Naar archief

UIT: NN #95 van 17 oktober 1991   

Redenen voor de groei van rechts in de BRD 

De afgelopen weken is het extreem-rechtse geweld tegen migranten in Duitsland tot een uitbarsting gekomen. Reden om op zoek te gaan naar de achtergronden van het geweld in de BRD. Verder kijken we naar de situatie in andere Europese landen en in eigen land. Extreem-rechts wordt in geheel Europa sterker, en wordt meer en meer gelegitimeerd. Een verontrustende ontwikkeling waar ook in Nederland antwoorden op moeten worden gezocht. 

Sinds een kleine drie weken is het weer raak in het Duitse Land. Het woord Hoyerswerda heeft haast internationale faam gekregen. De lelijke Duitser probeert weer eens het voortouw te nemen in allerlei misselijkmakende ontwikkelingen. De jaren '30 doemen weer op. Alleen zijn de koppen nu kaal en de pakken niet bruin. Ligt het zo simpel? Een antwoord op die vraag is niet eenvoudig.  

Als je de media volgt, krijg je de indruk als zou het rechts-extremisme in de DDR vanuit het niets uit de hemel gevallen zijn. Het lijkt alsof het hoort bij de erfenis van het SED- regime. Opvallend daarbij is hoeveel aandacht er wordt besteed aan de gebeurtenissen in Hoyerswerda en hoe beknopt de berichtgeving was over de aanslagen van de rechts-extremisten in de 'oude Bondsrepubliek'. 

In de eerste week van oktober vonden er alleen al in Nordrhein-Westfalen 80 aanslagen plaats op opvangcentra voor buitenlandersters en buitenlandse mensen op straat. Hierbij werden in Hünxe twee kleine kinderen levensgevaarlijk gewond en werd er met scherp op opvangcentra in Hürth en Bad Honnef geschoten. Toch is de discussie in de media voornamelijk op de ex-DRR gericht. Daarbij wordt de personele en ideologische voortzetting van de fascistische traditie in de BRD genegeerd.  

Wat er op dit moment gebeurt, is dat de "een beetje achtergebleven broeders en zusters in de DDR" het rechts-extremisme wordt aangewreven, want "zij moeten nog wennen aan buitenlanders". Hiermee verandert het rechtsextremisme, dat z'n oorsprong heeft in de gemeenschappelijke Duitse geschiedenis tot een probleem van de ex-DDR en relikwie uit de SED-periode. 

De verwerking van het verleden heeft na de val van de muur een andere betekenis gekregen. Het gaat er niet meer om de West- en Oostduitse geschiedenis te verwerken als de gemeenschappelijke (Duitse) geschiedenis, maar het gaat nu alleen nog maar om de DDR-geschiedenis. De periode van na de oorlog behoort nu officieel tot het verleden, alles wat nu volgt is nieuw, er schijnt een breuk te zijn geweest met de Duitse geschiedenis. Het pijnlijke gewroet in deze geschiedenis moet nu eens afgelopen zijn. Het moet nu eens verder gaan, en je kan zien hoe dat in de praktijk uitpakt. 

Het verleden van de DDR wordt namelijk niet in de 'nieuwe' deelstaten verwerkt maar vanuit de 'oude' deelstaten, en dat gebeurt op een in hoge mate vernederende manier en begint 1949 met de oprichting van de DDR. Hierbij wordt de voorgaande periode genegeerd en de kontinuïteit tussen het nazi-tijdperk en het rechtsextremisme van nu doorbroken. 

Historische stap terug? 

Het heeft dus allemaal met de SED-diktatuur te maken en dat wordt dan allemaal aangevuld met de verklaringspatronen van de sociale noodsituatie, ekonomische misère enzo die tot fascisme moeten leiden. Recent onderzoek echter toont aan dat deze verklaringen niet kloppen of althans niet toereikend zijn. Zo blijken LTS'ers in Dresden er zeer fascistische opvattingen op na te houden, maar anderzijds wel over een opleidings- en beroepsperspektief te beschikken.  

Vaak wordt er beweerd dat de DDR het nazitijdperk niet zou hebben verwerkt, want men heeft zich beschouwd als een volk van verzetsstrijders en de oude fascisten zouden allemaal in de BRD zitten. Hebben we dus te maken met een historische stap terug en is het demokratisch besef nog niet tot de DDR doorgedrongen? Overigens een redenatietrant die vaak gebruikt wordt als het over de situatie in de "Derde Wereld" gaat. 

Een ander aspekt van de vijandelijkheid jegens migranten ligt misschien in het feit dat veel Westduitsers de Oostduitsers als een lastpost zien. Door de haat op buitenlanders voelen de Oostduitsers zich niet op de laagste tree op de trap van de hiërarchie staan, maar is er nog een andere groep om tegen aan te schoppen, namelijk buitenlanders die tegenwoordig nog minder rechten hebben. 

Met en zonder baan 

Het kapitalisme wordt in de oude DDR op zeer agressieve manier geïntroduceerd. wat tot massale werkeloosheid leidt en een deling van de maatschappij in twee klassen; namelijk hen met baan en hen zonder baan. In deze maatschappij wint de sterkere van de zwakkere. De groep die op dit moment het zwakst staat, bestaat uit in de ex-DDR verblijvende asielzoekers en mensen die door socialistische landen aan de DDR waren 'uitgeleend' om daar te werken.  

Na 1945 vond de-nazificatie in de door de Sovjet-Unie bezette DDR plaats door degenenen die werden verdacht van nazi-aktiviteiten op te pakken en te exekuteren. Maar er werden ook mensen ten onrechte opgepakt en er ontstond een klimaat van zware repressie. Een discussie over de periode '33-'45 en verwerking ervan vond nooit plaats.  

Door dit klimaat, het oppakken en de executie van mensen werd als zeer onrechtvaardig ervaren, en door het onderdrukken van elke discussie ontstond er niet de ruimte die nodig is om tot een verwerking van deze hele periode te komen, en ruimte te creëren voor niet-fascistische opvattingen. Op deze manier werden fascistische opvattingen als het ware in de hoofden van de mensen gekonserveerd en overgedragen op de volgende generatie. Misschien valt zo ook de vaak aanwezige openlijke acceptatie van fascistische aanslagen te verklaren. 

Fasco groei geen verrassing 

Voor mensen die de fasco-scene in de ex-DDR al langer in de gaten houden is de snelle ontwikkeling van fasco-organisaties geen verrassing. Deze organisaties bestonden al in de periode van de DDR, zij het ondergronds. 

Vaak werden strukturen van de staat benut voor trainingen van neonazis. Nazi-strukturen uit die periode gingen bovengronds, wierven nieuwe leden en legden kontakten met Westduitse kameraden. Inmiddels is dat proces min of meer voltooid, de ontwikkeling van hun infrastruktuur wordt door deskundigen als afgerond beschouwd.  

Het schijnt zelfs zo te zijn dat ze hun aanslagen vooraf plannen en m.b.v. moderne kommunikatie koördineren. Zeker in de oude BRD gaat het dan niet om dronken meutes die over een pand heen vallen maar eerder om in klein verband uitgevoerde acties. Hierbij bestaat er het kleinste risiko van ontdekking, ook omdat de vervolging van deze delicten bij de smeris geen hoge prioriteit heeft. 

Sinds drie weken toont zich weer eens onverhuld het klasse karakter van politie en justitie, wat natuurlijk voor radikaal- of revolutionair links al lang bekend is wordt nu door meer mensen links van het midden gesteld: Toen 15-20 jaar geleden de staat en de captains of industry meenden bedreigd te zijn, werd er een gigantische politiemacht uit de grond gestampt. Nu heeft de politie 'belangrijkere' taken, de vaak voor politietaken ingezette marechaussee kan 'niet ter beschikking' worden gesteld voor de bescherming van panden en opvangcentra van migranten of vluchtelingen. 

Vaak (niet altijd) schijnen individuele smerissen meer sympathie te hebben met aanvallende fascisten dan met hun slachtoffers of met antifascisten. De laatsten kunnen net als bijvoorbeeld autonomen op de bekende 'behandeling' rekenen. Een voorbeeld voor de softe benadering van fascisten is het verhaal van een Somaliër die door vier skins in elkaar werd geslagen en op intensive care opgenomen moest worden. De skinheads werden wel opgepakt, moesten twee uurtjes op het politiebureau doorbrengen en werden weer 'heengezonden'. Eenmaal buiten uitten zij hun woede op deze grove behandeling door het achterlicht van een smerisgolfje kappot te schoppen. Hierna werden ze zowaar voor de rest van de nacht vastgehouden.  

In de publieke discussie over deze hele problematiek blijkt men in de voormalige DDR vaak een soort humanistische houding tegen te komen, gekenmerkt door de wens met "deze jonge mensen (hiermee bedoelt men de skinheads en dergelijke) te praten" en gemeenschappelijk iets tegen hun frustraties te doen. Het verschijnsel 'ronde tafel' is weer uit de kast gehaald. Dat betekent dat er bijvoorbeeld politie, politici, burgers en buitenlanders rond tafel gaan zitten, fasco's uitgenodigd zijn (maar niet verschijnen) en men gaat praten over het fascisme om na afloop in een soort konvooi de buitenlandse mensen naar huis toe te brengen om ze zo tegen fascistiese overvallen te beschermen. 

Nieuw Rechts 

Wat in de hele discussie buiten beschouwing blijft, is de verwevenheid tussen de rechts-extreme scene en de "Neue Rechte". Dit nieuwe rechts ontstond in de loop der jaren '80 in de BRD. In die periode bleek dat het niet mogelijk is het fascisme op de ouderwetse manier te ontwikkelen. De stoffige programma's van de oude nazi's werden in de prullenmand gegooid en men ging de nazi- scene herorganiseren. Dat hield onder meer in dat men onderwerpen die traditioneel eerder bij linkse groepen hoorden overnam, en van nieuwe oplossingen voorzag. Onderwerpen zoals milieu of vrede werden door hun geoccupeerd en van neo-nationaal socialistische oplossingen voorzien.  

Zo is er onlangs een boek verschenen afkomstig uit rechts-extreme hoek met nationalistische tendensen met naast een aantal rechtse schrijvers ook iemand van de SPD, van de CDU en uit de joodse gemeenschap. Zo probeert men zich een soort neutraliteit aan te meten, maar verspreidt verdekt fascistische ideologieën. De strategie van de rechts-extreme leiders om op bij veel mensen levende sympathieën en angsten in te spelen is niet zo nieuw. Ook de NSDAP van Hitler pikte de symboliek van andere groepen in en speelde in op onderwerpen die bij veel mensen leefden. Zo had de vlag van zijn partij een rode achtergrond, en heette zijn partij anticiperend op de sympathieën die in de bevolking leefden voor het socialisme nationaal-'socialistisch'... 

Politiek profiteert 

Voor de regerende partijen komt de pogromstemming die er tegenwoordig in de BRD heerst zeer goed uit. Men wil al langer een nieuwe wetgeving met betrekking tot de asielprocedure invoeren. De mensen die in de door de nazi's aangevallen panden in Hoyerswerda woonden, waren in tegenstelling tot de latere berichtgeving geen asielzoekers maar voormalige gastarbeiders en studenten. De aanvallen op deze panden werden later geïnterpreteerd als een teken van afwijzing van asielzoekers. 

Het feit dat het helemaal niet om asielzoekers ging, werd 'vergeten'. Ook in verdere uitspraken door politici met betrekking tot de fascistische aanslagen werd herhaaldelijk beklemtoond dat een oplossing van het probleem van het opkomend fascisme niet ligt in de bestrijding ervan maar in het terugdringen van de aantallen asielzoekers. Direkt na de gebeurtenissen in Hoyerswerda vroeg de minister-president van deze deelstaat bijna om begrip voor zijn burgers, die overdreven hadden gereageerd op een volgens hem ook wel erg problematische situatie. 

Men probeert in deze sfeer van haat tegen buitenlandersters politieke winst te slaan uit de situatie, en de passende wetten er doorheen te jagen en zo mogelijk de grondwet te veranderen in de richting van afschaffing van het recht op asiel voor vervolgden. Vluchtelingen worden stelselmatig beschreven als 'mensenstromen die Duitsland overspoelen'. Op het journaal wordt als het over dit onderwerp gaat, vaak een foto getoond van mensen met buitenlands uiterlijk die een reeks dranghekken doorbreken.  

Deze, en meer fascistoïde symboliek wordt gebezigd in de stemmingmakerij die gaande is tegen migranten en dan met name vluchtelingen. Het lijkt erop dat de BRD een leidende rol gaat nemen in repressieve asielwetgeving. Misschien is dat de reden waarom de internationale media nog steeds terughoudend reageren op de aanslagen die de afgelopen tijd hebben plaatsgevonden. 

Werkt Duitse BVD mee? 

De vraag dringt zich op in hoeverre de aanslagen tegen door buitenlandersters en vluchtelingen bewoonde panden door figuren achter de schermen zijn geregisseerd. Het is een feit dat de Duitse BVD (Verfassungsschutz) zich in het verleden bleef blindstaren op linkse groepen, en in zijn jaarlijks verschijnend rapport 80% van de pagina's wijdt aan Links, terwijl men op een zeer oppervlakkige manier ingaat op het opkomend fascisme.  

Wat toevallig is in dit verband, is het feit dat Bernd Wagner, een van de deskundigen op het terrein fascisme van de Oostduitse politie, juist vlak voor de uitbarsting van het recente nazigeweld werd ontslagen. Hiermee verloren de Oostduitse autoriteiten één van de meest deskundige specialisten op dit terrein. Wagner schijnt, hoewel smeris te zijn (geweest) ook wel tegen fascisme te zijn. 

Verzet langzaam op gang 

Toen begin dit jaar de Golfoorlog uitbrak was de BRD een van de landen waarin snel veel verzet op gang kwam. Men zou gezien de ernst van de gebeurtenissen van de afgelopen 3 weken, een dergelijke reaktie van veel mensen in de BRD verwachten. Men zou verwachten dat daar tienduizenden onmiddellijk de straat op zouden gaan. Dat was echter niet het geval.  

Tijdens de Golfoorlog werden wat de vredesbeweging betreft de oude kontakten weer opgehaald. Veel mensen spraken elkaar en de clubjes van toen kwamen weer bijeen. Nu is het zo dat mensen elkaar moeten zoeken en vinden. Op het moment ontstaan er verbanden tussen mensen die daarvoor nooit hadden bestaan; en dat duurt meestal een tijdje, ook al is men het voor de rest met elkaar eens. Er schijnt de afgelopen paar weken heel wat afgediscussieerd te zijn en dat is natuurlijk wel goed voor een samenwerking op de langere termijn, maar het maakt een snelle brede reaktie wel moeilijk. 

Ondanks dat komt er wel het een en ander op gang. Op de tweede dag dat de pogroms in Hoyerswerda aan de gang waren, probeerden een paar honderd antifascisten uit Berlijn de mensen in de belaagde panden te helpen, maar werden door de aanwezige smeris niet toegelaten. De zondag daarna was er een demo in Hoyerswerda tegen fascisme en de pogroms. Hier waren zo'n 5000 mensen. Het schijnt erg chaotisch te zijn verlopen, ook vanwege de tegenwerking door de deze keer zeer massaal aanwezige smeris. Na wat gesmijt met stenen en onderhandelen kon de demo wel afgerond worden. Door het lange oponthoud tussendoor ontstond er voor een paar honderd antifascistenes uit Hoyerswerda zelf ook de mogelijkheid om mee te demonstreren. 

Demonstraties  

In veel grote Westduitse steden zijn de afgelopen weken demonstraties geweest met vaak tegenwerking door de politie, op het moment dat er veel autonomen/es meeliepen. De politie en politici beschouwen autonomen als een groter gevaar dan fascisten. Veel demo's in kleine Westduitse steden vonden plaats vlak nadat er aanslagen waren. 

In diverse Westduitse steden durven skinheads zich niet meer te vertonen, dat geldt met name voor West-Berlijn waar skinheads de binnenstad uit zijn gejaagd. Er vinden veel spontane beschermakties plaats van panden waar migranten wonen. Soms worden deze akties met name gedragen door de plaatselijke anti-fascismegroep (antifa).  

Soms zijn het eerder mensen uit een meer burgerlijke omgeving. Deze antifa-groepen benaderen het probleem vaak op direkte manier door fasco's waar ze zich vertonen aan te vallen, op te jagen en zo mogelijk het ziekenhuis in te slaan. Overigens wordt er door anderen vaak op een FOK-achtige manier onderzoek gedaan naar de fasco-strukturen en de heren achter de schermen. 

Fascos worden tegengewerkt en aangevallen waar ze zich vertonen, althans in het westen der republiek. Als bekend wordt dat ze ergens verzamelen worden ze vaak aangevallen en ontbonden (de bijeenkomsten, soms ook de fasco's gedeeltelijk). 

In de voormalige DDR valt het wat tegenacties betreft nog wel tegen. Mensen zijn vaak bang zich tegen fascisme uit te spreken. Rond de tijd van de pogroms in Hoyerswerda waren er zoveel skinheads dat mensen haast niet durfden te verklaren tegen de fasco's te zijn. Het zal daar nog enige tijd duren wil daar sprake kunnen zijn van nadrukkelijk verzet tegen fasco's. 

In de oude BRD is er bij veel linkse mensen naast verslagenheid en woede ook de wil tot verzet nadrukkelijk aanwezig. Maar het schijnt ook zo te zijn dat velen overwegen om als het zo door mocht gaan te emigreren. Voor veel mensen schieten de alledaagse bezigheden er een beetje bij in. Veel linkse mensen schijnen sinds drie weken met wallen onder hun ogen rond te lopen vanwege tekort aan slaap door 's nachts panden van vluchtelingen te beschermen en overdag andere verplichtingen na te komen. 

Samenvattend kan worden gesteld dat er tegen de recente geweldsuitbarstingen tegen migranten, zeker in de voormalige DDR, nauwelijks op te boksen is. Dat heeft te maken met het feit dat de antifascistische strukturen niet ver ontwikkeld zijn, maar ook met het feit dat de passiviteit van politie en politici groot is. In het westen van de republiek schijnen ze langzaam antifascistische strukturen te ontwikkelen die de nodige positieve uitwerkingen zullen hebben. De tegenstanders lijken niet alleen neofascisten te zijn, maar schijnen ook te zitten in de kantoren van de ministeries en bij politie, dat maakt het juist moeilijk.  


ar.

Naar boven
Naar overzicht dit nummer
Naar Jaargang 1991