Naar archief

UIT: NN #111 van 27 mei 1992   

Elke vrouw een heks 

Feminisme en ontwikkeling 

In 1989 kwamen 40.000 vrouwen en mannen bijeen in Harsud in India om te protesteren tegen de bouw van een grote dam. Symbool van een ontwikkeling die gigantisch grote projekten voortbrengt en kleine mensen in de marge duwt. In hetzelfde jaar bracht het 'Peoples Plan for the 21st Century' (PP21) in Minamata in Japan duizenden mannen en vrouwen bijeen, die ervan overtuigd zijn dat, de zogenoemde 'vooruitgang', gebaseerd op de obsessieve jacht op materiële goederen, desastreus is. Ze brachten de verklaring van Minimata uit, waarin veel aandacht werd besteed aan wat wordt aangericht in naam van vooruitgang. 

Het is inderdaad een woord dat veel gebruikt en misbruikt wordt, omdat het altijd wordt gereduceerd tot haar economische en materiële betekenissen; hogere produktie, een hoger inkomen. Overal heeft ontwikkeling een genadeloze concurrentie teweeggebracht die wordt versterkt door uitbuiting, onrechtvaardigheid en ongelijkheid. Economie, Bruto Nationaal Product en Winst zijn de enige goden in dit soort ontwikkeling. 

Agressie tegen de natuur 

Ontwikkeling heeft niet alleen concurrentie tussen mensen teweeggebracht, maar ook agressie tegen de natuur die wordt uitgebuit voor korte-termijn winsten. Hele bossen zijn omgehakt en erosie is verergerd. Ze is geobsedeerd door gigantisme dat grotere en grotere fabrieken eist, hogere en hogere dammen, vettere en vettere winsten. 

Om hun winsten en macht te vergroten blijven mannen bezig met het uitvinden van nieuwe instrumenten om te doden en het besteden van miljarden dollars aan bewapening. Zogenaamde ontwikkeling heeft ons voedsel vergiftigd met kunstmest en pesticiden. Zogenaamde ontwikkeling heeft de autoproduktie verveelvoudigd die onze lucht vervuilt, terwijl onze meren, onze rivieren en onze zeeën zijn vergiftigd met chemische stoffen. 

Er was een tijd dat produktie bedoeld was voor consumptie. Nu moeten in het Noorden mensen consumeren om de produktie gaande te houden. Het gezonde verstand en de collectieve wijsheid staan op hun kop. Verstedelijking en industrialisatie hebben geleid tot de verspreiding van de meest smerige sloppenwijken. 20-25 Procent van de gezinnen in moderne' steden als Bangkok, Manila, Calcutta, Karachi en Jakarta leven in krottenwijken die zijn opgetrokken in naam van 'ontwikkeling'. 

Het ernstigste effect van deze zogenaamde ontwikkeling is dat het de diversiteit vernietigt en lokale culturen en inheemse creativiteit doodt. Coca-Cola, McDonald's, Ajinomoto, Sony, Superman - ze zijn universeel geworden; ze vernietigen het lokale voedsel, lokaal vermaak en lokale waarden. Het nemen van beslissingen wordt geconcentreerd in de handen van steeds minder mensen. Economische keuzes worden gemaakt door grote conglomeraten, politieke beslissingen door mensen in onze nationale hoofdsteden. Hollywood, en hun Japanse of Indiase equivalenten, beslissen wat entertainment is en wie onze helden zijn. Onze regeringen beslissen wat voor soort opleiding onze kinderen zullen hebben, hoeveel kinderen we moeten krijgen, of we kunnen aborteren of niet. 

De kranten en de televisie beginnen in onze plaats te denken. Ze worden onze geest en onze ogen. Mensen worden minder en minder autonoom, minder en minder menselijk, gegrepen en gewurgd door de wereldmarkten, de Wereld Bank, de machtsspelletjes van de rijke landen. Kunnen we dit ontwikkeling noemen? Wij zeggen 'Nee!'. Zo'n soort ontwikkeling is niet mogelijk of duurzaam. Het leidt ons tot verwoesting op vele, vele, manieren. 

Het wordt vaak herhaald door de mensen aan de top dat het voornaamste probleem de groeiende bevolking van de arme landen is. Dit is een probleem, maar overbevolking is niet de oorzaak van armoede. De armen zijn niet verantwoordelijk voor verkeerde ontwikkeling. De waarheid is, dat de grootste bedreiging van ons mensen overal de overconsumptie van de rijke landen is. Een gemiddelde Noord-Amerikaan of Japanner consumeert 100 tot 200 keer meer grondstoffen dan een gemiddelde Indiër doet. 

Vrouwen gemarginaliseerd 

En vrouwen, wat is hun relatie tot deze zogenaamde ontwikkeling? In feite zijn ze niet betrokken bij de beslissingen over de inhoud van deze ontwikkeling, die is opgezet en wordt bestuurd door en voor mannen. Vrouwen zijn hun slachtoffer geworden. Vrouwen waren de eersten die land gingen bewerken duizenden jaren geleden. Vandaag de dag produceren vrouwen in de meeste landen nog steeds meer dan de helft van het voedsel. Toch is in vrijwel elke taal die ik ken een landbouwer een Hij. Gedurende de laatste honderd jaar is de rol van vrouwen in de landbouw langzaam aan ontkend en gemarginaliseerd. 

Het zijn mannen die de modernisatie van de landbouw hebben bedacht en doorgevoerd. Vrijwel alle training en technische scholing was voor hun, net als land, krediet en andere hulpbronnen. Vrouwen werden buiten innovaties gehouden, en zo verloren ze dat kleine beetje prestige dat ze nog hadden, net als hun economische mogelijkheden en aktiviteiten. Het enige dat voor hen over bleef was het hardste werken, het laagste salaris en de minste erkenning. 

In Nepal waren vrouwen de belangrijkste boeren. Maar ontwikkelingsprogramma's ontworpen door buitenlandse experts negeerden hen compleet. Alles was gepland voor mannen, wat betekende dat vrouwen in fases al de hulpbronnen en beslissingsmacht verloren die ze hadden. In Bangladesh en India verdienden honderdduizenden vrouwen de kost met het fijnstampen van rijst. Toen de mechanische rijstmolen werd geïntroduceerd nam de man het over terwijl de vrouwen van hun werk werden verdreven.  

In veel Afrikaanse landen zijn wouden gekapt voor winst. Dit heeft de hele cyclus van de natuur beïnvloed, resulterend in overstromingen en hongersnood. Wat betekent dit voor vrouwen? Het betekent dat ze nu verder moeten lopen om water en brandhout te halen. Het betekent dat hun mannen migreren naar steden op zoek naar werk, hun alleen achterlatend op het land, waar ze het maar moeten zien te redden. Hun last is alleen maar zwaarder geworden en hun bestaan nog kwetsbaarder. 

In de industrie is er hetzelfde beeld. Veel vrouwen waren werkzaam in textielfabrieken. Toen deze werden gemoderniseerd werden vrouwen er uit gegooid. Zoals we zo goed weten, zijn vrouwen de laaststen die worden aangenomen en de eersten die ontslagen worden. Ze worden ook het slechtst betaald en zijn meestal werkzaam in de meest ondergeschikte posities. Nieuwere vormen van uitbuiting in de electronica en kledingindustrie hebben ook een desastreus effect op hun gezondheid. 

De massamedia, 'woordvoerder' van de patriarchale ideologie, hebben vrouwen gereduceerd tot seksuele objecten, allerlei vormen van geweld op ons loslatend en ons reducerend tot speeltjes van mannen. En het is in dit soort ontwikkeling dat onze leiders, planners en hulporganisaties vrouwen geïntegreerd willen zien. Maar de vraag is: willen we integreren in het huidige systeem en ons alleen maar sneller in de richting van verwoesting bewegen? Of willen wij vrouwen hier tegenin gaan? 

Ik geloof dat we er tegenin moeten gaan en ik weet dat we het kunnen. We moeten zoeken naar een nieuwe visie, nieuwe types ontwikkeling, zodat we kennis kunnen veranderen net als de relaties met de armen, de onderdrukten, met vrouwen, met de natuur.  

Feminisme en de feministische beweging helpen ons tot op zekere hoogte. Op dit punt moet ik duidelijk maken dat feminisme niet alleen bezorgd is om een paar vrouwen kwesties; het gaat om elk onderwerp in de maatschappij, omdat ze ons allemaal beïnvloeden. Dus gaat het ons, als feministen, om ontwikkeling, milieu, oorlog, vrede, religie, wetenschap, technologie en al het andere. 

Feminisme is niet tegen mannen. Het is tegen alle onderdrukkende structuren. Het is tegen elke hiërarchie, zowel binnen de familie als daarbuiten. Het is tegen patriarchaat, kapitalisme, imperialisme, socialistische dictaturen, fundamentalistische religies - en de tirannie van echtgenoten. 

Feminisme is ook tegen vrouwen die onderdrukkend en dominerend worden: het is tegen de onderdrukker die bestaat in elk van ons. Een man kan ook een feminist zijn, net als vrouwen patriarchaal kunnen zijn. Voor ons is de essentie van de opvattingen van mensen niet bepaald door biologie. 

Feminisme is pijnlijk en uitdagend op hetzelfde moment, omdat het een proces van het stellen van vragen brengt in onze huizen en in elke relatie die we hebben. 

De ontwikkeling van vrouwen 

Wij vrouwen ontdekken eindelijk onze eigen stem, onze keuzes, onze plaats. We dagen mannelijke kennis uit, mannelijke wetenschap, mannelijke ontwikkeling. We bouwen langzaam het vertrouwen op om te eisen dat vrouwen een centrale positie moeten hebben in elke alternatieve visie op ontwikkeling. We zijn niet bang meer voor heksenjachten en de vloeken die neer regenen op feministen. Als het hebben van macht en kennis betekent dat je een heks bent, laat dan élke vrouw een heks zijn. 

We voelen dat feminisme ons de mogelijkheden toont voor het vinden van nieuwe ruimte, voor het zoeken van nieuwe ritmes en het ontdekken van nieuwe wortels, om nieuwe dromen te dromen. Het zoekt naar de integratie van een radikaal nieuw concept van vooruitgang en ontwikkeling in alle aspecten van ons leven. 

Wat bedoelen we met een andere ontwikkeling? Het is zeker een ontwikkeling waarin niet alleen de vragen maar ook de antwoorden van de bevolking afkomen, gebaseerd op de alledaagse realiteit. Het is een erkenning dat er niet slechts één weg is richting vooruitgang. Feminisme begrijpt dit alles heel goed. 

Tegelijkertijd lijkt feminisme de barrières af te breken die verschillende disciplines van elkaar scheiden; tussen het persoonlijke en de politiek; tussen emotie en rede; tussen mentaal en fysiek; tussen zij en wij; tussen jou en mij. 

Als we betrokken raken met de onderdrukte mensen van de Derde Wereld, zullen we zien dat hun manieren van leven en hun systemen niet veel verschillen van datgene wat onder 'alternatieve ontwikkeling' wordt verstaan en dat feministes die manieren proberen om te vormen. De boeren, de armen, de uitgebuitenen, zowel mannen als vrouwen, hebben hun levens nog niet gesplitst in verschillende delen, of hun leven in fragmenten. Ze hebben zich nog niet verwijderd van de natuur, van spiritualiteit, van emotie - of van wat het Westen het irrationele zou noemen. Creativiteit is nog niet verworden tot een specifieke bezigheid, gereserveerd voor kunstenaars alleen: alle aspecten van het leven zijn ervan doortrokken. 

Dit geldt nog meer voor vrouwen. Het is vaak opgemerkt dat vrouwen meer open staan voor experimenten met nieuwe werkmethodes, om zichzelf te organiseren, om te strijden: zij zijn nog niet geconditioneerd door de heersende model en. Zij hebben nooit deel uitgemaakt van de hiërarchie of machtsposities bezet; zij zijn nooit president, onderhandelaar of adviseur geweest, en zijn daarom beter voorbereid om nieuwe systemen te bedenken en toe te passen - bijvoorbeeld, collectief beslissingen nemen. 

Als we spreken over 'vrouwenontwikkeling', willen we geen ontwikkeling van, door en voor vrouwen. Wat we bedoelen is dat alle ontwikkeling zou moeten worden gedefinieerd vanuit een feministisch perspectief. We willen de ervaring van vrouwen gebruiken, hun kennis, aandachtspunten, intuïties en kracht om ontwikkeling te definiëren en op te bouwen. 

We zeggen dit niet omdat we biologisch anders zijn, maar vanuit de geschiedenis van de ervaringen van vrouwen en hun rol in de huidige samenleving. Vrouwen voelen zich betrokken bij de basisbehoeften, bij het creëren en de voortzetting van het leven: daarom moeten zij aan de basis staan van ontwikkeling. Als we een ontwikkeling willen die in onze basisbehoeften voorziet, die humaan is, die gericht is op de voortzetting van leven, dan zijn wij vrouwen degenen die de prioriteiten moeten definiëren en kiezen. 

Mobilisatie voor Verandering 

Er zijn een groot aantal voorbeelden in Azië van macht van vrouwen, hun militantie, hun verbondenheid. Heel vaak staan boerenvrouwen, vrouwen van stammen of stedelijke arbeidersklasse vrouwen in de frontlinie van strijd tegen ontbossing, mijnbouw, inbeslagname van inheems land, uitbuiting door landeigenaren, corruptie van burokraten, seksueel misbruik en geweld. Overal staan ze op de voorgrond van vredesbewegingen.  

In Japan zijn het huisvrouwen die zich organiseren om NEE te zeggen tegen kerncentrales. In Pakistan waren het vrouwen die ingingen tegen religieuze wetten die hen waren opgelegd in naam van de islamisering. Op de Philippijnen, in Thailand en Sri Lanka zijn het vrouwen die zijn georganiseerd tegen sekstourisme en de export van huisbedienden. 

De Chipko beweging ontstond in de heuvels van Noord-India, op initiatief van vrouwen die al eerder een kampagne hadden opgezet tegen alcoholisme. Vrouwen vochten tegen het ongerichte kappen door het plat bulldozeren van de bomen, die zij beschermden met hun eigen lichaam, en door zich voor de vrachtwagens te werpen die het hout afvoerden. 

In Bangladesh is Nijera Kori (wat in het Bengaals betekent 'We zullen het zelf doen') een organisatie die heeft geholpen duizenden landarbeidsters te organiseren om te vechten voor hun recht op respect, en om onderdrukkende strukturen aan te vallen. Elke groep bepaalt haar eigen prioriteiten. Als resultaat zijn ze er in geslaagd om land te krijgen voor collectieve landbouw, om lonen omhoog te krijgen, leningen los te krijgen, gezondheidszorg op poten te zetten, om verkrachters gestraft te krijgen, om de eigen theatertradities te beschermen tegen pornografische beïnvloeding.  

Deze vrouwen maken ook gebruik van liedjes en dans om mensen te mobiliseren en om debat te stimuleren. Ongeletterd, maar ze hebben genoeg te vertellen en zeggen het zeer goed. Eén arbeidster van Nijera Kori zei, als antwoord op de vraag waarom vrouwen altijd vooral te vinden waren in confrontaties met de politie of met gangsters: "Wij vrouwen zijn al zo vaak geslagen. We zijn niet bang meer. Als we eenmaal besloten hebben om te vechten, dan vechten we tot we winnend eindigen". Waarom zouden ze stoppen? Ze hebben niets te verliezen dan hun ketenen. 

In Nepal is er een programma dat door een aantal progressieve vrouwen is opgezet om plannen te maken voor hun ontwikkeling. Jonge, geschoolde Nepalese vrouwen gaan in de meest afgelegen streken wonen om de vrouwen in de dorpen te helpen om samen te komen en om aktie te ondernemen om hun levens te verbeteren. Maar het zijn die vrouwen zelf die de prioriteiten bepalen. 

We weten nu dat, als ze de kans krijgen, gewone mannen en vrouwen deel willen nemen aan hun eigen ontwikkeling en uitstekend in staat zijn om dat te doen.. We weten dat ze in staat zijn om effectieve leiders en planners voort te brengen. We hebben ook geleerd dat ontwikkeling als een boom is. Het moet van onderuit groeien; het kan niet van bovenaf worden bevolen. 

Mensen als jij en ik kunnen elkaar de hand reiken, maar we kunnen en mogen elkaar niet onze mening opleggen. We hebben geleerd dat basisontwikkeling hethene is waardoor de machtelozen macht krijgen. Eenheid maakt kracht; de armen moeten zich organiseren om hun rechten gerespecteerd te krijgen, en om de machtsbalans in hun voordeel te laten doorslaan. 

Voor ons betekent ontwikkeling ook het respecteren van diversiteit. Het betekent de groei van zelfvoorzienende gemeenschappen, het is de decentralisatie van gemeenschappen, het is de democratisering van families, van gemeenschappen, van samenlevingen, van landen. 

We hebben ontdekt dat ontwikkeling multidimensionaal moet zijn, wat betekent dat kontakt gemaakt moet worden tussen gelijk denkende mensen die met verschillende dingen bezig zijn. Het vereist een hechte samenwerking tussen studentenaktivisten, onderzoekers, journalisten, artiesten, plannenmakers, advocaten en doctoren. Het moet gebaseerd zijn op ervaringen van het microniveau en politieke veranderingen op het macroniveau. 

Het is hoog tijd te stoppen met het onbeheerst najagen van winst, de obsessie met kwantitatieve doelen die werd ingesteld door mannen, en in plaats daarvan te ijveren voor kwalitatieve doelen en duurzame ontwikkeling. Boven alles moeten we stoppen met het betrekken van vrouwen bij verkeerde ontwikkeling. 

Laten we de lessen trekken van de Chipko beweging: het belang van behoud en onderhoud, van de onderlinge afhankelijkheid van natuur en mensen, van een holistische in plaats van een gefragmenteerde ontwikkeling, van de waarde van goede landbouwgewassen, en van het beschermen van de systemen waarop ons hele leven is gebaseerd. Het is zeker geen overdrijving om te stellen dat vrouwen - minstens zo veel als de zon, het water en de bossen - een levenssysteem zijn. 

Kamla Bhasin, India 

Dit artikel werd eerder gepubliceerd in ASA-News en in Newsletter. Nummer 9. Bron: APS.    

GEEN PLAATS OM TE SCHUILEN 

Inleiding bij de Minamata verklaring 

De leuze aan het begin van de twintigste eeuw was vooruitgang. De schreeuw aan het eind van de twintigste eeuw is overleving. De roep voor de volgende eeuw is hoop. Aangestoken door die hoop voor de toekomst en met een duidelijk gevoel van haast, begonnen we onze afsluitende vergadering van het 'People's Plan for the 21st century' in Minamata.  

Het is belangrijk dat we bijeenkwamen in Minamata, een plaats die voor ons allen ontwikkeling in zijn meest moorddadige vorm laat zien. Net als de bevolking van Bhopal en Tsjernobyl, veroordeelde een gigantische organisatie met geavanceerde wetenschap, technologie en produktietechnieken de bevolking van Minamata tot angst, ziekte en dood, en hun prachtige baai tot onherstelbare schade.  

Deze drie rampen - Minamata, Bhopal en Tsjernobyl - kunnen als kenmerk van onze tijd beschouwd worden. In Minamata vergiftigde de industrie van een kapitalistisch land haar eigen bevolking. In Bhopal vergiftigde een multinational uit de VS bevolking van de Derde Wereld. In Tsjernobyl verspreidde een socialistische regering radioaktiviteit over haar land en over haar grenzen naar de hele wereld. Deze drie vertellen één verhaal: er is geen plek om te schuilen.

Maar dit zijn niet de enige symbolen van de ramp die 'vooruitgang' is geweest. Voor de inheemse volkeren kwam de ramp met de inbeslagname en exploitatie van hun land en grondstoffen, en met de vernietiging en verstoring van hun manier van leven. Voor vrouwen is ontwikkeling het ontnemen van hun macht geweest, op allerlei manieren. Ze zijn gemarginaliseerd en onderworpen door mannelijke religies, mannelijke wetenschap en mannelijke verkeerde ontwikkeling. De miljarden dollar pornografie- en seksindustrie heeft hen gedegradeerd tot louter koopwaar. Voor de armen van de Derde Wereld heeft ontwikkeling betekend dat ze minder en minder controle kregen over hun grondstoffen en levens. Hun strijd om te overleven is steeds zwaarder geworden, hun bestaan is onzekerder geworden.  

Er is inderdaad vooruitgang en ontwikkeling geweest, maar slechts voor enkelen. De armen betalen voor deze 'ontwikkeling' door hun levens, cultuur en waarden te offeren. De 20e eeuw heeft ons veel meer moorddadige oorlogen gebracht dan welke andere tijd in de geschiedenis dan ook. De technologie van het moorden is voortgeschreden tot voorbij de wildste verbeelding van elk eerder tijdperk.

De Staat, die bedoeld was als onze grote beschermer, heeft zich ontpopt als de grootste moordenaar, niet alleen buitenlanders dodend in oorlogen, maar ook de eigen bevolking in niet eerder vertoonde aantallen. De 20e eeuw heeft de praktijk van genocide, ethnocide, ecocide en femicide voortgezet en verhevigd. En al deze praktijken zijn uitgevoerd in de naam van wat we hebben genoemd 'vooruitgang' en 'ontwikkeling'.

Naar boven
Naar overzicht dit nummer
Naar Jaargang 1992