joegoslavische leger. Er zijn blauwhelmen aanwezig in Kroatië en Bosnië en nu bijna ook in Macedonië. Daarnaast heeft de veiligheidsraad een vliegverbod afgekondigd boven Bosnië, wat echter zoals bekend niet wordt gehandhaafd.  

De EG bemoeide zich actief met de voorwaarden waaronder Bosnië-Hezegowina onafhankelijk mocht worden, waarmee het vuurtje onder het potentiële conflict werd opgestookt. In december pleitte ze voor het sturen van blauwhelmen naar Macedonië met als reden, 'het voorkomen van het overslaan van een conflict in Kosovo naar Macedonië'. Hiermee geven ze Servië het fiat om in Kosovo aan de slag te gaan, aangezien naar dat gebied geen blauwhelmen hoefden om een eventueel conflict te voorkomen. Inmiddels is door anderen (oa de VS) duidelijk gemaakt dat de VS in zal grijpen bij een Servische actie in Kosovo. 

De huidige plannen om het vliegverbod af te gaan dwingen draagt het risico in zich dat het conflict verder escaleert en Servië in gevecht raakt met landen die bij die VN-operatie betrokken zijn. Ze dreigen met het schieten van Scuds, of met aanvallen op VN-soldaten van die betrokken landen. Maar dat is voor mij geen reden om het niet te doen. 

Twee jaar geleden stond de Golfoorlog op uitbreken. Ik en met mij vele NN-lezersters (e.a) waren mordicus tegen omdat de motieven van de 'geallieerden' op zijn minst dubieus waren: het ging om het handhaven van de koloniale status quo, om het veilig stellen van de oliereserves van het Westen. Na de bevrijding van Koeweit begon de wraak van Saddam Hoessein op de in opstand gekomen Koerden en Shi'iten waarop een nieuwe interventie volgde, die een minder politiek en meer humanitair karakter droeg. Deze kon voor mij beter door de beugel. We hebben er immers nu een min of meer onafhankelijk Iraaks-Koerdistan aan te danken. Ik kan mij ook weinig protesten tegen deze operatie herinneren. 

Er zijn dus verschillende soorten interventies. Enerzijds politieke, gericht op het eigenbelang van diegenen die interveniëren. Anderzijds humanitaire operaties zoals in Iraaks-Koerdistan of nu in Somalië (alhoewel deze operatie vooral ook Mr. Bush een fijne plek in de geschiedenisboeken moet brengen). Maar er komt nog wat bij. Met het aflopen van de Koude Oorlog door het ineen kukelen van het Oost-Europese reëel bestaande socialisme (ahum) is de wereld aanzienlijk instabieler geworden. Op vele plekken is de oude orde weggevaagd en vervangen door een soort democratie, waarin vele Milosevic en van verschillende nationaliteiten het voor het zeggen hebben. Nationalisme lijkt het nieuwe toverwoord.  

Bekijken we echter de geschiedenis van Europa van voor WO II dan zien we zeer verdeelde instabiele landen waar een groot scala aan conflicten liggen tussen verschillende bevolkingsgroepen. Overal wordt de oude. draad weer opgepakt, met het risico van (burger)oorlog zoals nu in Joegoslavië, Georgië, Azerbajdzjan. In Europa is al twee keer een Wereldoorlog ontstaan uit nationalistische conflicten. 

Het lijkt mij zinnig om koste wat kost een derde te voorkomen. Niet doordat nationale staten andere staten een lesje gaan leren maar door middel van eventueel ingrijpen van een overkoepelend orgaan als de VN, gesteund door de overgrote meerderheid van de Algemene Vergadering, mits de partijen niet door diplomatie tot overeenstemming komen of de bevolking zelf eventueel ondersteund door mensen van buiten, een andere koers inslaat. 

Fascisme 

Terug naar voormalig Joegoslavië. Wat mij betreft heeft het weinig zin om op grond van ideologie de beste oplossing te kiezen. M.a.w. om je blind te staren op het ondersteunen van vredesgroepen omdat je nu eenmaal een vredesbeweging bent en tegen oorlog. Het heeft meer zin om zo objectief als mogelijk is te kijken naar oorzaken, gebeurtenissen en risico's en op grond daarvan te bekijken wat er moet gebeuren. Die beslissingen zijn uiteindelijk politiek. Dat wil niet zeggen dat ze door politici genomen moeten worden (alhoewel de huidige 'wereldorde' daar wel op is gebaseerd) maar dat de beslissingen niet objectief zijn. Immers, of je iets laat passeren of niet, is niet wetenschappelijk af te leiden. Het blijft een keuze en die keuze wordt voor mij meer en meer: ingrijpen. 

Waarom? Omdat er dingen aan de gang zijn die absoluut niet door de beugel kunnen. Er lijkt om met Henk Hofland te spreken "een enclave te zijn gesticht waarde zeden en gewoonten volgens Hitler het dagelijks leven regelen". Dit is voor regeringen niet voldoende om in te grijpen, net als tijdens WO II het bestaan van vernietigingskampen geen reden voor ingrijpen was. Voor mij misschien wel omdat de strijd tegen fascisme mij geweld waard is. Als we bereid zijn geweld te gebruiken tegen fascisten in Nederland, moeten we dan ook niet bereid zijn geweld te gebruiken tegen een fascistische/fascistoïde staat?  

Hofland constateerde 23 december jl. dat met de 'herverkiezing' van Milosevic er een factor van andere orde is bijgekomen. "De kans wordt groter dat de 'strijders voor Groot Servië' hun aandacht ook zullen richten op Kosovo. Het uitbreken van de oorlog daar, zou een nieuwe reeks botsingen veroorzaken waarbij er ernstig rekening mee moet worden gehouden dat de Grieken en Turken en misschien ook de Bulgaren bij de strijd betrokken zouden raken. Een blik op de kaart leert dat de Balkanoorlog dan een feit is. Dat zal deze keer een oorlog zijn die niet in quarantaine gevoerd wordt, maar waarvan de gevolgen diep in de verhoudingen in heel Europa gevoeld zullen worden. Milosevic's zelfprolongatie doet de noodzaak tot ingrijpen boven de humanitaire motieven uitstijgen. Daarmee is het cynisme van de politiek zoals die door het Westen nu anderhalf jaar wordt gevoerd, duidelijk omschreven. Als de oorlog in het vroegere Joegoslavië zich uitbreidt tot een Balkanoorlog, kunnen we de gevolgen daarvan niet buiten de deur houden. Daardoor bevinden we ons nu in de eerste fase van zelfverdediging."  

Dilemma 

Naast de keuze om de anti-oorlogskrachten zo goed mogelijk te steunen is er de keuze van wat we willen accepteren aan mensenrechtenschendingen op de wereld of dichterbij, in Europa. Ik pleit niet voor een totale oorlog tegen Servië maar kan mij redelijk vinden in de lijn die Mient-Jan Faber kiest: het afdwingen van het vliegverbod en het creëren van veilige gebieden in Bosnië waar vluchtelingen terecht kunnen.  

Daarnaast ben ik ervoor om concentratiekampen eventueel met geweld te sluiten. Het risico om dan met Servië in 'de moeder aller guerrilla-oorlogen' terecht te komen is een risico dat we moeten lopen. Maar hoe kunnen we in Europa ons zelfrespect overeind houden als in onze ex-vakantiebestemmingen mensen worden gemarteld, verkracht en geslacht? Het risico op een Servische Scud op ons hoofd moeten we nemen: we kunnen beter met opgeheven hoofd sterven dan in schaamte te moeten leven en als Relus ter Beek het voortouw neemt, ben ik bereid hem te steunen. 

Daarmee kom ik in een groot dilemma: nog nooit kon ik mij vinden in een militaire interventie, met het risico van een grotere oorlog en ik weet dus nauwelijks iets van militaire operaties af. Een simpele blitzkrieg à la 'Desert Storm' lijkt me onmogelijk en onwenselijk. Ik denk wel dat er beperkte militaire doelen moeten worden gekozen die haalbaar zijn en dat ze samen moeten gaan met een veel grotere inspanning op humanitair- en vredesgebied dan nu het geval is.  

Het militaire gedeelte kan hoogstens een bevredigender status quo afdwingen dan waarover momenteel de Bosnische partijen onderhandelen en de oorlog stoppen. Het belangrijkste is de achterliggende politiek waaronder het huidige nationalisme van de meeste partijen kan gedijen. Zij kunnen in hun streven worden tegengewerkt met een militaire actie. Daarnaast moet de bevolking d.m.v. informatie en steun een kans worden gegeven een nieuwe politiek te formuleren. Alleen dan kan er op termijn sprake zijn van vrede. 

Rik

Naar boven
Naar overzicht dit nummer
Naar Jaargang 1993