UIT: NN #124 van 26 november 1992  

Viva antropofagie 

Komt het nieuwe linkse perspektief uit de Derde Wereld? 

Sinds de val van de Berlijnse Muur en het verlies van de Sandinistas in Nicaragua, zitten linkse partijen in de hele wereld met de handen in het haar. Sommigen, zoals de aanhangers van Francis Fukuyama, zeggen dat dit het einde van de ideologieën betekent en roepen de overwinning uit van het kapitalisme en haar "meest geliefde dochter", de democratie. Maar niet iedereen zit te springen om deze nieuwe wereldorde, vooral als je weet dat zelfs de bedenker van zulke mooie leuzen naar huis is gestuurd door zijn eigen democratie. 

Waarschijnlijk komen de toekomstige antwoorden niet uit Europa, maar uit de zogenoemde Derde Wereld waar men niet op de lijsttrekker van GroenLinks voor de volgende verkiezing zit te wachten. Daar zijn de revolutionaire bewegingen bezig met het zoeken naar nieuwe oplossingen voor de zogenaamde hedendaagse vrede. In Zuid-Afrika onderhandelt het ANC met de regering De Klerk, in Brazilië is de Partido dos Trabalhadores al de baas in verscheidene steden, in El Salvador is een staakt-het-vuren aangekondigd, in Eritrea vindt volgend jaar een plebisciet plaats over de onafhankelijkheid van het land.  

Kortom: men zoekt nog steeds naar nieuwe ideeën die naar een derde weg kunnen leiden. Geen westers model van representatieve democratie noch een Oost-Europees model van socialisme. Misschien brengen deze nieuwe oplossingen het einde van het patriarchaat met zich mee en het matriarchaat terug op de aard1101. Zoals de Braziliaanse schrijver Oswald de Andrade in de jaren 20 heeft verkondigd, wordt het tijd de Westerse beschaving op te eten zodat een nieuwe manier van denken kan ontstaan. Viva de antropofagie dat in tegenstelling tot het kannibalisme, waarbij de een de ander opeet vanwege honger, de andere opeet vanwege de smaak om de kracht van de ander tot zich te nemen. 

Bullets or Ballots? 

Op 18 november vond in het Mozeshuis in Amsterdam een bijeenkomst plaats die georganiseerd werd door Stichting XminY en Transnational Institute. Het ging niet over de Derde Wereld en solidariteitsbewegingen, zoals in de laatste NN werd vermeld, maar over de grote vraag: 'Southern Comfort? Beyond the era of Revolution'. Uitgenodigd waren: Raymond Suttner (ANC), Paolo Martin (FMLN), Joel Rocamora uit de Filippijnen, Domenica Ghidei, vluchteling uit Eritrea, woonachtig in Nederland, gebonden aan de National Union of Eritrean Women en Marcos Arruda van de Braziliaanse Partido dos Trabalhadores (Arbeiders Partij). 

In het eerste onderdeel van de bijeenkomst discussieerde men over de stelling Bullets or Ballots? (vrij vertaald: stenguns of stembriefjes, de typer) Eigenlijk was deze vraag voor de vertegenwoordiger van het ANC niet zo moeilijk te beantwoorden, want het ANC heeft op het ogenblik voor een vreedzame oplossing gekozen de onderhandeling die volgens hem de kortste weg naar de democratie kan bieden.  

Suttner beweerde dat het ANC een rijpe revolutionaire beweging geworden is. Hij benadrukte het feit dat het ANC zijn doel - het einde van de apartheid en democratie niet heeft opgegeven. Maar na zoveel jaren gewapende strijd, werd het tijd om verder te gaan en aan de onderhandelingstafel te gaan zitten. Dat valt niet mee. Daarom speelt de internationale gemeenschap zo'n grote rol. Zij moet zorgen dat men een schoon spel speelt. Er valt nog veel te bereiken. 

Voor Paolo Martin van de FMLN bleek het ingewikkelder te zijn. De FMLN confronteert zich met talloze interne problemen, er bestaan ook nog externe bedreigingen en bovendien moet de verzetsbeweging zich nog aanpassen aan het nieuwe vreedzame politieke proces. Het moet van een militaire beweging in een politieke beweging veranderen. Maar dit alles betekent geen nederlaag, meent Martin. 

De FMLN moet een massabeweging kunnen worden en moet een model kunnen bieden voor de economische-, sociale- en politieke transformatie van het land. Het is het begin van een krachtige democratische beweging in EI Salvador, aldus Martin. En dat is een grote uitdaging voor de interne organisatie van de FMLN zelf die een nieuwe structuur moet gaan zoeken om de interne en externe strijd die op het moment plaats vindt te overleven. 

Nog ingewikkelder is de situatie in de Filippijnen waar nog geen vergelijkbare onderhandelingen hebben plaatsgevonden. In het land geldt nog steeds een anti-communistische wet uit 1957. Deze dateert uit de tijd van de Amerikaanse heksenjacht van Mc Carthy. Volgens Joel Rocamora moet men voor bullets én ballots kiezen. De tijd is nog niet rijp om de bullets op te geven. Er werd wel een amnestie verleend, maar niemand van de ondergrondse bewegingen heeft daarvan kunnen genieten. Er zijn nog vele politieke gevangenen in de Filippijnse bajes en mensenrechten worden dagelijks geschonden. Volgens Rocamora kan deze situatie alleen veranderen met een massabeweging en dit, onder de hedendaagse omstandigheden, is nog niet het geval. 

Matriarchaat 

In het tweede onderdeel van de bijeenkomst werd aan Domenica Ghidei en aan Marcos Arruda gevraagd wat de perspektieven zijn voor radicale sociale veranderingen in hun landen. Ik moet toegeven dat ik onder de indruk was van Ghidei's oplossing voor de Eritrese post-oorlogse problemen. Zij legde uit dat 30 procent van de leden van de Eritrean People's Liberation Front (EPLF) vrouwen zijn. In de hele wereld maken vrouwen vaak deel uit van revolutionaire bewegingen, maar wanneer het einddoel bereikt is, worden zij vaak naar de keuken teruggestuurd, waar men denkt dat zij eigenlijk behoren.  

Na 20 jaren oorlog, ontstond in Eritrea een soort oorlogscultuur, waar aan de ene kant veel solidariteit is ontstaan, maar aan de andere kant het (burgerlijke) dagelijkse leven verstoord werd. Men was gewend om een week per jaar thuis bij de familie door te brengen. Men moet niet verwachten dat dit terug-naar-huis proces heel soepel plaats gaat vinden en wat nog erger is, men kan ook niet denken dat zij terug kunnen gaan naar de tijd van voor de oorlog. De uitdaging is een nieuw model uit te vinden die deze 20 jaren geschiedenis op zich kan nemen. Een model waarin niet alleen de vrouw maar ook de man samen in de keuken kunnen werken en tegelijkertijd over hun toekomst samen kunnen beslissen. Dit model bestaat niet. 

De Westerse beschaving biedt daarop geen antwoord. Hun kennis, technologie en ideologie zijn gebaseerd op het mannelijke gesl(m)acht, De vraag is hoe men een nieuwe civiele maatschappij tot stand kan brengen zonder de eigen historische erfenis te ontkennen. Voor Ghidei staat het al vast: het matriarchaat. 

Het matriarchaat maakt deel uit van de historische erfenis van Eritrea. Daar woont een bevolkingsgroep die Kunama heet. Zij zijn ook in het noorden van Ethiopië te vinden.(voor wie geïnteresseerd is heeft Engels (van Marx) er over geschreven). Deze beschaving is niet gebaseerd op een hiërarchische machtsverdeling, maar is lineair opgebouwd zonder dat er sex(e) vooroordelen bestaan. Dit is volgens Ghidei een model om te exporteren, niet alleen naar de Derde Wereld maar ook naar Europa. 

De nieuwe mens 

Marcos Arruda verbaasde iedereen met het citaat waarmee hij zijn betoog begon: Society is an abstraction, the only reality is the individual. Iedereen, of tenminste het klonk alsof, was onder de indruk van zulke mooie woorden. Maar het auteurschap viel wel tegen: Margareth Thatcher! 

Volgens Arruda wordt de Partido dos Trabalhadores (PT) in Europa overschat. De PT ontstond aan het begin van de jaren 80 toen de dictatuur begon te verzwakken en amnesty werd verleend. Sommige van haar hedendaagse leden maakten deel uit van de gewapende strijd tegen het militaire regime. 

Verder speelden de kerk (de bevrijdingstheologie), de vakbonden en de studentenbeweging een grote rol in het tot stand brengen van de partij. Haar basis stamt uit de massabeweging in de steden en in het platteland die o.a. bestaat uit de vrouwen-, zwarten-, indianen-, homo-, arbeiders-, kleine boeren- en landkrakersbeweging. Het is noodzakelijk dit vacuüm in de Braziliaanse politiek op te vullen omdat deze overheerst wordt door oude conservatieve politici, zei Arruda. Daarom is het de PT gelukt een massabeweging te worden omdat het vanuit de noden van het volk tot stand is gekomen. 

Voor Arruda is het belangrijk dat men zich los kan weken van de kapitalistische logica. Een logica die de maatschappij als een abstractie interpreteert, zoals blijkt uit Thatcher's bovengenoemd citaat. Er moet een economie van het genoeg ontstaan waarin men alleen produceert wat men nodig heeft. De rest van de tijd moet men zichzelf kunnen ontwikkelen, zoals Marx al gezegd heeft en Indiaanse volken in sommige gedeelten van de aardbol nog steeds doen. Het laatste doel is een nieuwe mens tot stand te brengen. Daarvoor moet men een dagelijkse strijd voeren, niet alleen bijvoorbeeld over sexisme praten, maar het in het dagelijkse leven ook anders doen. Er moet een evenwicht tot stand komen tussen het vrouwelijke en het mannelijke, niet alleen in de machtsverdeling maar ook binnen ieder mens, meent Arruda. 

De kapitalistische wereld is gebaseerd op instrumentalisering, op de machine, op het beroemde "tempo!". Het is tijd voor iets nieuws. Het kapitalisme is niet zo makkelijk meer te definiëren als de strijd tussen het proletariaat en het kapitaal. De werkende mensen vormen een complexe variëteit van ervaringen die niet meer onder de categorie "arbeidersklasse" geplaatst kunnen worden. 

Op het moment is de PT bezig met het zoeken naar nieuwe oplossingen voor oude problemen. In sommige grote en kleine steden, zoals in Porto Alegre (hoofdstad van Rio Grande do Sul in het zuiden van het land) waar Olivio Dutra voor de tweede achtereenvolgende keer is gekozen, zijn de burgermeesters "petistas". In Rio de Janeiro verloor Benedita da Silva van de PT met 3 procent, wat als een soort overwinning beschouwd kan worden als je weet dat zij zwart is en uit de "favela" (krottenwijk) komt. In het multiculturele Brazilië komt dat niet vaak voor.  

G.