![[print pagina]](http://www.ravagedigitaal.org/vastplaatjes/printer.jpg){kind=small}
UIT: NN #124 van 26 november 1992
JOEGOSLAVIË
De feiten op een rijtje
Omdat wij zelf de gebeurtenissen in het voormalige Joegoslavië niet meer kunnen volgen, leek het ons zinvol de feiten eens op een rijtje te zetten. Wat is er tot nu toe gebeurd en wat zijn mogelijk de volgende brandhaarden? Dit vind je in onderstaand overzicht. In de volgende NN gaan we in op de vredesinitiatieven in de diverse republieken en de pogingen om hiermee iets te doen, internationaal en in Nederland. In januari willen we vervolgens aandacht besteden aan de positie en de aktiviteiten van links ten aanzien van Oost- en Midden-Europa in het algemeen en Joegoslavië in het bijzonder.
Volgens de man die in september 1990 vice-voorzitter was van de Servische Democratische Partij (SDP), de partij van de Serviërs in Kroatië, begint de geschiedenis 450 jaar geleden. In 1540 zegt hij kwamen de Serviërs daar wonen. "Toen de Serviërs hier kwamen was dit nog niet Kroatië maar een stuk niemandsland langs de grens van het Oostenrijks/Hongaarse (Habsburgse) Rijk. De Serviërs namen de taak op zich die grens met hun leven te verdedigen tegen de Turken (het Ottomaanse rijk). In ruil hiervoor werden zij niet feodaal behandeld, maar waren zij vrije burgers. Dat was bijzonder want de Kroaten werden wel als lijfeigene beschouwd. Misschien was dat wel het begin van onze vijandschap." Hij zegt er niet bij dat de tweede taak van de Serviërs was Kroatische opstandjes tegen de Habsburgers te smoren.
1866: Einde oorlog Oostenrijk en Pruisen. Oostenrijk behoudt haar invloed op de Balkan (1) binnen het Habsburgse rijk. De volkeren van de Balkan blijven met geweld onder Habsburgers bestuur. Rusland dringt, door de zwakke positie van Turkije, door op de Balkan.
1877-78: Oorlog tussen Turkije en Rusland op de Balkan. Russen komen tot Constantinopel maar de Turken krijgen dan steun van Engeland en Oostenrijk.
1878: Congres van Berlijn. Onderdelen:
1908: De Oostenrijkers annexeren BoH. Scherpe reakties van o.a. Servië. Sanjak wordt verlaten door Oostenrijk/Hongarije. Dit distrikt was formeel bezit van de Turken maar bezet door Oostenrijk/Hongarije.
1912: Eerste Balkanoorlog: Oorlog van Montenegro, Bulgarije, Servië en Griekenland tegen Turkije. De oorlog ontstaat rond Macedonië, de Turken verliezen de oorlog. Servië pikt Sanjak in. Op de vredeskonferentie in Londen wordt bepaald dat Albanië ontstaat. De overwinnaars van de oorlog mogen zelf de buit verdelen. Ze krijgen ruzie over de buit. 1913: Tweede Balkanoorlog: Bulgarije pikt de eisen van Griekenland en Servië niet en opent de aanval op de twee. De Grieken willen gebieden van Bulgarije aan de Egeïsche zee, de Serviërs willen ook het Bulgaarse deel van Macedonië, in ruil voor het verlies van toegang tot de Middellandse Zee door het ontstaan van Albanië. Bulgarije verliest de oorlog en de omstreden gebieden. Ze verliezen ook gebied aan Roemenië dat zich eveneens in de strijd werpt.
1914: Moord op toekomstige keizer van het Habsburgse rijk, Franz Ferdinand in Sarajevo. Heeft omstreden ideeën over de Balkan: zelfstandige volkeren in federatie met Oostenrijk, onder leiding van de laatste. Niet alleen omstreden in Oostenrijk zelf: "Ook onder een geheel andere groep waren vijanden te vinden, nl. onder de aanhangers vim de Groot-Servische beweging die vanuit Servië opereerde. Zij willen de Slavische groeperingen verenigen tot één grote, Panslavische ('alle' slaven omvattende) staat, volkomen los van Oostenrijk. Zij vrezen dat de opvattingen van Franz Ferdinand de drang onder de Slaven om zich te bevrijden uit de Habsburgse overheersing, wel eens danig zouden kunnen verminderen." Dus vermoordt een lid van de beweging Franz Ferdinand en zijn vrouw.
De grote (wereld)oorlog die ontstaat is bekend. Het bondgenotensysteem waardoor het zo'n grote oorlog is geworden, treedt in werking nadat Oostenrijk in juli 1914 Servië de oorlog verklaart. De Russen steunen de Serviërs en mobiliseren. Ze trokken ook troepen samen aan de Duitse grens. Als dat voortduurt verklaart Duitsland Rusland de oorlog, waarna ook aan Frankrijk de oorlog wordt verklaard omdat die bondgenoot zijn van Rusland. Bulgarije en Turkije kiezen de kant van Oostenrijk/Hongarije en Duitsland.
1919: St. Germain: Verliezer van WO-I Oostenrijk/Hongarije krijgt de rekening gepresenteerd. Het Habsburgse rijk is niet meer. Een van de onderdelen van de overeenkomst is het ontstaan van de onafhankelijke staat Joegoslavië, 'koninkrijk van Serviërs, Kroaten en Slovenen'. De staat wordt samengesteld, ook in andere latere overeenkomsten, uit gebieden afkomstig van Oostenrijk, Hongarije en Bulgarije. Vijandige volkeren of liever gezegd vijandige 'katholieken' en 'orthodoxen' worden geacht ineens vreedzaam als één volk samen te leven. In de nieuwe staat zijn nieuwe minderheden ontstaan, bijvoorbeeld Hongaren. "In de praktijk leverde het schuiven met volkeren en landen op de kaart van Europa vele mogelijke conflicten op voor de toekomst. Bovendien was het twijfelachtig of die nieuwe staten wel politieke en economische levensvatbaarheid bezaten" schrijft het geschiedenisboek.
1941-1945: De Duitsers veroveren Joegoslavië. Tijdens WO-II is Ante Pavelic, oprichter van de fascistische Ustasja-beweging, leider van 'onafhankelijke' vazalstaat Kroatië. Pavelic mag van de nazi's BoH controleren. De Joden worden weggevoerd, de Servische bevolking van BoH wordt gehalveerd. Tijdens WO-II komen naar schatting 1,7 miljoen Joegoslaven om het leven. Een berucht verhaal over Pavelic, als voorbeeld van de wreedheden, die zich overigens in alle konflikten in BoH hebben voorgedaan, is dat hij hoog Duits bezoek verwelkomt met 30.000 mensenogen. Om te laten zien dat hij een ijverig mannetje was. Onder de doden ook 300.000 moslims die vermoord werden door Serviërs. De Partizanen bevrijden zich zelf van de Duitsers en de fascisten.
Na 1945: De overwinnaars van deze oorlog hebben hun invloedsferen verdeeld en Joegoslavië valt onder de Sovjet-Unie. De Joegoslavische leider Tito vaart een onafhankelijke koers. In 1948 breekt Tito met Stalin. Door de boycot van Joegoslavië door Stalin komt Tito voor hulp bij de VS terecht.
Volgens de grondwet telt Joegoslavië 'naties' waarmee niet zozeer territorium wordt aangeduid als wel bevolkingsgroepen, en 'nationaliteiten' oftewel bevolkingsgroepen met een 'moederland' buiten Joegoslavië. In 1981 zijn er zes 'naties': Serviërs (ca. 36 procent), Kroaten (ca. 20 procent), Bosnische islamieten (ca. 9 procent), Slovenen (ca 8 procent), Macdoniërs (6 procent) en Montenegrijnen (ca 2,5 procent). De Bosnische islamieten worden pas in 1967 aan dit rijtje toegevoegd. Daarnaast zijn er nog ruim tien 'nationaliteiten'. De Albanezen zijn hiervan de grootsten (ca. 8 procent).
De laatste premier van het oude Joegoslavië is Ante Markovic die probeerde het land na de dood van Tito via economische hervormingen om te vormen tot een modern land. Hij kreeg nauwelijks een kans door het uitblijven van steun uit het Westen en nationalistische samenzweringen in de verschillende republieken.
Jan 1990: Uiteenvallen Bond van Joeqoslavische Communisten, een overkoepelende federale structuur voor 'democratisering' valt weg. Slovenië, Kroatië, BoH en Macedonië beginnen een democratisering met meerpartijenstelsels. Servië en Montenegro houden de oude partijstaat, nu onder nationalistische vlag.
25 juni 1991 verklaren Slovenië en Kroatië zich onafhankelijk. Servische milities en het federale leger proberen de eenheidsstaat tevergeefs te verdedigen, gedreven door dromen over een Groot-Servië.
1992: Volgens Vojin Dimitrijevic (oppositionele hoogleraar) heeft zich een geheel van "corporatistische, rechtse, fascistische staten" ontwikkeld in het voormalig Joegoslavië. Oude rekeningen worden vereffend. Je hebt dorpen waar ze de bodycount uit de Tweede Wereldoorlog nog uit hun hoofd weten: het Kroatische dorp A heeft van het Servische dorp B nog zoveel 'hoofden' tegoed, en allebei hebben ze nog een oude rekening te vereffenen met de plaatselijke moslimgemeenschap in C. Daar is men nu druk mee bezig, en al doende ontstaan weer nieuwe rekeningen, om morgen, of over vijftig jaar, te vereffenen.
Nationalisme
Het nationalisme in Joegoslavië komt volgens sommigen voort uit de desoriëntatie na het ineenvallen van het communisme. Geen van de oude regels is nog geldig. Men vervalt tot nationalisme wat de voornaamste leidraad voor het handelen wordt. Dit proces voltrekt zich in heel Oost-Europa.
Nationalisten presenteren hun volk als een vaststaande entiteit. Dat zijn ze in dit geval geenszins. In 1918, bij de vorming van Joegoslavië, zijn Kroaten en Serviërs nog nauwelijks gangbare begrippen maar spreekt men eerder over orthodoxen en katholieken. De moslims, die vooral moslim heten omdat hun voorouders zich onder het Ottomaanse rijk tot de islam bekeerden en ze islamitische namen hebben, werden pas 25 jaar geleden een 'nationale entiteit' onder socialistische Joegoslavië.
De Serviërs hebben als 'volk' al langer onafhankelijkheidsaspiraties en dromen over een groot rijk. Soortgelijke Kroatische aspiraties zijn ook van de vorige eeuwen bloeien weer op tijdens WO-II. De andere republieken namen kozen weliswaar voor onafhankelijkheid maar niet voor extreem-nationalisme op etnische basis.
Servië
In 1987 komt Milosovic goed voorbereid aan de macht als president van Servië. Hij begrijpt "dat er in het feit dat onder het communisme na de oorlog nooit over Servisch nationalisme mocht worden gesproken een uitstekend instrument ligt om de macht van de partij overeind te houden. Een sinister complot van bolsjewistische snit onder het mom van nationalisme en bijna iedereen is er in getrapt", aldus hoogleraar Vojin Dimitrijevic.
De basis voor Milosovic's strategie werd gelegd in een document van leden van de Servische Academie voor Kunsten en Wetenschappen Daarin wordt gesteld dat Servië het slachtoffer is van het communisme en dat Slovenië en Kroatië daar schuldig aan zijn omdat ze er economisch beter aan toe waren. Zijn eerste wapenfeit is het opheffen van de autonome status van de provincie Kosovo. Hij verwerft hier grote steun mee die later afbrokkelt. In maart 1991 laat hij schieten op demonstranten en stuurde tanks de straten van Belgrado in.
Milosovic gebruikte de Westerse angst voor het uiteenvallen van Joegoslavië. Hij spreekt 'uit naam van Joegoslavië' die zich keerde tegen de 'afscheiding' van Kroatië en Slovenië. Het ging hem in werkelijkheid om het 'veroveren' van 'Servische gebieden' in Kroatië en de vestiging van een Groot-Servië. Als het eind van Joegoslavië als eenheidsstaat. een feit is, wordt Groot-Servië nagestreefd door het uitroepen van onafhankelijke gebieden in diverse republieken met het uiteindelijke doel die te 'herenigen' in Servië.
Volgens bovengenoemde Servische hoogleraar stelt dat het Westen heeft gefaald in het ondersteunen van de democratisering en de media in het belichten van studentenprotesten bijvoorbeeld in Belgrado. Men heeft internationaal de neiging om volkeren als homogeen te zien. Dus wordt iedereen getroffen door de sancties tegen Milosevic, ook progressieve mensen in Servië. Men treft niet alleen de schuldigen. Een andere schuldige, Kroatië, blijft volledig buiten schot. Dat kan de paranoia versterken die uitgaat van de gedachte dat het Westen, Duitsland voorop, uit is op vernietiging van de 'orthodoxen'.
De sancties waren tot nu toe ondanks toenemende schaarste te dragen. Het is de vraag hoe dat zal gaan in de winter terwijl de sancties zijn aangescherpt. Nu is bijvoorbeeld brandstof echt schaars. De sancties bevorderden tot nu toe wel de oppositie tegen Milosovic. Of dat doorgaat is onduidelijk: het kan zijn dat het Servische volk zich juist in bange dagen weer naar hun leider keert.
Er komen dit jaar op 20 december verkiezingen. Milosevic stelt zich herkiesbaar. Hij wordt nog gesteund door de groep van gevestigde belangen rond hem: de oorlogsprofiteurs, de partijkaders in de provincie, de mensen die bang zijn na zijn val voor oorlogsmisdaden te worden gestraft. De Joegoslavische president Dobrica Cosic, de geestelijk vader van de Servische nationalistische politiek, en Joegoslavische premier Panic slagen er niet in Milosovic tot een vrijwillige aftocht te bewegen. Als Milosovic verliest kan het uitlopen op een oorlog tussen Serviërs onderling. Hij kan steun verwachten van mensen op het platteland en vluchtelingen uit BoH en Kroatië.
De Servische politie, onder Milosevic's bevel, is inmiddels Belgrado binnengetrokken. 40.000 Man bevat deze macht tegen 2.000 Joegoslavische agenten onder Panic's bevel. De vrees bestaat dat Milosevic een nederlaag met geweld wil bestrijden, in Servië of daarbuiten of in één van de spanningsgebieden (zie verder). Ook omdat het Milosevic niet gelukt is Panic van zijn positie als premier van Klein Joegoslavië te verdrijven (door dwarsliggen van Montenegro) en deze laatste juist sterker lijkt te zijn geworden.
De positie van het leger, die een cruciale rol speelt, is onduidelijk. In de peiling staat Milosevic op verliezen maar dat zegt in de hectische omstandigheden op de Balkan weinig. De propagandamachine werkt niet meer slechts in Milosevic z'n voordeel. Alle kranten zijn tegen Milosevic en slechts de staatstelevisie is nog onvoorwaardelijk op zijn hand. Wel is het zo dat door de sancties de kranten zo duur zijn dat de mensen ze nauwelijks kunnen kopen. waardoor ze weer aangewezen zijn op Milosevic's TV.
Over het geweld van Servische kant zegt de hoogleraar ongeveer het volgende: Joegoslavië is niet zo'n hoog ontwikkeld land. Er is nog vrij veel analfabetisme. Toen het communisme verdween schaarden mensen die het verst van de ontwikkelde gebieden wonen, zich achter de meest brutale verklaringen en oplossingen voor hun situatie. Er is geen democratische traditie, slechts van 1903 tot 1914 was Servië democratisch te noemen. Over het verleden is nooit gesproken. Mentaal gingen mensen dan ook meteen terug naar de genocide op Serviërs in 1942. Men ging over op het uitroeien van andere rassen en religies, op straffe van zelf uitgeroeid te worden. Een ongelofelijke propaganda versterkte dit.
Kroatië
President is Franjo Tudjman, geboren in 1922. Hij was in WO-II partisaan onder Tito. Hij heeft daarna tot 1961 een militaire carrière doorlopen. Vijf jaar later werd hij uit Communistische Partij gestoten wegens Kroatisch nationalisme en gestook tegen de Joegoslavische staat. In 1989 richt hij de Kroatische Democratische Partij op (HDZ). Ze ontvangen veel geld van extreem-rechtse Kroaten in het buitenland.
Bij verkiezingen van 22 april 1990 behaalt de HDZ de overwinning met een onversneden nationalistisch programma. Tudjman beloofde de Kroaten soevereiniteit, wat vooral betekent dat de Servische invloed in Kroatië wordt teruggedrongen. Ook een neo-fascistische partij, die zichzelf beschouwt als erfgenaam van de Ustasja-beweging, kregen enkele zetels van de ca. 3,7 miljoen Kroaten.
Tudjman weigert ook afstand te nemen van de Ustasja-staat. In een boek dat hij in 1990 in Zagreb publiceerde beweert hij dat het getal van zes miljoen door nazi's omgebrachte joden berust op 'emotionele en partijdige getuigenissen'. Volgens hem is de Kroatische nationale identiteit vernietigd door de bolsjewieken middels systematisch uitwissen van het historische geheugen. Door eenzijdig slechts de slachtoffers van het fascisme te herdenken. Een van zijn eerste daden als president is omdopen van 'Plein van slachtoffers van het Fascisme' in 'Plein van Groot-Kroatië'.
In september 1990 houden de 600.000 Serviërs een referendum dat vooral is gericht tegen Tudjman. De aanleiding is vooral het oude wantrouwen van de Serviërs tegen de Kroaten en de politiek van Tudjman die b.v. als president op t.v. verklaarde blij te zijn geen joodse of Servische vrouw te hebben gehuwd. De Serviërs in Kroatië richten ook een eigen politiemacht op. Ze worden gesteund door Milosevic die de Kroaten laat blijken achter de Serviërs in de republiek te staan. Dit doen ook Serviërs in BoH, Macedonië en Montenegro. Het federale leger dreigt met ingrijpen als het conflict uit de hand loopt.
In de laatste dagen van 1990 volgt de onafhankelijkheidsverklaring van Kroatië. Met Slovenië wil het land een statenbond van onafhankelijke staten. Vooral Servië verzet zich hier tegen. Begin januari wil de Servische minderheid van Kroatië zich afsplitsen, in een "Autonoom Servisch Gebied" (2). Hun leider Milan Babic verklaart dat dit de enige manier is om de etnische en historische rechten van de Serviërs te beschermen. In de voorgaande maanden hadden ze wapens ingezameld door politieburo's te overvallen en hun deel van Kroatië onbereikbaar proberen te maken door het opblazen van bruggen e.d.
Rechtse europarlementariërs (eurorechts) van Front National en Vlaams Blok hebben goede kontakten met Tudjman. Op 5 mei 1991 was er in Zagreb een geheime bespreking met een Frans-Duitse delegatie van eurorechts aangevoerd door Le Pen en Neubauer. Na de onafhankelijkheid en de uitbrekende gevechten is rechts er als de kippen bij om Servië demonisch af te schilderen. West-Europese neonazi's trekken naar het front. Het thuisfront organiseert solidariteitsakties.
Op 15 januari 1992 volgt de erkenning van Kroatië door de EG onder impuls van de BRD. Nationalistisch geweld verplaatst zich naar BoH. Tudjman en zijn partij blijven samen met de fascisten van een Groot-Kroatië dromen. Tudjman bepleit de opdeling van BoH in 'etnisch zuivere kantons'. Half januari '92 erkent de EG (Duitsland deed dit al eerder) Kroatië en Slovenië. In februari gaan VN-vredestroepen naar gebieden in Kroatië.
Bosnië-Herzegovina
Bosnië-Herzegovina (BoH) is (was) de meest 'multiculturele' van de republieken. 20 December 1991 besluiten moslims en Kroaten in het parlement om BoH onafhankelijk te verklaren. Een dag later roept de Servische minderheid haar eigen onafhankelijkheid uit. Ook hier wordt een 'Servische autonome provincie' gevormd. In januari besluit de regering een referendum te houden over de onafhankelijkheid omdat dit als voorwaarde wordt gesteld door de EG wil zij tot erkenning van de republiek overgaan.
President van BoH is Alija Izetbegovic, oud politiek gevangene en oprichter van de moslimpartij SOA. Izetbegovic kreeg in 1983 elf jaar gevangenisstraf omdat hij als leider van de 'fundamentalisten' werd beschouwd. Hij kwam in '88 vrij en won in december 1990 met zijn partij de verkiezingen (moslims zijn (waren) de grootste bevolkingsgroep van BoH). Izetbegovic is eerder gematigd en pragmatisch dan fundamentalist.
De Servische minderheid verwerpt de volksraadpleging. Volgens de leider van de Servische Democratische Partij (de partij van Milosevic) in BoH, Radovan Karadzic, komt het referendum neer op "kiezen voor oorlog", omdat de Serviërs in een onafhankelijk BoH "slechts een tweedehands natie" zijn.
Eind februari, aan de vooravond van het referendum, is de spanning in de provincie om te snijden. De Serviërs verzetten zich heftig. Als 'verdedigingsmaatregel' is niet één gebied 'autonoom' verklaard maar zes. Ze beslaan samen zo'n 60 procent van het oppervlak van BoH. Zo is er 'Bosnisch Krajina' wat grenst aan het op de Kroaten veroverde 'Kroatisch Krajina'. De partij van de Kroaten in BoH, HDZ, heeft een ruk naar rechts ondergaan. De leiding streeft niet meer naar samenwerking met andere bevolkingsgroepen maar is uit op verregaande autonomie in 'hun' gebieden. Wel zijn ze nog voorstander van stemmen in het referendum vóór onafhankelijkheid, alhoewel de gebieden ook gelijk Kroatisch mogen worden.
Het is onrustig in de gebieden. Er worden bomaanslagen, blokkades van kazernes van het federale leger en wegblokkades door Kroaten gemeld. Er zijn ook schietpartijen tussen Serviërs en politie die illegaal gesmokkelde wapens in beslag willen nemen. Alle bevolkingsgroepen zijn onderling bang voor elkaar en nemen hun toevlucht in nationalisme.
Op 1 maart 1992 vindt het referendum plaats. Na afloop leggen Serviërs op 15 plaatsen wegblokkades en sluiten Sarajevo af van de buitenwereld. In de stad blokkeren Serviërs hun wijk. De aanleiding was het onder vuur nemen van een Servische bruiloft waarbij twee mensen omkwamen, waaronder de orthodoxe priester. De dag erna worden de barricades weer opgeruimd. De opkomst bij de verkiezingen is 63,0 procent, iedereen zeg maar behalve de Serviërs. 99,43 procent van kiezers spreekt zich uit voor onafhankelijkheid.
's Avonds werpen moslims barricades op. "In Sarajevo voltrekt zich deze avond wat zich in de afgelopen weken in Bosnië-Herzegovina al ontelbare malen in kleinere steden heeft afgespeeld. De al zo lang voortdurende politieke spanning ontlaadt zich door een gerucht en al vlug verrijzen versperringen, met daarachter gewapende mannen", schrijft Raymond van den Boogaard in de NRC. De partij van de Serviërs en Izetbegovic' SDA besluiten met het federale leger de barricades af te gaan om de mensen te zeggen dat men naar huis moet gaan. De rust herstelt zich enigszins en de burgeroorlog lijkt voorlopig afgewend.
Eind maart laait de spanning weer op. Een EG-plan om de drie grootste etnische groepen in BoH grote autonomie te geven wordt omhelsd door de Serviërs maar verworpen door de SDA. De Servische leider Karadzic dreigt de 'Servische Autonome Gebieden' onafhankelijk te maken. De moslims zijn tegen regionalisering en voor een eenheidsstaat.
Op 14 april trekt het Servische (ook wel federale) leger binnen in de inmiddels internationaal erkende republiek Bosnië-Herzegovina. Aanleiding is de bezetting van een stuwdam door moslim-milities die dreigen de dam op te blazen als de Serviërs hun beschietingen op moslimdorpen niet stoppen. In de buitenwijken van Sarajevo is het dan inmiddels gewoonte dat milities elkaar in het duister bevechten.
In de stad zijn sluipschutters aktief. Ook op ander plaatsen zijn gevechten. Daarna nemen de gevechten in hevigheid toe en worden de eerste dorpen veroverd door Servië(rs). Eind april komen de eerste berichten dat Serviërs met gericht vuur moslims uit hun huizen in de buurt van Sarajevo verdrijven: Het eerste staakt het vuren verstrijkt zonder resultaat. Eind mei sluiten de VS militair ingrijpen niet meer uit. De VN-Veiligheidsraad besluit tot sancties tegen Servië en Montenegro.
In juni is de situatie zodanig dat de milities van Kroaten en moslims gaan samenwerken. Sarajevo wordt belegerd. In juli praten alle partijen onder leiding van de EG. Er komen besluiten over een wapenstilstand, dus neemt het schieten juist toe. De eerste vergelijkingen van de Serviërs met nazi's komen in de krant. In augustus start er een discussie over militair ingrijpen, maar dan hebben de Serviërs hun oorlogsdoelen al bijna bereikt.
Hoofdredaktioneel NRC, 5-8-92, onder de kop 'ingrijpen noodzakelijk': "De Serviërs in Bosnië hebben een eigen staat gesticht die tweederde van de republiek moet beslaan. Dat gebied wordt momenteel gezuiverd van niet-Serviërs, hoofdzakelijk moslims. Zij vormen de grootste van de drie etnische entiteiten. Beschieting en uithongering van steden en dorpen, terreur en deportatie, concentratie van grote groepen mensen onder barre omstandigheden en, ten slotte , hun directe of indirecte liquidatie zijn de instrumenten waarmee de zuivering wordt doorgevoerd." Op 9 oktober besluit de VN-veiligheidsraad tot een vliegverbod boven BoH om bombardementen door Serviërs te voorkomen. Het verbod wordt niet afgedwongen en wordt continu geschonden.
Aangezien ook de Kroaten 'hun' gebieden willen bevrijden en 'zuiveren' blijft de moslims weinig ruimte in BoH. Eind oktober verklaart de VN-rapporteur over de mensenrechten, oud premier van Polen, Mazowiecki, dat de "moslims worden bedreigd met uitroeiing". Alle partijen maken zich echter schuldig aan oorlogsmisdaden. De zuiveringen in BoH zijn niet alleen nationalistisch, ook politiek. Bijvoorbeeld in Banja Luka bepaalt een decreet van de plaatselijke 'crisisstaf' het ontslag van alle Serviërs die vorig jaar bij referendum niet hebben gestemd voor een zelfstandige Servische staat in BoH, of zich nog steeds niet realiseren dat de SOS (Servische Nationale Partij) de enige . vertegenwoordiger is van het Servische volk.
Half november wordt een vredesovereenkomst getekend door alle partijen. Het bijbehorende staakt het vuren houdt 12 dagen stand. Afgelopen weekend werd Sarajevo weer onder vuur genomen. Vlak na de vredesovereenkomst neemt de VN-Veiligheidsraad besluiten om de economische blokkade van Servië en Montenegro af te gaan dwingen. Er komt scherpere controle. Marineschepen van de West Europese Unie (WEU) en de NAVO werken samen aan het handhaven van de zeeblokkade.
De trage molens van de VN treffen na het ingaan van het waarschijnlijk tamelijk definitieve staakt het vuren in BoH verscherpte sancties tegen al gepleegde misdaden. Vooral voor de moslims is dat ruimschoots te laat. Misschien zijn ze op tijd om het overslaan van de oorlog naar andere moeilijke gebieden te voorkomen. De oorlog in BoH begon immers pas toen het in Kroatië klaar was. Misschien krijgen de Serviërs straks in het te koude verkiezingshokje het idee om Milosevic weg te stemmen, en te kiezen voor een subtieler nationalisme.
Willen de Servische nationalisten onder leiding van Milosevic hun grote Servische rijk kunnen afmaken, dan moeten nog wat hete kolen worden opgeruimd. Vrijwel alle gebieden dragen de kans in zich van ingrijpen van directe buurlanden Of internationale organisaties. Na 20 december weten we wat de Servische bevolking wil en of Milosevic hiervoor een mandaat krijgt.
Gebieden met spanningen
Vojvodina
Vojvodina is het gebied dat Hongarije na WO-II kwijt raakte aan Joegoslavië. Er wonen ca. 500.000 Hongaren. Deze staan onder toenemende druk, tienduizenden zijn al naar Hongarije gevlucht. In '88 pak Milosevic de autonome status af van het gebied. Hongaren moeten nu in het leger om voor Servië te vechten. Duiken ze onder dan worden hun banen en woningen ingepikt door gevluchte Serviërs uit BoH. Een conflict met Hongarije is mogelijk als de druk op Hongaren toeneemt. Hongarije kan gaan dreigen met interventie.
Wat dan volgens sommigen kan gebeuren is het volgende: Via een provocatie aan de grens zou Servië de kwestie kunnen internationaliseren en roepen dat Servië het slachtoffer is van buitenlandse agressie. Dat Servië helemaal geen politiek van een Groot-Servië nastreeft, maar integendeel dat Hongarije probeert het na WO-I verloren grondgebied terug te krijgen. Servië zou, wanneer het zo'n bewering doel, direct steun krijgen van Roemenië, van Slowakije en van Frankrijk.
Van de eerste twee omdat die ook Hongaarse minderheden hebben en van Frankrijk omdat het de Hongaren toch ziet als aanhangsel van de Duitse invloedssfeer in Midden-Europa. Voilá, het oude bondgenootschappensysteem kan weer gaan werken. Door de Duits/Franse tegenstelling wordt de EG verlamd. Rusland kan zich ermee gaan bemoeien en de Oekraïne (heeft ook een grote Hongaarse minderheid).
Kosovo
Kosovo: 1,7 miljoen Albanese moslims en 200.000 christelijke Serviërs en Montenegrijnen. Hadden onder Tito een staatkundige autonomie. Werd drie jaar geleden een eind aan gemaakt waarna een apartheidsstaat is ontstaan. Albanezen werden ontslagen bij alle staatsbedrijven en overheidsdiensten. Nu is men bezig privé-ondernemingen te saboteren door de belastingen te verdrievoudigen. De Albanezen op hun beurt hebben 21 december '91 een onafhankelijke republiek uitgeroepen.
Het is niet waarschijnlijk dat de Albanezen gaan stemmen voor de Servische verkiezingen. Voor de Joegoslavische verkiezingen is dat onduidelijk. De datum is gepland op 20 december. De Albanese leiding probeert een gewapend conflict in Kosovo te vermijden en probeert de problemen bij de onderhandelingen op te lossen. Ze hebben een waarnemersstatus bij de gesprekken over vrede in Genève. Milosevic kan ook proberen zijn tanende populariteit op te vijzelen door het vijandbeeld van de Albanezen waarmee hij eens succes oogs1e weer op te poetsen.
Het komt in november tot schoten bij een aanval op een post van het Joegoslavische leger in Pristina, de hoofdstad van Kosovo. Twee soldaten raken gewond, een aanvaller sterft. Men is bang voor de start van een gewapend conflict. Als dat er komt is de kans groot dat Albanië bij het conflict betrokken wordt. Zeker als de Serviërs ook hier 'etnisch willen zuiveren', wat neer zou moeten komen op het verdrijven van 90 procent van de bevolking. Om dat te laten slagen moet dit neer komen op genocide: vernietigen en de rest laten vluchten. Naast Albanië kunnen Turkije en Bulgarije zich er mee gaan bemoeien.
Sanjak
In het gebied wonen veel moslims. Het is opgedeeld tussen Servië en Montenegro. De weg vanuit Servië naar het front in BoH loopt door de streek. De mensen zijn gewend aan konvooien soldaten die in BoH moslims af gaan maken en de bewoners hier duidelijk maken dat ook zij op moeten passen. De moslims hier zijn loyaal aan die in BoH. Er zijn zuiveringen geweest die moslims uit hun posities verdrongen. Sommige Servische kranten beschuldigen de moslims in Sanjak 'een open oorlog te voren tegen Servië'. Veel mensen slaan op de vlucht. Als het hier misgaat kunnen landen als Pakistan, Iran en Turkije wel eens gaan besluiten om in te grijpen. Het gebied was 80 jaar geleden nog Turks.
Macedonië
De republiek Macedonië van het voormalige Joegoslavië is de enige van de republieken die nog niet erkend is door de EG. Voornaamste reden is het dwarsliggen van Griekenland, bijvoorbeeld de Grieks-orthodoxe kerk, die opriep de banden met het Vaticaan te verbreken, i.v.m. de opstelling van de Katholieke Kerk tegenover Macedonië. Mensen herinneren zich de Griekse boycot van Nederlandse produkten nog wel, reden was het Nederlandse standpunt tegenover Macedonië. Ze willen de republiek pas erkennen als de naam wordt gewijzigd. De naam Macedonië is, zo menen zij, Grieks. De Grieken zijn bang dat het nieuwe Macedonië aanspraak maakt op het Griekse Macedonië. De Grieken op hun beurt maken eerder aanspraak op ex-Joegoslavisch Macedonië, maar willen in ieder geval rustige grenzen.
Ook Bulgarije is weer in het spel. Na de eerder genoemde overeenkomsten in 1878 en 1919 bleven de Bulgaren tot 1944 bezig om de gebieden weer terug te krijgen. Ze waren er als de kippen bij om Macedonië te erkennen. Om de groeiende invloed van de Bulgaren (en de Turken) terug te dringen is Griekenland in overleg met Servië. Servisch ingrijpen zou de Griekse belangen dienen, maar zou een reaktie van Bulgarije of Turkije uit kunnen lokken. De Grieken zijn als laatste bezorgd voor toenemende invloed van Albanië, i.v.m. de Albanese minderheid in Macedonië.
Omdat de EG de republiek niet erkend bestaat het in de ogen van internationale organisaties ook niet. Het loopt economisch in de soep. De sancties tegen Servië maken de ellende compleet. De premier van Macedonië zegt dat de tijd voor die erkenning nu is omdat het anders straks oorlog is. Radikale Albanese en Macedonische nationalisten worden sterker. Op 6 november viel de eerste dode bij gevechten tussen hen. De eerste twee Balkanoorlogen begonnen in Macedonië. Alles ligt klaar voor de derde, de gebeurtenissen staan dagelijks in de krant.
Rik
Noten:
1. Het begrip Balkan wordt vaak gebruikt zonder aan te geven welk gebied het beslaat. Ik hou het op: ex-Joegoslavië, Bulgarije, Roemenië, Macedonië (deels Griekenland) en Albanië.
2. Even voor de duidelijkheid: Autonoom betekent onafhankelijk, net als bij "Autonoom Centrum". Het betekent niet dat er allemaal Servische autonomen wonen.
Bronnen:
Voornamelijk NRC Handelsblad. Daarnaast incidenteel de Volkskrant, Trouw en het Parool. Verder de boeken: 'Daar komen ze aangemarcheerd, extreem-rechts in Europa', Jos Vander Velpen