Naar archief

UIT: NN #113 van 18 juni 1992 – THEMA: 'Kraken'  

Krakers en huurders tegen gefaseerde sloopplannen 

Verzet in de Utrechtse Prooststraat 

Hoe krijgt samenwerking tussen krakers en buurtbewoners gestalte? Op zich een Interessante vraag, maar niet alle antwoorden zijn even eenvoudig. In de Utrechtse Prooststraat werken krakers en huurders samen om de plannen van de gemeente met betrekking tot gefaseerde sloop ongedaan te maken. 

De Prooststraat is een gedeelte van de te slopen driehoek Amsterdamsestraatweg (159/189) - Schutstraat (2/62) en Prooststraat (1/38). De ligging van de Schutstraat is voor het geheel nogal van belang, pal naast het spoor Utrecht-Amersfoort. Na jaren van wanbeleid besluit de gemeente in '87 om de buurt te slopen. Hierover zo direkt meer.  

Bij het sloopbeleid wordt gekozen voor een gefaseerde sloopaanpak (eerste de Schutstraat, dan de Amsterdamsestraatweg en Prooststraat oneven, daarna de Prooststraat even zijde), terwijl het geheel pas in één keer bouwrijp wordt gemaakt. Sommige gedeeltes zullen, zoals nu al het geval is, onnodig braak liggen. Bij s1oop-in-één-keer zouden de huizen nog bewoond kunnen blijven.  

De buurt is nooit voorstander geweest van deze gefaseerde aanpak, al weet de gemeente buurtonderzoeken valselijk uit te leggen, te verdraaien. Aan dit conflict is een hele historie voorafgegaan. In de jaren zeventig wordt voor het eerst aktie gevoerd rond de buurt. Nadat de buurt twee jaar onderzoeksgebied is geweest, besluit de gemeente in 1980 om hem te gaan renoveren. Door de jaren heen volgt het ene plan na het andere.  

In '85-'86 worden een stel huizen gerenoveerd aan de Schutstraat. Het laatste wordt halverwege dicht geplankt wegens geldgebrek. Steeds meer geruchten over sloopplannen doemen op. Begin jaren tachtig lekken er al rapporten uit die in deze richting wijzen. Uiteindelijk lijken de ambtenaren niets anders dan een afbraakbeleid voor ogen gehad te hebben, zich verschuilend achter de puinhopen die ze er zelf van maakten. 

Van wezenlijk belang is de ligging van de Schutstraat in het geheel. De huizen aan de Schutstraat stonden vrij dicht op het spoor, waardoor er veel geluidsoverlast was. Ook veroorzaakten de remmende treinen een bruine aanslag op de huizen in de omgeving. Bij sloop en nieuwbouw van de Schutstraat zouden de nieuwe huizen 23 meter van het spoor moeten komen (rijksnorm), waardoor de nieuwbouw in de Prooststraat terecht komt. 

Dichtmetselen  

Het uitslopen en dichtmetselen de afgelopen jaren was niets anders dan een ordinaire anti-kraakmaatregel bedoeld, terwijl straat- en buurtaanzicht er niet beter op werden - 'getto'vorming. We hebben hiertegen dan ook op verschillende manieren protest aangetekend. Over heel Utrecht waren er veel te veel voorbeelden dat de gemeente zo te werk gaat of het ondersteunt. Uiteindelijk blijkt alleen struktureel kraken van deze huizen enige uitwerking op het gemeentebeleid te hebben.  

Ten aanzien van de Prooststraat heeft de gemeente (nood)gedwongen toe moeten geven en metselt ze geen huizen meer dicht. Het hieruit voortgekomen bruikleen-beleid heeft ook nogal wat voeten in de aarde. Huizen kunnen voor opslag uitgegeven worden en de uitgegeven contracten zijn redelijk beroerd. Het positieve is wel dat een gedeelte van de huizen bewoond blijft en je ze niet na de kraak van de 'grond af' kunt gaan opbouwen. 

Kraken  

Halverwege de jaren tachtig worden de eerste huizen in de buurt gekraakt. Enkele huizen aan de Schutstraat die door de gemeente dichtgemetseld zijn, worden desondanks gekraakt. De eerste huizen die in de Prooststraat gekraakt worden, zijn niet dichtgemetseld. In '88-'89 gaat de gemeente over tot het uitslopen van huizen in de Prooststraat. In de loop van '90 worden al de huizen gekraakt en bewoonbaar gemaakt... 

Op het moment zijn er tien huizen in de buurt gekraakt, waarvan acht in de Prooststraat. Door de tijd heen is er ook zo'n tiental huizen gelegaliseerd of ontruimd. Dat laatste geldt met name voor de huizen aan de Schutstraat die in oktober '90 bijna geheel gesloopt is. Eén kraakpand wist het bestaan nog bijna een jaar te verlengen. 

Sinds 1990 is er een buurtstruktuur tussen krakers ontstaan. Met wat jong bloed en oude aktievelingen ontstond er langzaam een aktieve buurtgroep. Het begin kenmerkte zich, zoals meestal, door het vergaren van zoveel mogelijk informatie over de buurt. Later ontstaat het bewonerscomité, waarmee we onze ideeën zo open mogelijk naar buiten konden brengen en waar ook andere buurtbewoners zich bij aansluiten. 

Er ontpoppen zich allerlei persoonlijke- en groepsinitiatieven, voor het merendeel op de buurt gericht. Enkele, zoals de videogroep en het bouwdepot (Schutstraat) zijn alweer verdwenen, andere zijn veranderd qua vorm: kroeg, eetkafee... Aangezien een aantal huizen van binnen gesloopt was door de gemeente, heeft het bouwdepot zijn wezenlijke belang voor de buurt getoond. 

Het bewonerscomité 

Het bewonerscomité is begin '91 ontstaan en voor het grootste gedeelte door krakers opgezet. Na een paar maanden en het verschijnen van een aantal buurtbrieven, is er ook een aantal andere buurtbewoners bij betrokken geraakt. In de praktijk is er geen verschil tussen kraak- en buurtvergaderingen geweest. Er werd in het begin wekelijks vergaderd door zo'n 10 à 15 mensen, waarvan er zo'n 3 tot 5 niet gekraakt woonden. Inhoudelijk hebben de krakers in grote lijnen bepaald hoe het bewonerscomité functioneert. 

Qua buurtstruktuur bestond er eind jaren tachtig vrij weinig. Tot in '87 is er door bewoners gestreden tegen de sloop. Toen dat besluit eenmaal vast lag, trok langzaam een gedeelte van de oorspronkelijke bewoners weg. Een proces dat al eerder op gang was gekomen door de jarenlange onzekerheid over de buurt. Nu moet gezegd worden dat het vroeger bestaande buurtcomité niet bepaald slagvaardig was. Het comité werd vooral gedomineerd door mensen die enkele straten verder woonden en misschien te graag de rotte appel naar de Schut- en Prooststraat manoeuvreerden. Het is vreemd hoe gemakkelijk de gemeente mensen heeft kunnen uitspelen. 

De eerste daad van het bewonerscomité is het schrijven van brieven aan de gemeente, om het gefaseerde sloopbeleid aan de kaak te stellen, ondersteund met handtekeningen uit de buurt. De brieven belandden bij B&W, de commissie Volkshuisvesting en de beheersgroep. De laatste is een adviesgroep, bestaande uit buurtbewoners en ambtenaren. Zeventig procent van de bewoners tekende. Juni '91 worden de handtekeningen aan wethouder Zwart aangeboden. 

Hij weet zich op dat moment zoveel mogelijk in te dekken en doet geen konkrete uitspraken. De volgende dag worden er door GroenLinks vragen over gesteld in de Commissie Volkshuisvesting. Het antwoord is dan wat duidelijker: de bouw - en dus ook de sloop - zou vertraagd zijn. Het Wijkbureau - een ambtenarenbureau op wijkniveau - gaat onderzoeken of aan de wensen van de buurtbewoners tegemoet kan worden gekomen. We proberen een gesprek met het Wijkbureau en de beheersgroep te regelen. 

De gemeente stuurt in maart '91 enkele kraakpanden aan de oneven zijde van de Prooststraat een oprotbrief. De einddatum was 1 juni 1991. 1 Juli was de gemeentelijke datum (qua p1aming) voor de sloop van de even zijde. Beslissingen hierover moeten door de beheersgroep getoast worden. De ambtenaren en buurtbewoners waaruit deze groep beslaat adviseren over de te volgen planning en uitvoering. De beheersgroep heeft weinig uiteindelijke beslissingskracht - die houden de ambtenaren voor zichzelf. Nou zit er van de buurtbewoners nog maar één vertegenwoordigster in, die weinig vertrouwen in het geheel heeft.  

In de praktijk werkt de beheersgroep als schijninspraak. Ambtenaren weten te vaak alles naar hun hand te zetten. Met mooie cijfers en vage regelingen. Voor de doorsnee buurtbewoner is daar moeilijk tegenop te tornen. De notulen zijn te zakelijk waardoor problemen tot een minimum worden teruggebracht, terwijl ze in de buurt wel sterk heersen. 

Bewonerscomité versus beheersgroep 

In juli 1991 volgt een moeizaam gesprek op het Wijkbureau tussen buurtbewoners en enkele leden van de beheersgroep. Bij dit soort gesprekken is de samenstelling meestal heel anders dan op de gebruikelijke vergaderingen. In dit geval 2 krakers op 5 andere buurtbewoners. Het is toe te schrijven aan het feit dat de ideeën over de sloop in de buurt niet extreem uit elkaar liggen. Maar de krakers hebben meer tijd en ervaring en verzetten veel van het werk waarop anderen kunnen voortbouwen.  

Het gesprek loopt zoals gezegd vrij moeizaam en al snel blijkt dat de gemeente aan haar beleid wil vasthouden. De gemeente stelt wel voor om in september '91 na te gaan wat de mening van huurders en eigenaren over het gefaseerde slopen is. Naar de mening van krakers en buurtbewoners wordt niet gevraagd: De handtekeningen uit de buurt zullen wel de prullenbak ingegaan zijn.  

Besloten wordt dat er een nieuwe buurtvertegenwoordiging in de beheersgroep zal komen. De eerder genoemde beheersgroep-problemen (schijninspraak) dienen zich al vlug aan. Als de gemeente moeilijkheden verwacht, gaan de vergaderingen (eerste maandag van de maand) gewoon niet door, terwijl wel alle gemeentelijke beheersgroepsleden op het Wijkbureau gesignaleerd worden. 

Protest  

Om het protest en de onvrede kracht bij te zetten worden enkele akties gehouden. In november wordt tijdens de beheersgroep-vergadering het Wijkbureau bezet en symbolisch gesloopt. Aan het eind van de vergadering zijn er toezeggingen. Zoethoudertjes blijkt later. In tegenstelling tot gesprekken zijn akties vaak een krakersaangelegenheid. 

Na het invoeren van het bruikleenbeleid valt er minder te kraken (zie 'dichtmetselen'). In juli '91 wordt Prooststoot 9 gekraakt. Het wordt uiteindelijk kiezen of delen. Een bruikleencontract accepteren of ontruimd worden voor andere bruikleners. In september gebeurt bij nr. 7 hetzelfde. De gemeente had al bruikleners in de startblokken staan. 

Het huis wordt vrijgegeven voor opslag en anderhalve maand later bezet om tegen het in opslag geven te protesteren. Een leuke foto in de krant maar van gemeentezijde gebeurt er niets. In maart van dit jaar kraken we het pand nóg maar eens (leegstandstermijn 6 maanden). Het werd gewoon niet gebruikt en de achterkant lag geheel open. 

Brieven daarover naar de gemeente haalden niets uit. Op de dag van de kraak verloopt niet alles even soepel. De wouten die leegstand komen constateren maken een zooitje van het kraakrapport. De kraak dreigt te mislukken omdat de gemeente er makkelijk nieuwe bruikleners - voor opslag - in zou kunnen zetten. Vaag. We besluiten niet weg te gaan. Het één en ander wordt opnieuw uitgezocht, ook via de advocaat. Na wat touwtrekken kunnen de kraaksters toch blijven wonen met een bruikleencontract. 

Inspraak - Invloed? 

In maart dit jaar is het gefaseerde slopen opnieuw behandeld door B en W. De opstelling bleef negatief, mede door een rapport over de situatie vanuit het Wijkbureau. Vóór het besluit stelde de assistent wijkmanager dat het advies in het rapport niet eenzijdig voor een van de voorstellen zou zijn. Tot nu toe weigert men het openbaar te maken, hoewel dat eerder meerdere malen is toegezegd. 

In april wordt de Commissie Volkshuisvesting nog over het geheel gehoord. Een formaliteit, ondanks alle inspraak en gelobby. Meneer de wethouder houdt zijn poot stijf. En de meeste politieke partijen zaten met hun hoofd bij de sneltram, die enkele weken eerder een B en W-crisis opleverde. Momenteel hebben enkele huurders en krakers een persoonlijke schikking aan B en W gevraagd ten aanzien van het gefaseerde sloopbeleid. Met de mogelijkheid om daarover in beroep te gaan bij de Raad van State. Een persoonlijke schikking kan juridisch worden getoetst, een politiek besluit daarentegen niet. Het ligt nog niet geheel duidelijk hoever we hiermee komen... 

Ondertussen proberen we de gemeente aan te spreken over een oude afspraak. Vóór de invoering van het anonieme dagvaarden (1 januari '87) heeft de gemeente toegezegd dit 'middel' niet te gebruiken. Het is nu zaak om duidelijk te krijgen of de gemeente er werkelijk vanaf ziet en haar er anders openlijk voor uit te laten komen. De laatste vijf jaar heeft de gemeente het twee keer op haar geweten, maar dat wordt gewoon officieel ontkend. 

Veranderingen  

Het meeste en effectiefste protest stamt gek genoeg van de laatste jaren. Woonde 15 jaar geleden nog een aantal gezinnen in de buurt, langzaam verschoof de situatie via 'buitenlandse' gezinnen en jongeren naar bijna uitsluitend jongeren en studenten. De vormen van protest liggen door de jaren heen niet extreem ver uit elkaar. Wel is zeker de laatste jaren de frequentie veel hoger dan voorheen. Door snel en doordacht optreden staan de hele Prooststraat en het gedeelte Amsterdamsestraatweg er nog. Het geheel wordt ook nog bewoond. 

De sloop kunnen de bewoners van nu niet meer tegengaan. De huizen zijn na er na zo'n lange periode zonder groot onderhoud duidelijk op achteruit aan het gaan. Maar dat wil niet zeggen dat er niet in gewoond kan worden tot aan de sloop. En dat van de bewoning zo lang en effektief mogelijk gebruik kan worden gemaakt. Gefaseerd slopen blijft in onze ogen puur nutteloos. De praktijk wijst uit dat daar tegen knokken niet nutteloos is. 

Nørb

Naar boven
Naar overzicht dit nummer
Naar Jaargang 1992